Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

C. Şah Tahmasb ve Sultan Süleyman Dönemi Dışişleri: 

        Sultan  Süleyman,  Sultan  Selim‟in  yerine  geçtiği  zaman  Doğudaki  bütün 

engeller  ortadan kaldırılmıĢtı.  Osmanlı  Ġmparatorluğunda Kanuni  Süleyman‟a kadar 

bütün sultanlar bizzat divan-ı humayunda hazır olup, memleket ve millet, halkla ilgili 

iĢler,  iktisadla  ilgili  siyaset,  vergi  siyaseti,  iç  ve  dıĢiĢleri  ile  ilgili  konular  ve 

tesmimlere katılıyorlardı.

2556

 Sultan Süleyman, önceki  Osmanlı sultanlarından farklı 

olarak  sadece  bazı  seferlere  bizzat  gider;  sefer  esnasında  konakladığı  mekânlarda 

yanında  bulunanlardan  imparatorluğun  durumu  ve  bazı  iĢler  hakkında  bilgi  alırdı. 

Sultan  Süleyman  Divan-ı  humayun‟a  katılmayan  ilk  sultandı.  Bazen  Ġstanbul‟da 

bulunduğu vakitlerde, savaĢtan döndüğü zaman dinlenirken devlet erkânının yaptığı 

divan-ı  humayun  toplantıları  hakkında  bilgi  alsa  da

2557

bu  toplantılara 

katılmadığından  imparatorlukla  ilgili  doğru  haberlere  ulaĢamıyordu.  Sultan 

Süleyman‟ın  divan-ı  humayuna  katılmamasından  dolayı  toplantıda  yapılan 

değerlendirmeler  her  zaman  imparatorluğun  yararına  olmuyordu.  Çünkü 

imparatorluk  sistemi  tek  kiĢiye  bağlı  bir  sistem  olduğu  için  imparatorun  hazır 

olmadığı  önemli  toplantılarda  imparatorluğun  gücünü  ve  dengesini  yitirmesine  yol 

açtığı  gibi  imparatorluğun  güç  odağının  dıĢında  yani  padiĢahın  otoritesinden  baĢka 

bir  güç  olgusunun  oluĢmasına  sebep  oluyordu.  Bu  durum  divan  toplantılarını  hem 

içerden  hem  de  dıĢarıdan  sürekli  etki  altında  bırakıyor,  impartorluğun  yazgısı  bu 

kararlar eĢliğinde belirleniyordu. Divan-ı hümayun toplantılarının sonuçları padiĢaha 

doğru  bir  Ģekilde  ulaĢmıyor,  iktidardan  pay  almak  isteyen  menfaat  sahiplerinin 

                                                 

2556

 Koçi Bey, Koçi Bey Risalesi, Zuhuri DanıĢman çalıĢması, M.E. B, Ġstanbul 1972, 

s.5. 

2557

 Koçi Bey, a.g.e, aynı sf.

 

825 

 

kullandığı  dolaylı  politikalar  nedeniyle  padiĢaha  yanlıĢ  bilgiler  ulaĢıyordu.  Bu  da 

imparatorluğun merkezi iktidarının yanında paralel bir güç anlamına gelmekte idi. 

Bu  dönemde  Osmanlı  imparatoru  Doğu  sınırından  bir  tehdit  hissetmiyordu. 

Bundan  dolayı  Osmanlı  Devleti  Batı‟ya  yöneldi  ve  Mohaç  seferinden  sonra 

Avusturya‟nın  baĢkenti  Viyana‟ya  kadar  ilerledi.

2558

 Ama  Viyana  muhasarasının 

fazlasıyla  uzaması  Doğu  tarafında  bazı  problemlere  sebep  olduğundan  Sultan 

Süleyman  tekrar  Doğu‟ya  yönelmek  durumunda  kaldı.  Çaldıran  savaĢından  sonra 

ġah  Ġsmail‟in  barıĢ  teklifini  Sultan  Selim  reddettiği  için  iki  ülke  savaĢ  haline 

gelmiĢti.  Bu  durumda  ġah  Tahmasb‟ın  Anadolu‟nun  Doğu  Ģehirlerine  saldırması, 

ġah Tahmasb‟ın kardeĢi Elkas Mirza‟nın Osmanlı Sarayına sığınması ve Osmanlı‟yı 

Ġran‟a savaĢ  açmak için  teĢvik etmesi  iki ülkenin dıĢiĢlerini etkilemiĢti.  Ġki  ülkenin 

dıĢiĢleri  gergin  duruma  geldiği  zaman  da  Sultan  Süleyman‟ın  Ġran‟a  Miladi  1533, 

1548 ve 1553 yıllarında yapacağı Ġran seferlerine zemin oluĢtu. Sonunda bu sebepsiz 

çatıĢmalardan  yorulan  Devletler  Miladi  1555  yılında  Amasya  barıĢ  anlaĢmasını 

imzaladı.  Bu  barıĢla  40  yıl  süren  gergin  iliĢkiye  son  verildi.  Bunun  neticesi  iki 

ülkenin  arasında  yarım  asır  barıĢın  devam  etmesidir.  Bu  barıĢtan  sonra  dostluk 

iliĢkilerini  sağlamak  için  iki  ülke  arasında  kültür,  siyaset,  iktisat  ve  diğer  çeĢitli 

konuda  birçok  mektup  yazıldı  ve  elçiler  gelip  gitti.  Bu  dönemde  iliĢkileri  gergin 

duruma  getiren  olay  ġehzade  Bayezid‟in  Ġran‟a  sığınması  oldu.  Ama  bu  üzüntülü 

olay  da  barıĢa  engel  olamadı.  Bu  dönemde  dıĢiĢleriyle  ilgili  hâkimler,  Ģehzadeler, 

bakanlar,  baĢbakanlar  ve  padiĢahların  ailesi  tarafından  birçok  mektup  yazıldı.  ġah 

Tahmasb‟ın kız kardeĢi, Hürrem Sultan‟a mektup yazdı ve cevap aldı. Bu, iki ülkenin 

                                                 

2558

 UzunçarĢılı, a.g.e, c. II, s. 330

; Rubina Möhring Herold, Türk Viyana, Çev. 

Müjdat Karayerli, Ġstanbul, 1993, s.102-105. 

826 

 

dıĢiĢleriyle ilgili uyanık olmaları ve önceki gerginlik duruma dönmek istemediklerini 

göstermektedir. 

Osmanlılar,  Safeviler‟in  ġiiliği  Osmanlıları  ortadan  kaldırmak  için  bir  amaç 

olarak  seçtiklerini  zannetmiĢlerdir.  Diğer  taraftan  bu  konuyla  ilgi  Anadolu‟nun 

nüfusunun  çoğunun  ġiilerden  oluĢması,  Osmanlıları  endiĢelendirmiĢtir.  Yalnız 

Anadolu  ġiilerinin  Ġran‟a  göç  etmeleri  değil  belki  Ġran‟dan  Anadolu‟ya  gelen 

Safeviler‟in  izleyenlerini  iyi  karĢılıyorlardı  ve  onların  Osmanlı  topraklarına 

gelmelerini  sevap  kılıyorlardı.

2559

Bunun  dıĢında  Anadolu‟nun  sadece  doğusunda 

değil, batı tarafında Hamit ve Teke vilayetlerinde de Safeviler‟in destekçileri çoktu. 

Buna  kanıt,  II.  Beyazıt  zamanında  çıkan  ġah  Ġsmail  taraftarlarının  isyanı  ve  bu 

vilayetlerdeki  sofilerini  Rumeli‟ye  sürgün  edilmeleridir.

2560

Miladı  13.  ve  16. 

Yüzyılın Hicri 7. Ve 11. Yüzyılın baĢlangıcına kadar Anadolu toplumsal Ģartları ve 

devletle  halk  arasında  oluĢan  boĢluktan  dolayı  süflilik  fikirlerinin  yayılmasına 

uygundu.  Fuat  Köprülü‟nün hazırladığı  rapora  göre bu uygun Ģartlardan  bu tarihler 

arasında birçok isyan ortaya çıkmıĢtır. 

2561

Bu peygamberlerden biri Anadolu ġiilerini 

KızılbaĢlara yönlendiren din âlimi ve büyük sofi Ġsmail Kadı‟nın oğlu ġey Bedrettin 

idi.

2562

 ġey  Bedrettin  kendi  mezhebiyle  ilgili;  “Tevhit  ve  millet  kurallarıyla  taklit 

mezhebini  ortadan  kaldıracağım  ve  geniĢ  görüĢümle  bazı  haramları  helal 

kılacağım”

2563

.  ġey  Bedrettin  hakkında;  o  içki  içerek  bu  içki  cennetten  gelmiĢ, 

                                                 

2559

Ahmet Rafik, Miladi Onaltı Yüzyinde Bektaşı ve Şiiler, s. 67. 

2560

 Ahmet Rafik, a.g.e, s 68. 

2561

Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutesevifler, s. 132. 

2562

Hoca Saadettin, Tacü‟t-Tevarih, c. II, s 109. 

2563

Ahmet Rafik, a.g.e, s. 64. 

827 

 

üzüntüyü kaldıran bir içkidir ve denilen Kevser hakikat sofrası olan bu dünyadır ve 

bütün ilahi nimetler buradadır, Ġnsanı tanıyan hakikati tanıyacak her Ģey insandadır, 

her  zaman  ġeyh  (kendisi)  Mensur  Hallac  diyen  Hakikat  benimledir  derse  o  sapık 

grup  ve  dinsiz  fırka  hepsi  Hakikat  benimledir  diyeceklerdi. 

2564

 Miladi  1421  yılı 

(Hicri 824) yılında ġeyh Bedrettin Çelebi Sultan Muhammed‟in emriyle idam edildi 

ve birçok takipçisi de ele geçirildi. ġah Ġsmail‟in babası ġeyh Haydar‟ın çabalarıyla, 

KızılbaĢlar  ortaya  çıktıktan  sonra  ġey  Bedrettin‟in  kalan  izleyenleri  ona  katılarak 

onunla iletiĢim kurdular. Eğer bir zaman KızılbaĢlar önlerinde bir savaĢa girseydiler 

zannet  ġeyh  Bedrettin‟in  izleyenlerine  savaĢ  fermanı  verilmektedir.  Bir  Sünni‟nin 

öldürmesini  bir  kâfirin  öldürülmesi  gibi  cihat  kabul  etmiĢlerdi  ve  sürekli 

KızılbaĢlıların  hareketlerini  beklemektedirler

2565

.  Bu  nedenlere  Osmanlıların 

KızılbaĢlar‟ı  ciddi  bir  tehlike  sayması  boĢ  yere  değildir.

2566

 Sultan  Selim  ġah 

KızılbaĢları  Çaldıran  SavaĢında  yenmesine  rağmen  Safevileri  ortadan  kaldıramadı. 

Sultan  Selim  erken  ölümünden  dolayı  Ġran‟a  tekrar  saldıramadı.  ġah  Tahmasb‟ın 

Ģansı  padiĢahlığın  ilk  dönemlerindeki  krizli  zamanda  Sultan  Süleyman‟ın  Ġran‟a 

saldırmamasıdır.  Sultan  Süleyman  dört  kere  Ġran‟a  saldırmasına  rağmen  Safeviler‟i 

ortadan  kaldıramadı.  Amasya  AntlaĢmasından  sonra  ġah  Tahmasb‟la  Sultan 

Süleyman‟ın  iliĢkileri  arkadaĢça  idi. Beyazıt‟ın  Ġran‟a sığınmasının  gerginlik evresi 

de savaĢsız çözüldü. ġah Tahmasb, padiĢahlığının son yıllarında hareminden dıĢarıya 

çıkmadı. Bu dönemde de ġah Tahmasb Osmanlıyla barıĢı sağlamak için çalıĢıyordu. 

                                                 

2564

Ahmet Rafik, a.g.e.  

2565

 Ahmet Rafik, a.g.e, s. 65. 

2566

 Emir Huseyin Hunci, Tarih-i Safeviye, Birinci Bölüm Şah İsmail Safevi, s. 43. 

828 

 

     

  II. Selim zamanında Osmanlı-Ġran iletiĢimleri dostça gibi devam etmekteydi. 

Fakat  ortaya  çıkan  sıkıntılar  olmuĢtur.  Osmanlılar,  Safeviler‟den  bir  grup  Masum 

Bey  Safevi  reisliğinde  Mekke  ziyaretine  gittiği  zaman  II.  Selim‟in  emriyle  kimse 

bilmesin  diye  gizlice  onları  ġiiliği  yaymak  bahanesiyle  öldürdüler.  Bu  olayın  iç 

yüzünü bilen ġah Tahmasb, gerginlik çıkarmadı ve II. Selim‟in özrünü kabul etti. Bu 

dönemde  bazı  belgelere  dayanarak  Anadolu‟da  Safeviler‟in  taraftarları  hırsızlık  ve 

zina  bahanesiyle  gizlice  öldürülüyorlardı.  II.  Selim  ġah  Tahmasbla  dostluğu 

bozulmasın diye için böyle yapılmasına emrediyordu. 

2567

 II. Selim‟in içki alıĢkanlığı 

vardı ve halk da ondan etkilenerek içki içiyordu. Bununla ilgili Ġstanbul Pazarında bir 

deyim  yayılmıĢtı;  “Bugün  bizim  içki  paramızı  kim  ödeyecek  Molla”  Kadı  veya 

Halife? 

2568

 III.  Murat  saltanat  tahtına  oturttuğu  zaman  ġah  Tahmasb  II.  Selim‟in 

ölümünden dolayı ona baĢsağlığı dilemek için detaylı bir mektubu birçok hediye ile 

birlikte gönderdi. 

2569

 III. Murat, Ġran heyetini çok iyi karĢıladı. Ama eğer Ġran heyeti 

Osmanlı  vatandaĢlarına  hediye  verirse  hediyeyi  alsınlar  ama  adları  deftere 

kaydedilsin.  ġah  Tahmasb,  III.  Murat  saltanat  tahtındayken  öldü.  Genel  olarak 

Osmanlılarla ilgili ġah Tahmasb‟ın barıĢ siyaseti izlemesinin nedenleri Osmanlıların 

güçlü  ve  büyük  bir  orduya  sahip  olması,  Müslümanların  birbirleriyle  değil 

Hıristiyanlarla savaĢmalarını istemesi, devlethane ve haremden dıĢarıya çıkmaması, 

Ģehirlerin  ve  yerlerin  tahrip  olmasını  istememesi  ve  son  olarak  çok  cimri  bir  insan 

olduğu  için  savaĢ  hazırlıklarına  için  para  harcamak  istememesiydi.  ġah  Tahmasb 

hayatının sonuna kadar Osmanlılarla barıĢı bozmadı. 

                                                 

2567

Ahmet Rafik, a.g.e, s. 97. 

2568

Nowel Barber, Fermandehane Şah-ı Zerrin, s. 56.  

2569

Navayi, a.g.e, s. 478-479. 

829 

 

       Portekizler Fars Körfez‟i ve Hint Okyanusu‟nun ticaretini ele geçirdikten sonra 

Araplara  ve  Venediklilere  çok  zarar  verdiler.  Osmanlı  imparatorluğunu  zirveye 

çıkaran  Sultan  Süleyman  denizlerde  de  Avrupalılarla  rekabet  ediyordu.  Sultan 

Süleyman‟ın  komutanlarından  olan  Hayrettin  PaĢa  (Avrupalılar  ona  kırmızı  sakal 

yani  Barbaros  diyorlardı)  önce  Tunus‟u  fetih  etti  ve  Ġtalya  limanlarını  yağmaladı, 

Venediklilere ait birkaç adayı ele geçirdi ve Miladi 1538 yılı Aralık ayında Hicri 945 

yılı Recep ayı Akdeniz de Ġspanya ile Venediklilerin birleĢen savaĢ gemilerini yendi 

sonra çok önemli ve stratejik Aden Liman‟ını Hayrettin PaĢa ele geçirdi. 

2570

 Burayı 

ele  geçirdikten  sonra  Gücerat  Sultanı  Bahadır  PaĢa‟nın  yardımına  gitti  ve  Diu 

Limanını Portekizlilerin elinden aldı. Sonra Yemen‟i fetih etti. Hem din açıdan çok 

aĢırı  hem  de  bütün  zikredilen  mekânlarda  ticareti  kısıtlandırılan  Portekizlere  yüz 

çevirdiler.  Miladi  1550  yılı  Hicri  957  yılında  Fars  Körfez‟inin  güneyinde  yer  alan 

Gatif  Liman‟ının  Arapları  Portekizlerin  zulümlerinden  kendilerini  kurtarmak  için 

Gatif  kalesini  Osmanlılara  bırakarak  Basra  Emirini  Basra  Liman‟ından  dıĢarıya 

attılar.  Portekizlerle  yakınlığı  olan  Basra  Emiri  Portekiz‟in  Hindistan‟ın  Saltanat 

Naib‟i Alfonso de Noronha‟dan yardım istedi. Portekizlerin yardımına karĢı Basra da 

bir kale inĢa edilmesini kabul etti.

2571

Fars Körfez‟inin kuzeyini ele geçiremeyeceğini 

gözlemleyen  Hindistan‟ın  Saltanat  Naib‟i  Portekiz‟in  Deniz  Kuvvetlerinin 

komutanlarından  Antonyo  Doronha‟yı  birkaç  savaĢ  gemisiyle  Fars  Körfez‟ine 

gönderdi.  Antonyo Doronha Gatif Kalesini viran ederek Osmanlıları dıĢarıya attılar 

ama Basra Liman‟ını Osmanlılardan geri alamadılar.

2572

 Miladi 1551 yılı (Hicri 958 

                                                 

2570

UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. II, s 455. 

2571

 Nasrullah Felsefi, Safeviler zamanında İran‟ın Dişişleri, s. 23. 

2572

 Nasrullah Felsefi, a.g.e, s. 23. 

830 

 

yılı)  Piri  Reis  Mısır‟ın  Sovyez  Liman‟ından  Fars  Körfez‟ine  geldi  ve  Portekizlerin 

elinde  olan  Masgat‟ı  ele  geçirdi  sonra  Hürmüz  Adasına  gitti  ama  buranın  kalesini 

fetih edemediği  için Ģehrini  yağmaladı  ve Basra‟ya döndü. Mısır‟a döndüğü zaman 

malında gözü olan Mısır hâkimi  Kuvat  PaĢa onu mahkeme de cezalandırarak idam 

etti.

2573

Piri Reis o döneme ait dünya haritasını çizmiĢtir. Miladi 1552 yılı Hicri 959 

yılında Osmanlı deniz kuvvetleri komutanı  Murat  Reis  Basra‟dan Hürmüz Adasına 

yöneldi. Miladi 1553  yılı Hicri 960  yılında Seyyid Ali Osmanlı‟nın Basra da deniz 

kuvvetlerinin  komutanlığına  seçildi.  Seyyid  Ali  iki  kez  Maskat  yakınlarında 

Portekizlerle  savaĢtı  ama  baĢarılı  olamadı.  Seyyid  Ali  Hindistan‟ın  Gecrat  Diu 

Liman‟ına  ulaĢtıktan  sonra  gemilerini  kasırgada  kaybettiği  için  Hümayun  ġah‟ın 

Sarayına  gitti  ve  buradan  Ġran  yolundan  Osmanlıya  ulaĢtı.  Seyyid  Ali‟yle  ilgili 

Hümayun  ġah  ve  ġah  Tahmasb  Osmanlı  sarayına  birkaç  mektup  yazdılar.

2574

 

Osmanlı‟nın  karadan  Ġran‟a  savaĢ  açması  ve  Portekizlere  savaĢ  açmaları  Ġran‟la 

Portekizleri  birbirine  yakınlaĢtırdı.  Osmanlıların  Fars  Körfez‟inde  baĢladığı  yeni 

faaliyetler sırasında, Portekiz kralı Don Sebastiyan, ġah Tahmasb‟ın sarayına birçok 

hediyeler  ile  bir  elçi  gönderdi. 

2575

 Bu  dönemde  Osmanlılar  Safevilerle  üçüncü  kez 

savaĢıyorlardı.  Bu  heyetin  amacı,  Safeviler  ile  Osmanlılar  arasındaki  savaĢa  son 

vermemek idi. ġah Tahmasb onları geri çevirdi. Ama birkaç gün sonra ġah Tahmasb, 

onları  geri  çağırdı,  ama  onlara  olumlu  cevap  vermedi.  Miladi  1574  yılı,  Hicri  982 

yılında  aynı  Portekiz  padiĢahı  II.  kez  olarak  bir  elçiyi  50  uĢağı  ve  birçok 

hizmetçisiyle  değerli  ve  eĢi  benzeri  görülmeyen  çok  nefis  hediyelerle  ġah 

                                                 

2573

 UzunçarĢılı, a.g.e, s. 458. 

2574

 Feridun  Bey,  Munşeatus-Selâtin,  c.  II,  1275hc,  s.  71-74;  Navayi,  a.g.e,  s.  306-

312. 

2575

Ahmet Gumi, Hulasetul-Tevarih, s 352; Ġskender Bey Türkmen, a.g.e, s. 116. 

831 

 

Tahmasb‟ın  Sarayına  gönderdi.

2576

 Portekizlerin  heyeti  saraya  ulaĢmadan  önce  ġah 

Tahmasb  Portekizlerin  Kuranları  yakıp  camiileri  yıkıp  haberini  aldığı  için 

Portekizlerin  heyetini,  hem  önemsemedi  hem  de bazı  emirlerine ferman vererek bu 

çirkin iĢleri  yapanların  cezalandırmalarını istedi.

2577

Ayrıca onları cezalandırmasının 

diğer  önemli  sebebi  de  ġah  Tahmasb‟ın  Sultan  Süleyman‟la  yaptığı  Amasya 

antlaĢması  idi.  Yalnız  bu  yıllarda  ġah  Tahmasb  zamanını  haremde  geçirmek  için 

değildi  belki  Osmanlı  Sultan‟ını  (II.  Selim)  meraklı  olmasına  neden  olan  veya 

düĢmanıyla  iletiĢimini  gösteren  her  hangi  bir  iĢten  perhiz  ediyordu.  ġah  Tahmasb 

öfkesini  göstermek  için  hayatının  sonuna  kadar  Portekizlerin  heyetine  dönmek  izni 

vermedi.  Bu  heyet  ġah  Muhammed  Hüdabende  zamanında  dönmek  izini  alıp 

ülkelerine  geri  döndüler.

2578

 Bu  dönemde  sömürgecilik  amacıyla  ġah  Tahmasbla 

iletiĢim  kurmaya  çalıĢan  Ġngiltere  idi.  O  dönemde  denizlerin  kontrolü  çok  kuvvetli 

olan  Ġspanya  ve  Portekizlerin  elindeydi  Ġngiltere‟nin  gücü  onlar  kadar  değildi.  Bu 

nedenle elçisi Anthony Jenkinson kara yoluyla Moskova ve ġamahi‟den Miladi 1562 

yılı Kasım ayının 20. Günü (Hicri 970 yılı) Rebiyülevvel ayının 23. Günü Kazvin‟e 

gelip ġah Tahmasb‟ın eĢiğine ulaĢtı ve Ġngiltere Kraliçe‟sinin hediyelerini teslim etti. 

ġah Tahmasb ona „hangi ülkeden geliyorsun‟ diye sordu. Sonra ġah Tahmasb onun 

dinini  sordu,  Anthony  Jenkinson  Hristiyan‟ım  cevabı  verdiği  zaman  ġah  Tahmasb 

ona;  ,Ey  kafir  bizim  kâfirlerle  arkadaĢlığımız  yoktur,  dedi  ve  saraydan  dıĢarı 

çıkmasını  istedi.  Anthony  Jenkinson,  “Bundan  hoĢlandım  ki  bana  çok  saygıyla 

rehberlik  eden  ġah  Tahmasb‟ın  emirleri  toprakla  dolu  büyük  tepsiyle  benim 

                                                 

2576

Hasan Rumlu, a.g.e, s. 459. 

2577

Vale Ġsfahani, Huld-ı Berin, s. 374. 

2578

Ġskender Bey, a.g.e, s. 117. 

832 

 

arkamdan  geliyordu  ve  her  yere  ġah‟ın  yanından  Sarayın  bahçesine  kadar  ayağımı 

bastığım yerleri temizlenmek için toprak döküyordu”

2579

. Daha öncede zikrettiğimiz 

gibi ġah Ġsmail Osmanlı‟ya karĢı Avrupa ülkeleriyle birleĢmek için elçi göndermiĢtir. 

V.  Charl  II  elçi  gönderdiği  zaman  ġah  Ġsmail  ölmüĢtü  ve  buların  ġah  Tahmasb‟ın 

huzuruna geldiği hakkında hiçbir belge bulunmadı. Ama Miladi 1551 yılı (Hicri 958 

yılında)  yani  Anthony  Jenkinson‟un  gelmesinden10  yıl  önce  Portekiz  PadiĢah‟ının 

elçisi ġah Tahmasb‟ın huzuruna çıkmıĢtı ama ġah Tahmasb onlara Kâfir dememiĢti. 

Çünkü  onların  arkadaĢlığına  ihtiyaç  duyuyordu.  Anthony  Jenkinson‟un  geri 

döndürmesi hakkında tarihçiler Amasya antlaĢmasından sonra hala Osmanlı elçileri 

Ġran‟da  olmasından  olabilir  diyorlardı.

2580

 ġah  Tahmasb  Amasya  antlaĢmasından 

sonra  Sultan  Süleyman‟ın  gönlünü  almak  için  ve  Sultan  Süleyman  Ġran‟la-

Ġngiltere‟nin  ticari  iliĢkilerinden  rahatsız  olmasın  diye  kasıtla  böyle  davranmıĢtır 

diyebiliriz. Ayrıca bunun baĢka nedeni de Ġran‟la Osmanlı‟nın geniĢ bir Ģekilde ticari 

iliĢkileriydi.  Çünkü  Ġran‟ın  Gilan  vilayetinin  ipek  ürününü  Avrupa‟ya  taĢıma  iĢi 

Osmanlı tacirlerinin elindeydi.  Bu nedenle eğer  Anthony Jenkinsonla ticari iletiĢim 

kursaydı bu Osmanlı‟ya karĢı çıkmıĢtı anlamına gelirdi.

2581

ġah Tahmasb Osmanlı‟yı 

biliyordu ama Ġngiltere‟nin gücüyle ilgili hiçbir bilgisi yoktu. Tanımadan bir ülkeyle 

nasıl  iletiĢim  kurup  ona  güvenebilirdi.  Anthony  Jenkinson  ġah  Tahmasb  hakkında 

ġirketlerinin baĢkanlarına Londra‟ya gönderdiği raporda; “Bu sufinin halkı ne kadar 

güçlü ve cesursa kendisi o kadar cesur değil” bu korkusundan dolayı Türkler tekrar 

                                                 

2579

 Ser Persi Sayks, a.g.e, s. 261; Melkom, Tarih-i İran, s. 168.  

2580

Edward Brown, a.g.e, s. 87.   

2581

 Lord Corzuen, İran ve Geziye‟ye İran, Bongah-ı NeĢr-ı Kitap Yayınları, çev. 

      Vahid Mazenderani, Tahran 1961, s. 636.  

833 

 

ülkesine  saldırmıĢlar,

2582

demiĢtir.  Bundan  sonra  birkaç  kere  Ġngiltere‟den  elçi  gelip 

gittikten  ve  ġah  Tahmasb  Ġngiltere‟yi  tanıdıktan  sonra  Moskova  Ģirketinden  gelen 

Arthur  Edwards‟ı  huzuruna  kabul  etmesinin  ardından  ticari  iletiĢim  kurdu.  Arthur 

Edwards;  “Jhon  Spark,  Lawrence  Chapman  Christopher  Faust  ve  Richard 

Bingler‟den”  oluĢan  heyetin  baĢında  Miladi  1568  yılı  Ağustos  ayı  Hicri  976  yılı 

Sefer  ayı  ikinci  kez  Ġran‟a  geldi  ve  Ġran‟ın  Pazarını  kendilerine  uygun  görmedi. 

Lawrence  Chapman  “Tebriz‟in  pazarı  rakibimiz  Osmanlı  Ermeni  ve  Venediklerin 

ürünleriyle  dolu  olduğunu  gördüm”  diye  ve  devam  ediyor  “Gilan  vilayetine  giden 

Müdürlerimiz de her yer de Osmanlı temsilcileriyle karşılaştılar” 

2583

. Bu dönemde 

Osmanlı-Safevi  iliĢkilerinde  Avrupa  ülkelerinden  ikisinin  arasına  giren  Venedik 

cumhuriyeti  idi.  Bu  zamanda  Kıbrıs  Ada‟sı  Venediklilerin  elindeydi,  Miladi  1570 

yılı (Hicri 978 yılında) II. Selim bu Ada‟ya saldırdı. Venedikliler Osmanlı‟ya güçleri 

yetmediği için V. Charl‟ın oğlu  Ġspanya padiĢahı II. Philip ve Papaya (V. Yapiyüs) 

Osmanlı‟ya  karĢı  Haçlı  birliği  yaptılar.  Ayrıca  Osmanlı‟ya  doğu  cephesinden  de 

saldırmak  için  Sarayının  büyüklerinden  birisini  Vincentio  d‟  Alessandri‟yi  ġah 

Tahmasb‟ı da bu birliğe katmak için Ġran‟a gönderdi.  Miladi 1571 yılı Ut ayının 14. 

Günü  (Hicri  979  yılı  Rebiyülevvel  ayının  22.  Günü)  Vincentio  d‟  Alessandri 

Kazvin‟e  vardı  ve  Ģah  Tahmasb‟a  olayı  anlattı  ve  birliğe  katılmasını  istedi.  ġah 

Tahmasb‟a eğer biz batıdan siz doğudan saldırırsak Osmanlı Sultan‟ı yenilecektir ve 

Osmanlı‟nın  ele  geçirdiği  toprakları  özellikle  Mezopotamya  ve  Bağdat‟ı  tekrar  ele 

geçireceksiniz  dedi.  Vincentio  d‟  Alessandri‟yi  bir  sonuç  alamadı  ve  ġah  Tahmasb 

onun  önerisini  kabul  etmedi.  Vincentio  d‟  Alessandri  ısrarcı  oldu  ve,  Osmanlılar 

                                                 

2582

Haklyut Society, Early Voyages, London 1886, Naklen Ebulkasım Tahiri, a.g.e, s. 

187-188. 

2583

 Lord Corzuen, a.g.e, s. 637. 

834 

 

antlaĢmalarına  uymuyorlar  ve  ne  zaman  isterseler  onu  bozup  Ġran‟a  saldıracaklar. 

Vincentio d‟ Alessandri ısrarcı olsa da ġah Tahmasb onun isteğine karĢı direndi ve 

kabul  etmedi.  Çünkü hem  Osmanlıyla  yaptığı  antlaĢmayı  bozmak istemiyordu hem 

de Müslüman bir Devlete karĢı Hıristiyan Devletler birliğine katılmak istemiyordu. 

Vincentio d‟ Alessandri‟yi Venedik  Cumhuriyetine verdiği  raporun da Ģöyle  yazdı; 

,gerçekten  bu  padiĢah  asla  savaĢmağa  istekli  değil,  çünkü  korkak  bir  adamdır  ve 

sadece  gösteriĢte  savaĢ  iddiasında  bulunuyor,  eğer  kazaca  çöl  de  bir  orduyla  karĢı 

karĢıya  gelirse  istediğinden  değil  zorunluluktan  savaĢacak,  bu  adam  da  düĢmana 

karĢı çıkma cesareti yoktur?

2584

  Miladi 1571 yılı Ekim ayının 7. Günü (Hicri 979 yılı 

Cemaziyülevvel  ayının  17.  Günü)  Arnavut‟un  Lepant  Körfez‟inde  Vincentio  d‟ 

Alessandr Kazvin‟e varmasından 54 gün sonra Avrupa Deniz kuvvetleri birliği ve bu 

birlikte huzur bulan ünlü yazar Miguel de Servates, Osmanlı deniz kuvvetlerini yendi 

ve Amiral-Kaptan PaĢa öldürüldü. Bu kazanç Avrupalılar için o kadar önemliydi ki 

Papa  kaç  gün  tören  yapma  emri  verdi.  Kazançtan  sonra  Papa    (V.  Yapiyüs)  ġah 

Tahmasb‟a bir mektup yazdı ve ondan Osmanlı‟nın yenilmesinden yararlanmasın ve 

bu  uygun  zamanda  Avrupa  birliğine  katılarak  Osmanlı‟ya  saldırmasını  istedi.  Ama 

ġah Tahmasb eskisi gibi hem Osmanlıyla dostluğunda ısrarcı oldu hem de Amasya 

antlaĢmasına saygı duydu.

2585