Aniqlash usullari

1.3. Radon izotoplarining emirilish sxemalari va muhitdagi harakati
1.3.1. Radon izotoplarining emirilish sxemasi
Ma’lumki, tabiatda radon uchta radioaktiv izotoplardan iboratdir: ²²²Rn, ²²⁰Rn va ²¹⁹Rn. Ular tegishlicha radiy izotoplarining ²²⁶Ra, ²²⁴Ra va ²²³Ra-nurlanishidan hosil bo‘ladigan radioaktiv mahsuldir. 1.1-rasmdaonaradionuklidlarning – ²³²Th (1,3910¹⁰ y), ²³⁸U (4,510⁹ y) va ²³⁵U (7,1310⁸ y)  va -parchalanishidan paydo bo‘luvchi radionuklidlarning zanjirli sxemalari va ularning yarim emirilish davri (T_1/2) mos qisqartmalar¹ bilan berilgan[72]. Toriy (1.1-rasm, a) parchalanish zanjiri sxemasida, to‘rtinchi qatordagi ²²⁴Ra, -nurlanish natijasida ²²⁰Rn ga aylanib, beshinchi qatorga o‘tadi.

1.1-rasm. Toriy-232 va uran-238, 235 radionuklidlarining parchalanish sxemasi

Parchalanish zanjirining oxirgi o‘tishi turg‘un qo‘rg‘oshin izotopi –²⁰⁸Pb bilan tugaydi. Xuddi shunday o‘tishlarni ²³⁸U va ²³⁵U zanjirida ham ko‘rish mumkin, ya’ni besh va oltinchi o‘tishda ²²⁶Ra  ²²²Rn va ²²³Ra  ²¹⁹Rn radon izotoplari hosil bo‘lsa, o‘n beshinchi o‘tishda esa turg‘un qo‘rg‘oshin izotoplari ²⁰⁶Pb va ²⁰⁷Pb hosil bo‘ladi. -parchalanishda radionuklidning atom zaryadi bir birlikka ko‘payib, massasi o‘zgarishsiz qoladi. -parchalanishda esa, radionuklidning atom zaryadi ikki birlikka, massasi esa to‘rt birlikka kamayadi. Radon izotoplarining aktivligi bevosita radiy miqdoriga bog‘liq va odatda ^{223, 224, 226}Ra izotoplari qattiq metall zarralari bo‘lib, ona radionuklidlaridan (^235, 238U va ²³²Th) uzoqqa ketmaydi.

Ushbu kitob ilovasida (I1 va I2-jadvallar) ²³²Th va ²³⁸U zanjirlari bo‘ylab hosil bo‘luvchi radionuklidlarning , va -nurlanish energiyalari, yarim emirilish davrlari va ularning chiqish kattaliklari to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan.

²²²Rn gazi inson hayotiga bevosita zarar etkazmaydi, xavflisi uning hosilalaridir. Radon gazidan farqli o‘laroq, ular metall zarralari sifatida havodagi aerozol va changlarga o‘tirib, insonning o‘pka to‘qimalariga kirib boradi. O‘pkada, ^214,218Po-nurlari o‘pka to‘qimalarining funksiyasini ishdan chiqarishi (lokal kuydirish natijasida) mumkin. ²²²Rn dan hosil bo‘ladigan uchinchi -nurlanuvchi hosilaning (²¹⁰Po) T_1/2 = 22 yil bo‘lganligi uchun, u boshqa radionuklidlar bilan to‘la radioaktiv muvozanatga kirishishga ulgurmaydi, shuning uchun inson salomatligiga katta xavf tug‘dirmaydi. ²²⁰Rn va RH¹ uy havosidagi radon miqdoriga sezilarli xissa qo‘shmaydi, sababi toron qisqa yashovchi (T_1/2 = 55,6 sek) va ko‘chish masofasi qisqa (3-8 sm) gazdir. Tn devor yuzasidan va pol tirqishidan sizib chiqish paytida to‘liq parchalanib ketadi. SHuning uchun ham uning inson salomatligiga ta’siri juda kam. YArim emirilish davri juda qisqa (T_1/2=3,9 sek) bo‘lgan ²¹⁹Rn izotopi tabiatda juda ham kam tarqalgan ( = 0,07%) ²³⁵U izotopidanhosil bo‘ladi, shuning uchun ham uni inson salomatligiga xavfsiz deb hisoblanadi.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, radon izotoplari ichida inson hayoti va kundalik turmushida ²²²Rn va uning hosilalarining tutgan o‘rni alohidadir.