Aniqlash usullari

Radon tufayli upka saratonidan (O‘S) vafot etgan konchilar soni

Konlar nomi	Kasal- lar	RIJOQ*	Ishchi-lar	UStu vafot etga	Fayli nlar soni
	soni		soni	haqiqiysi	kutilgani
1. Kolorado**, AQSH (1951-1982)	3346	821	73642	256	59,1
2. Ontario, Kanada (1955-1981) 3. Biverlodj, Kanada(1950-1980)	13469 8487	30 13	114170	152 65	67,6 34,2
4. Port Radiya, Kanada (1950-1980)	2103	144	52930	57	24,7
5. Bogemiya, CHexiya (1953-1990)	4320	219		702	138
6. Malmberget, SHvetsiya (1951-1976)	1294	94	26567	51	13,1
7. Nьyu-Mexiko, AQSH (1977-1985)	3469	111	59000	68	17
8. Nьyufaindlend, Kanada(1950-1990)	1744	383	42417	139	31,1
9. YUnnanь, Xitoy (1976-1987)	17143	217	175143	981	267
10. Kornuel, Angliya (1941-1986)	3010	100		105	66,6
11. Radium-Xill, Avstraliya (1952-1987)	1429	7		32	23,1
12. Franiiya, (1946-1985)	1785	70	44995	45	21,1

* 1RIJOQ- 6,3∙ Bk∙st/ =3700 Bk/∙170 st (bir oyda 170 soat ish kuni)

** 1 –Colorado Plateau, 2-Ontario, 3-Beaverlodge, 4-Port Radium, 5- West Bohemia, 6-Malmberget, 7-New-Mexico, 8-Newfoundland, 9-Yunnan Province, 10-Cornwall, 11-radium Hill [91].

2.8-jadvalda keltirilgan o‘n ikkita shaxtadagi o‘pka saratoni tufayli vafot etganlarning sonini ko‘radigan bo‘lsak, ular 50-1000 atrofida. Vafot etganlar soni bilan kutilganlarni taqqoslaydigan bo‘lsak, vafot etganlar soni kutilganlarga nisbatan 1,5-5 marta ko‘p. Saraton kasalligi bilan vafot etgan konchilar soni radon dozasiga juda bog‘liq ekanligini ko‘ramiz. Masalan, dozalar o‘sishiga qarab - 7 RIJOQ (Avstraliya), 383 RIJOQ (Kanada) va 821 RIJOQ (AQSH) shaxtalardagi o‘lim soni ham mos ravishda 32, 139 va 256 oshib borgan.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, uran konlarida radon aktivligining oshishi o‘pka saratonining ko‘payishiga olib kelar ekan. Ayniqsa, sigaret chekuvchi konchilar dozasiga radon dozasi qo‘shilsa, ularning umumiy ta’siri juda sezilarli darajada oshishi uran shaxtalarida kuzatilgan [92, 93].

2.2.3. Boshqa konlardaga radon mikdori
Uran qazib olishga mo‘ljallanmagan shaxtalardagi radiatsion nazorat normalarining o‘rnatilishi bilan tanishadigan bo‘lsak, ular 1980 yillarga to‘g‘ri kelishini ko‘ramiz [5,89,90]. Buyuk Britaniyaning 1984 yilgi ma’lumotlariga asosan, polimetal konchilari uran shaxtalaridan keyingi eng ko‘p nurlanish dozasini oluvchilarga kirarkan. SHaxtalar muhiti konchilar sog‘ligiga bevosita bog‘liq bo‘lganligi uchun ko‘pgina mamlakatlarda (Buyuk Britaniya, AQSH, SHvetsiya, Finlyandiya, Norvegiya, Polьsha, Germaniya va boshkalar) RHA o‘lchash ishlari olib borilgan va radon xavfi yuqori joylarda himoya tadbirlari o‘tkazilgan [94]. Uran qazishga mo‘ljallanmagan konlarda ham shaxtyorlarning radon tufayli oladigan dozasi chegara normadan bir necha marta yuqori bo‘lgan.

Olib borilgan himoya tadbirlari tufayli shaxtyorlar oladigan RIJOQ dozasi 3-5 yil ichida, 5-7 marta kamaygan. Radon dozacini aniqlash uchun nitratssellyuloza (LR-115-II) va polikarbonat (Makrofol DE) asosida individual dozimetrlar yaratildi. [89-91].

Sobiq ittifoq davrida, ittifokdosh respublikalardagi uran shaxtalari va shaxtyorlarga tegishli ma’lumotlar va hujjatlar maxfiy sakdanar edi. Ammo shuni takidlash kerakki, Moskva biofizika ilmiy tekshirish instituti xodimlari ko‘p yillar davomida uran konlaridagi nurlanishning konchilar sog‘ligiga ta’sirini o‘rganib kelishgan [95]. Ular bergan hisobotlarga ko‘ra, konchilarning uran konlarida olgan doza qiymati boshka mamlakatlar ma’lumotlariga yaqin bo‘lgan.