Aniqlash usullari

4.2.3. Radon va braxiterapiya
1931 yili fransuz olimi J. Forselь (0. G‘ogzzeI) «braxiterapiya», ya’ni «ichidan davolash» ma’nosidagi tushunchani yadro tibbiyotiga kiritdi. «Braxus» so‘zi grekcha bo‘lib, «qisqa» degan ma’noni anglatadi. Tarixiy ma’lumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, birinchi braxiterapiya muolajasida radon nurlaridan foydalanilgan. 1910 yili Parij kasalxonalarining birida (O. Rasteau va P.Degrais) erkaklarda bo‘ladigan qovuq shishi (prostata, rrostate) kasalligini davolashda, saraton to‘qimalari ichiga radiy kapsulalari kiritilgan [206]. 1917 yili B.S. Barinjer (V.S.Barringer) prostata kasalini davolashda radiyli ignalardan foydalangan. Bu erda nurlanuvchi manba vazifasini tabiiy radiy, radon va ularning hosila radionuklidlari bajargan. Ma’lumki. bu radionuklidlar uch xil ko‘rinishda (, va ) nurlanadi va -zarralarning energiyasi 4-8 MeV, β va γ-zarralar energiyasi esa 100-2000 keV oraliqlarda joylashgan. Radionuklidlarshgag har xil nurlanishi va ularning yarim emirilish davri va znergiyalarining yuqori bo‘lishi, sog‘lom to‘qimalar uchun juda xavfli bo‘lgani sababli, bu usul rivojlanmadi.

Braxiterapiya o‘tgan asrning 80-yillaridan boshlab yana rivojlana boshladi. Buning sababi, atom reaktori va zaryadlangan zarrachalar tezlatkichlarida rentgen daapazonida nurlanuvchi (25-40 keV) ¹²⁵I, ¹⁰³Rd va ¹³¹Ss radionuklidlarini hosil qilish va ularni kerakli mikdorda ajratib olish texnologiyasi yaxshi o‘zlashtirilgan edi [206]. Ajratib olingan radionuklid (¹²⁵I, ¹⁰³Rd yoki ¹³¹Ss) sorbent donachalariga shimdirilgandan keyin kumush yoki oltan sim bilan birga titan mikrokapsulalari (Ø = 0,5-0,7 mm va 1=4-5 mm) ichiga joylashtirilib, kapsula uchi lazer nuri bilan payvandlangan. Har bir rentgen nurlanuvchi kapsulaning quvvati 3-5 grey atrofida bo‘lib, ularni maxsus ulьtra tovush zondi yoki gamma tomograf yordamida butun saraton ko‘lami bo‘yicha (40-100 dona atrofida) aniq joylarga terib chiqiladi. Kapsuladagi nishon simlar orqali uning qo‘yiladigan joyi aniqlangan. Har bir manba o‘z mikro sferasidagi to‘qima hujayralarini o‘ldiradi. Ta’sir sferasi kichik bo‘lganligi sababli, atrofdaga sog‘ to‘qimalarga zarar etkazmaydi.

Ma’lumki, CHernobыlь (Ukraina) va Fukusimo (YAponiya) atom elektr stansiyalarida ro‘y bergan texnogen falokatlardan keyin ko‘p mamlakatlarda atom reaktorlarining ish faoliyati to‘xtatildi. Natijada, yadro tibbiyoti qurilmalari (diagnostika va davolashda) uchun zarur bo‘lgan radioaktiv izotoplarga ehtiyoj sezila boshladi. SHu sababdan rivojlangan mamlakatlarda tabiiy radionuklidlarning ayniqsa, α-nurlanuvchi hosilalariga bo‘lgan qiziqish kuchaydi.

Masalan, Rossiya, AQSH, Kanada va Meksika olimlari ²³²Th parchalanish zanjirida hosil bo‘ladigan α-nurlanuvchi toron va uning hosilalarini kerakli miqdorda hosil qiladigan tabiiy generatorlarni ²²⁴Ra/²¹²Rb, ²¹²Rb /²¹²Vi [207] va ²²⁵As, ²¹³Vi [208] ajratib olish bo‘yicha yaxshi natijalarga erishishdi. Alьfa nurlanuvchi ²²⁵As (T_1/2=10 kun), ²¹³Vi (T_1/2=45,6 min) radionuklidlarning effektivligi β va γ-nurlanuvchi radionuklidlarga nisbatan 100—1000 marta yuqoridir va α-zarraning to‘qimadagi o‘tish masofasi qisqa va to‘g‘ri yo‘nalishga egadir [208]. Ilovaning I1-jadvalida, ²³²Th parchalayaish zanjirida hosml buladigan, α, β va γ-nurlanuvchi radionuklidlarning yadroviy xossalari keltirilgan. Bu jadvalga asosan, toriy-228 boshlanadigan tabiiy radionuklidlarning (²²⁴Ra, ²²⁰Rn, ^216,212Ro, ²¹²Vi) beshtasi α-nurlanuvchi (5,3-8,7 MeV) va yarim emirilish davrlari ham braxiterapiya uchun qulay bo‘lgan generatorlardir.