Aniqlash usullari

2.3.1.2. RET qiymatini aniqlash formulalari
Radon eksxalyasiya tezligi qiymatini aniqlash formulalari va ularning mualliflari to‘g‘risida qisqacha ma’lumotlar keltiramiz.

RET ni anikdash uchun fin olimlari R. Mustonen va T.P. Barton (R. Mustonen and T.R. Varton) [96, 97] quyidagi formulani taklif qilishgan:

E=A_sr(V/S)λ (2.7)

Grek (M.R. Retropolous,et al.) [98] va italiya olimlari (R. Tuccimti,et al.) [101] RET ni aniqlashda ushbu formulani tavsiya etishgan:

E=(A_t-A_oe^-λt)(V/S)λt(1-e^-λt ) (2.8)

Abu-Jarad (F. Abu-Jadar) [99] va A.J. Xan (A. J Khan, et al) [103] taklif qilingan formulada effektiv vaqt T_eff xisobga olingan:

E_AJ=A_int(V/S)λ/T_eff (2.9)

T_eff=[t+ (2.10)

RET (E_KT) aniqlashda, amerikalik R. Kotrappa va L.R. Stief (R. Kotrappa and L.R.Stieff) [128] effektiv vaqtni t_eff, ya’ni (2.10) formulani (2.12) ko‘rinishda ifodaladi:

E_KT = A_int(V/S)λ/t_eff (2.11)

t_eff=[ (2.12)

bu erda: E - RET, Bk/st; A_o va A_t -boshlang‘ich (fon) va oxirgi (muvozanatdagi) radon aktivligi, Bk/; A_o‘r, va A_int = (A_o‘r∙t) -radonning o‘rtacha va integral aktivligi, Bk/; V- kameraning effekxiv hajmi, ; λ-emirilshp doimiysi, st^-1; S- kamera og‘zi, m²; t-ekspozitsiya vaqti, st; T_eff va t_eff effektiv va nisbiy vaqt

Namuna materialning o‘lchamlari o‘lchash kamerasining hajmidan bir necha marta kichik bo‘lsa, yuqorida keltirilgan formulalardan foydalanish mumkin. CHunki bu holatda radonning teskari diffuziyasi, ya’ni materialning o‘ziga qaytayotgan radon mikdori kichik buladi. Agar namuna materialning yuzasi kamera og‘zidan katta bo‘lsa, bu holda radonning teskari diffuziya koeffitsientini () hisobga olish kerak, chunki radonning haqikiy miqdorining kamayishiga olib keladi. Sababi kamerada radon muvozanati o‘rnashgandan keyin material yuzasiga qaytayotgan radonlar soni ko‘payadi. Pokistonlik fizik olim SHafiur-Rahmon va uning safdoshlari (Shafiur-Rekhman,et al) teskari diffuziya kattaligini hisobga olish formulasini taklif qilishdi [100]:

E = A[+λV]/S[1 -^]-A_o (2.13)

bu erda: = - namuna materialning teskari diffuziya doimiysi; Z_o - namuna moddaning qalinligi; h - kameraning balandligi, m.

Ba’zi hollarda RET birligi Bk/st da ifodalanadi. Masalan, Gretsiya va Italiyaliklar [98,101,109] radon eksxalyasiya tezligini soatlarda ifodalashgan:

E = (A_t-A_oe^-λt )Vλ(1 –e^-λt ) (2.14)

Izlanayotgan jismning o‘lchami kamera hajmidan kichik bo‘lib, sochiluvchan yoki ma’lum bir shaklga ega bo‘lmasa, uning eksxalyasiya birligini Bk/st∙kg da ifodalash maqsadga muvofiq. Buning uchun (2.14) formulaning o‘ng tomonini o‘sha jismning massasiga (m) bo‘lish kerak:

E (Bk/st∙kg) = AVλ/m(1-e-^λt) (2.15)

Ushbu formula massasi 1 kg jismning 1 soatda tarqatadigan radon aktivligini bildiradi. YUqorida keltarilgan olimlar o‘z ishlarida, [101, 109] materiallar tarqatayotgan radon kattalshsharini Bk/st∙kg birligida ifodalashgan.