Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Safevi Kaynakları : Şah İsmail Hatayi Divan-i Şiir-i
- Habibus-Siyer fi Ahbar-ı Efradi’l-Beşer
- Tarih-i İlçi-i Nizam Şahi
- Tezkere-i Sam Mirza (Tufe-i Sami)
|
Tarih-i Solakzade:
Mehmed Hemdemi Solak-Zade (mahlası Hemdemi‟dir) tarafından yazılan eser 1301-1657 yılları arası tarihi hadiseleri ihtiva etmektedir. Has OdabaĢı Hasan'ın teĢvikiyle bir Osmanlı tarihi hazırlamıĢtır ve bu tarihi ile büyük ün yapmıĢtır. Solak-Zade Tarihi, Tarih-i Solakzade veya Fihrist-i Şahan adıyla tanınan bu tarih eser Osmanlı Devleti'nin kuruluĢundan kendinin yaĢadığı 1660'lara kadar
11 Franz Babinger, a.g.e, s. 38-42. 26
bir dönemin tarihidir. Bu tarih eserinin baĢ kısımları (I. Selim dönemi sonuna kadar) tarihçi Hoca Sadettin Efendi'nin hazırlamıĢ olduğu Tac‟üt-Tevarih yapıtına ve bir kısmı Hasan Beyzade tarihine dayanır. Fakat Solakzade yaĢadığı zamanların tarihini, saraya yakınlığı dolayısıyla, Ģahsi birincil kaynaklara dayandırır. Bu tarih eserinin seçkinliği dil ve anlatım yalınlığında bulunmuĢtur. Solakzade Tarihi Osmanlıca olarak 1854'de ve 1880'de Ġstanbul'da basılmıĢtır. Yazar 1068 yılında Ġstanbul‟da ölmüĢtür. 12
Ahmed b. Lütfüllah MuneccimbaĢıDerviĢ Ahmed Dede (1631-1702) tarafından arapça olarak yazılmıĢtır. Eser Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Kitaplığı, nr. 4741‟de kayıtlı bulunmaktadır. Eser MüneccimbaĢı Ahmet Dede tarafından yazılmıĢ bir dünya tarihidir. MüneccimbaĢı tarihi diye de bilinir. En eski devirlerden 1684 yılına kadar olan tarih eserde incelenir. Bu eserin bir özelliği Nedim'in bilinen tek nesir eseri olarak bu kitabın tercümesini yapmasındandır. MüneccimbaĢı Tarihi, 2 cilt olup, Nadir Kitap Yayınları tarafından tarihsiz Ġstanbul‟da basılmıĢtır. 13
Kitab-ı Diyar Bakriyye
Ġçerik olarak yalnızca Akkoyunlular hakkında yazılan Ebubakr Tehrani‟nin eserdir. Yazar Uzun Hasan emriyle onun yaĢamanı kaleme almıĢtır. Uzun Hasan‟ın soyunu 70 vasıta ile Hz. Âdem‟e ulaĢtırır. Uzun Hasan‟ın bazı atalarını efsanevi
12 Babinger, a.g.e, s. 223-24; Ayrıca Peçevi Tarih-ini Haz, Vahid Çabuk, K.B.Yayınla, rı, II, Cilt, Ankara 1989‟a yeni basılmıĢtır. 13 Sadettin Nüzhet, Türk Şairleri, Ġstanbul 1936, s. 302-303; Babinger Die Geschichtsschrei ber der Osmanen und ihre Werke Leipzig 1927, s. 205. 27
Ģeklinde anlatmaktadır. Daha sonra Akkoyunluların tarihi kurucusu Kara Osman zamanından alarak anlatmaya baĢlıyor. Yazar bazı olumsuz olaylardan -Kara Osman‟ın Kara Yusuf‟a yenilgisi ve Halep‟te Memlukler‟in hâkimine sığınmasından ve Barsbay tarafından muhasara olmasından- söz etmiyor. Sonra Kara Osman‟ın çocuk ve torunları Hamza Bek (ö H. 848) ve Cihangir Bek (ö H. 874) dönemini anlatıyor. Birinci bölüm h. 861 CihanĢah‟ın emiri Rüstem Tarhan‟ın Uzun Hasan‟a yenilmesiyle bitiyor. 14 II. Bölüm Çağatay ve Karakoyunlu hükümdarları hakkında baĢlayarak ġahruh‟un ölümünden sonra Irak, Fars, Horasan
ve Maveraunnehirle ilgili olayları anlatıyor. Sonra Fars, Irak ve Kirman‟ı CihanĢah‟ın ele geçirmesi, Horasan‟a saldırması ve oğlu Pir Budak‟ı Irak ve Bağdat‟a göndermesinden bahsediyor. Daha sonra Uzun Hasan‟ın hayatı ve Gürcistan‟a saldımasından baĢlayarak onun Fatih Sultan Mehmet ile mücadeleleri ve tekrardan Gücistan‟a karĢı ordu hazırlanması, Hüsn-ı Keyfa ve Bağdat‟a saldırması, son Karakoyunlu emiri Hasan Ali‟yi ve Tımurlu Ebusaid‟i yenmesi ve Ġran‟ın diğer bölgelerini ele geçirmesinden söz ediyor.Kitap H. 876 yılına kadar Uzun Hasan ile ilgili olayları anlatıyor.Yazar olayların hangi tarihte vuku bulduğundan söz etmese de olayları izleyerek önemli bilgiler vermektedir. 15 Faruk
Sümer bu eserin eksik olduğunu zannedip bu eksilikleri Rumlu‟nun Ehsenüt- Tevarih ve MuneccimbaĢı‟nın Camiüd-Devel eserlerinde tamamlandığını düĢünmüĢ vebirinci cildine önsöz yazmıĢtır. 16 Ancak kitbın ikinci ciltinin önsözünde eserin 14 Ebubakr Tihrani, Kitab-ı Diyar Bakriye, Luğal ve Faruk Sümer Basımı, c. I, s. 10.11.17. 30.31.117.263.271, Ankara 1962-1964. 15 Ebubakr Tihrani, a.g.e, c.II, s. 285.366.367.386.558. 16 Ebubakr Tihrani, a.g.e, c.I. s. 19. 28
eksik olduğu fikrinden vazgeçmiĢtir. 17 Bu Kitap tekrar Miladi 1978 yılında bir cilt olarak Tahran da basılmıĢtır.
ġah Ġsmail kendi hayatında bu Ģiirleri çok etkiliyici bir Ģekile söylemiĢtir. Bu kitap ġah Ġsmail‟in izleyicileri üzerine çok derin etkisini bırakmıĢtır. Bu eserden biz ġah Ġsmail‟in düĢünceleriyle karĢılaĢıyoruz. Bu nedenle araĢtırmamızda oldukça yararlandık. ġah Ġsmail kendi amaçlarını azeri türkçesinin dilinde bu eserde göstermiĢtir. ġah Ġsmail nası bir Ģii-sufi düĢüncesi olduğunu ve neden bu kadar ciddi bir Ģekilde KızılbaĢları‟ı etkilediğinibu eserden anlıyoruz. Bu kıtabın Hattı nüshası mevcüttür. Azerbaycan Akademisi tarafından 1966 yılında basılmıĢtır. Tahran‟da 2004 yılında tekrar bu eser basılmıĢtır. 18 ġah Ġsmail bu Ģiirleri Miladi 1546 Hicri 953 yılındaYari‟el-Herevi tarafından yazılmıĢtır. 19
Safvetus-Sefa:
Ġbn-ı Bazzaz‟a tanılan DerviĢ Tevekkül Bin Ġsmail Tevekkül-i Bin Haci Muhammed, kitabını Miladi 1357 Hicri 759 yılında ġeyh Safi‟nin oğlu ġeyh Sadreddin‟in muridi ve onun teĢvikiyle Safvetus-Safa veya Mevahıbu‟l-Seniyye Fi
17 Ebubakr Tihrani, a.g.e, c. II. s. 9. 18 Bu kitabın hattı nüshasını Ġran-Rus savaĢlarında Rus komutanı Paskiyüviç Erdebil ġeyh Sefi‟nin Türbesinden Rusya‟yagötürmüĢtür. Ama bu eserden daha nefisi Tebriz de Cafer Sultanu‟l-Karayi Kütüphanesinden bilim dünyasına takdim edilmiĢtir. 19 Ġsmail Safevi, Şah İsmail Hatayı Divani Şiiri, Azerbaycan Akademi Ġlmi Yayınları, Bakü 1966, s. 9-14 ve 131, 118, 277, 379, 380 ve 408. 29
Menakıbu‟l-Safeviyye adıyla yazmıĢtır. Bu kitap bir mukaddime, 12 fasıl ve bir hatimeden oluĢmuĢtur. Her bir fasıl kendi içinde birkaç bölüme ayrılmıĢtır. Rieu çok dıkkatle bu kitabı incelemiĢtir. Safeviler‟in büyük ataları ġeyh Safi‟nin mucizevi ve kerametli iĢlerinin hakkında yazmıĢtır. Bu kıtap ġeyh Safi‟nin hakkında en itıbarlı kıtap ve Ġlhanlıların zamanında onun toplumsal kiĢiliğini gösterir. Bu kıtapta ġeyh Safi‟nin yaĢamı ve murĢidi ġeyh Zahid‟e ulaĢması için çalıĢmaları, seyr ve suluk aĢamaları faziletleri konusu Safevi tarihçileri tarafından kullanılmıĢ ve ġah Tahmasb‟a kadar kapsamaktadır. Hicri 1329 yılı Kerim Tebrizi oğlu Ahmed bu kıtaptan 3 adet hattı nushasını Bombay‟da basmıĢtır. Gulamrıza Tabatabai Macd bu kıtaptan 9 hattı nushasını taratmıĢ ve incelemiĢtir. Bu kıtaptan baĢka bir basım Miladi 1994 yılında yayıldı. Biz araĢtırmamız her iki nushadan yararlandık. Bu kitabın ġah Tahmasb emriyle son dönem nüshaları Safevi hanedanının ġeyh Safi‟den beri alevilik ve Seyyitliğe bağlamalarını sağlayarak değiĢiklere Ģahit olmuĢtur. Ayrıca bu eser Miladi 1542 Hicri 949 yılında Muhammed Katib NeĢati-i ġirazi tarafından Türkçeye tercüme edilmiĢtir. 20
Safevi döneminde yazılan ve KızılbaĢlar hakkında bilgi veren ,Tarih-i KızılbaĢan, yazarı belli değil ancak Miladi 1598-1604, Hicri 1007-1013 yıllar arasında yazıkması muhtemeldir. 21 Bu eser hacim bakımındanküçük fakat muhteva bakımından önemli bir yere sahiptir. Çünkü bu eser sadece Safevîdevletinin
20
Kesrevi, Şeyh Safi ve Onun Soyu, Ketibe Yayınları, Tahran, 1975, s. 8. 21 Altan çetin, Safevi Dönemi İran Tarihi (Safevi Tarihinin Kaynakları), Kadim Yayınları, Ankara 2011, s. 31. 30
kuruluĢunda rol oynayan Türkmen aĢiretlerine ve bu devlette üst düzeygörevler alan KızılbaĢ beylere dair özet mahiyetinde bilgilere yer vermektedir. 22
Cevahiru’l-Ahbar: Budak MuĢi-i Kazvini‟nin eseridir. Yazar Safevi inĢa divani katiblerindendir. Safevi hanedanının hakkında olan bu kıtabı yaradılıĢtan baĢlayarak II. Ġsmail‟in Tahta oturmasının baĢlarına kadar yani Miladi 1576 yılı Ağostosayı Hicri 984 yılı Cemadiyu‟l-Evval ayın 3 ay I. ġah Tahmasb‟ın ölümünden sonra kendi devrine kadar olayları içernmekle eserini bitirmiĢtir. Tarihçi bu eser de ictimai ve iktısadı konulara önem vermekle unutulan Divanı unvanları zikrediyor. Olayları ya bizzat görerek ya da gövenilir kiĢilere dayanıyor. Kitap Akkoyunlu ve Karakoyunlu iki Türkmen kabileleri hakkında önemli bilgiler kapsamaktadır. Bu kitap I.ġah Abbas tarafından Erdebil ġeyh Safi‟nin Tekkesi‟ne vakıf etmiĢtir. Bu kıtabın asıl nushası Tahran Üniversitesinin merkezi kütüphanesinde mevcuttu ve Safevi Hanedanının önemli kaynaklarından sayılır. Muhsin Behrami Nejad tarafından 2000 yılda Tahran‟da yapılmıĢ bir baskısı daha vardır. Bu kitap Cevahiru‟l-Ahbar‟ın Safeviler bölümü 1999 yılında Tokyo‟da basılmıĢtır. 23
22 Tufan Gündüz, Safevi Dönemi KaynaklarınaA Dair KısaI Bir Değerlendirme, s. 505-506, Naklen Adsız, Tarih-i Kızılbaşan, (Yayına Hazırlayan Mir HaĢim Muhaddis), Tahran 1983. 23 Budak MunĢi Kazvini, Cevahiru‟l-Ehbar, GiriĢ kısmı, Tahran 1999, s. 11-51; Muhsin Behrami Nejad, Cevahiru‟l-Ehbar, BahĢ-ı Tarih-ı Ġslam ez Karakoyunl Ta 984 hc, Miras Mektub Yayınları, Tahran 2000, s. 260. 31
Âlem-Araye Emini Safevi döneminin önemli kaynaklarındandır. Fazlullah Ruzbıhan Hunci (Hoca Mollayı Ġsfahani‟ye tanılan), Din bilimlerinden ve din adamlarıyla iletiĢimi ve bahisleri varmıĢ, Miladi 1487, Hicri 892 Sahand yaylağında Akkoyunlu Yakub Bey‟in huzuruna gelmiĢve Bediüz-Zaman adlı kıtabını Yakub Bey‟e sunmuĢtur. Ondan istedi Allah‟ın hakkında dua olan kıtabının önsüzünü Yakub Bey‟e okusun, kıtabın önsüzü Yakub Bey‟in ilgisini çektikten sonraYakub Bey Ruzbıhan‟ı PadiĢahlık döneminin tarihini yazmakla görevlendirilmiĢtir. Miladi 1491 Hicri 897 yılında Emini ünvanını taĢıyan Hunci Yakub Bey oğlu Baysungur zamanında kıtabı bitirdi. Bu kıtab Yakub Bey‟in PadiĢahlığı, ondan sonra olaylar ve ġah Ġsmail‟in babası ġeyh Haydar hakkında değerli ve önemli bilgilere sahıptır. 24 ġeybek Han‟ın ölümünden sonra Buhara‟ya gitti ve Miladi 1521 Hicri 916 yılında o Ģehirde vefat etti. Hunci Âlem-Arayı Emini kıtabının doğru bilgileri hakkında Ģöyle diyor: ,Gövenilir adamlardan duyduğumu veya kendi gözümle gördüğümden baĢka bir Ģey yazmadım, (s 47). Hunci Çaldıran savaĢından sonra iki tane Türkçe ve Farsça kaside Sultan Selim‟in hakkında söylemiĢtir. 25
24 Hunci Tarihçilikten baĢka Yakub Bey‟in katıbı de varmıĢ ve Yakub Bey‟in bazı mektup ve fermanlarını da yazmıĢtır. Akkoyunluar ortadan kalktıktan sonra ġeyh Haydar ve ġah Ġsmail‟le araları çok sert olan Hunci Özbek ġeybek Han‟ın Sarayına gitti ve Mıhman-Nameye Buhar adlı eserini ġeybek Han‟ın adına yazdı. 25 Ruzbihan Hunci, Alemaray-ı Emini, AĢĢik çalıĢması, Miras-ı Mektub Yayınları, Tahran 2003, s. 45, 91-268, 377. 32
Gıyaset-tin Hondmir'in (1475-1535) yapıtı. Her cildi dörder cüzden oluĢan üç ciltlik yapıtın I. ve II. ciltlerinde Cengiz'le birlikte Türk-Moğol Tarihi, III. cildinde Cengiz sonrası Türk-Moğol iliĢkileri, aynı cildin 4. cüzünde ġah Ġsmail ve Safeviler incelenir. Yapıtın I. ve II. cildinde yer alan Timur öncesi dönem için yazar, dedesi Mirhond ile Haydar Mirza Duglat'ın Tarihe iliĢkin yapıtlarından ve Hafız Ebru Tarihinin Timurlular'la Ġlgili bölümlerinden yararlandığını kitabın giriĢinde açıklar Yapıtında ayrıca Timurlulaı; Safeviler ve Özbek hanları döneminde yaĢamıĢ olan ünlü kiĢiler üzerine de ayrıntılı bilgiler verir. Biri taĢbasması ile 1855'te, öteki de ingilizce bir önsözle 1857'de yayımlanan yapıtın, iki ayrı baskısı vardır Yapıtta adı geçen kiĢilerin yaĢam öyküleri ile ilgili bölümler Ricâl-i Habibüs-siyer adıyla, ayrı olarak Tahran'da basılmıĢtır. 26
Lubbu’t-Tevarih: Mir Yahya bin Abdül-latif Hüseyn‟iyi Kazvin‟i, Miladi 1481-1555 (Hicri 886- 963) Kazvin‟de doğdu. Eserlerinden iyi bir öğrenim gördüğü anlaĢılan Kazvin‟i daha çok tarihçi olarak Ģöhret kazandı. 27 Safeviler‟e ait olan Abdül-Latif Kazvin‟inin kıtabının dordüncü bölümü, kendi zamanındaki olayları baĢta Safeviler‟in atalarından söz ederek ġah Ġsmail‟in hükümete geçmesinden baĢlayarak Miladi 1542 yılı Nisan ayının altıncı günü, Hicri 948 yılı Zilhacca ayının yırmıncı gününe kadar (ġah
26 Sirüs ġemisa, Sabkşinasi‟ye Nasr, Mitra Yayınları, vıııı. Baskı, Tahran 2005. 27 Abdül-Latif Kazvin‟i ġah Ġsmail‟in yanında savaĢ olayları anlattığı dıĢında, aynı zamanda elinden geldiği kadar bazı insanların canını ġah Ġsmail‟in kılıcından kurtarıyordu, bkz. Abdullatif Kazvini, Safevi Tarihi, çev Hamidreza Mohammednejad, BirleĢik yayınları, Ankara 2011, s. 14.
33
Tahmasb‟ın PadiĢahlığının 18. Yılı, yazarın vefatına kadar) açıklama yaparak son vermiĢtir. Kazvin‟inin Lübbü‟t-Tevarih adlı eseri, dört bölümden oluĢan bir tür genel tarih kitabıdır. Birinci bölüm, Hz. Peygamberve Oniki Ġmam hakkındadır. Birinci bölümün 2. kısmında Hz. Ali hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. Ondan önceki tarih yazarlarından hiçkimse Hz. Ali hakkında özel bir kitap yazmamıĢtır, Hz. Ali ancak Dört Halife ile birlikte anılmakta idi. Ġkinci bölüm, Ġslam öncesi Ġran ġahlarına, üçüncü bölüm, Ġslam dönemi hükümdarlarına, dördüncü bölüm de Safeviler devrine ayrılmıĢtır. Abdül-Latif, eseri yazarken bölümlerde kronolojik sıraya riâyet etmemiĢtir. Arz ettiğimiz gibi birinci bölüm Hz. Peygamber ve On Ġki Ġmam hakkında iki kısımdan oluĢmaktadır. Ġkinci bölüm, Ġslam öncesi Ġran Ģahlarını anlatan dört kısımdan oluĢuyor. Eserin bu içerikte olmasının, yazarın Ġslam dinine olan ilgisinden kaynaklandığı söylenebilir. Ġkinci bölüm PiĢdadiler, Keyaniler, Beylikler (Mülükü‟t-tevaif) ve Sasaniler; üçüncü bölüm, Hulefa-yı RaĢidin, Emeviler, Abbasiler, Tahirler, Saffariler, Samaniler, Gazneliler, Guriler, Buveyhiler,Selçuklular, HarzemĢahlar, Atabeyler, Batı ve Ġran Ġsmailileri, Karahıtaylar, Cengiz‟den Ebu Said Mirza Bahadır Han‟a kadar Moğollar, Moğollar ve Timurlular dönemi arası Beylikler, Timurlular, Akkoyunlularve Karakoyunlular, Maveraünnehir ve Horasan Özbekleri; Dördüncü Bölüm, yazarın yaĢadığı dönem olan, Miladi 1540‟a Hicri 948‟e kadar ki zamanları içerir. Kitabın 427. sayfasında buna iĢaret edilmektedir. Kitabını Behram Mirza ġah Ġsmail‟in dördüncü oğluna ithafen yazarak, 40 sayfasını Birinci ġah Ġsmail‟e ve 6 sayfasını yazarın ölümüne kadarki on sekiz yıllık ġah Tahmasb hükümdarlığı dönemineayırmıĢtır. 34
Yazar kitabının sonunda, Safevi dönemini anlatan daha ayrıntılı bir eser yazmayı düĢündüğünü kaydetmiĢ ise de bunun yazılıp yazılmadığı belli değildir. Yazar, bazı savaĢlar da örneği Osta Kale‟sinin kuĢatması ve Huseyin Kiyayı Çelavi‟nin esir edilmesinde ġah Ġsmail‟in yanında yer alarak savaĢ felaketlerini kaydediyordu. Bu nedenle Lubbüttevarih Kıtabı Safevi hanedanının ıtıbarlı kaynaklarındandır. Abdül-Latif Kazvin‟i savaĢ olayları anlattığı dıĢında, aynı zamanda elinden geldiği kadar bazı insanların canını ġah Ġsmail‟in kılıcından kurtarıyordu. Bu kitap Batı diline çevirilen ilk Farsça eserdir. Bu kitabı Hamidreza Mohammednejad tarafından Türkçeye çevirildi ve 2011 yılında birleĢik yayınları tarafından Ankara‟da basılmıĢtır. 28
Şah Tahmasb Tezkeresi: ġah Tahmasb bu kitaptan yazdığı amacını çocuklarının ne yaptıkları için bir yol göstermesini söylüyor. Tahmasb bu kıtabı Zahirettin Babur‟un Baburname kıtabının üzerinden örnek aldığı ve yazmasını söylüyor. ġah Tahmasb bu Tezkirede diğer kaynaklarda olmayan konular hakkında söz ediyor. Örneğin Osmanlı ordusuyla karĢı gelmekten çekinmesi ve sabırla beklemesi, Osmanlı ordusuna karĢı ürünleri yıkıp yakmasından konuĢuyor. Bu kitap beĢ bölümden oluĢmuĢtur. Tahmasb bu eser de iĢten atanmak ve atılmaktan, KızılbaĢların isyanı, Mazenderan‟ın Kavami MaraĢi Seyitler, Miladi 1530 yılı Hicri 937 yılında Herat kuĢatması, Komutanlar ve ġehzadelerin isyani, Elkas Mirza olayı, Osmanlı-Safevi iliĢkleri,Ulame Tekellü, Kadi Han Tekellü, Ġskender PaĢa dönemi ilĢiki, ġehzade Bayezid olayından söz ediyor. Bu kitapta Türkçe ibaret ve kelimeler var, Kuran, hadis ve Ģiirle süslenmiĢtir. Tahmasb‟ın söylediğine
28 Abdullatif Kazvini, Lubbut-Tevarih (Safevi Tarihi), çev. Hamidreza Mohammednejad, BirleĢik Yayınları, Ankara 2011, s. 13-18. 35
göre gördüğü rüyalar yardımına gelmiĢtir. Bu kıtapta metinin asil konuları gereksiz konuların etkisinde görünmektedir. Bu kıtabın hakkı nüshesi Ġran‟ın Milli Meclisinde mevcuttur. 19. Yüzyılda bu kıtap Almanya da çevirilip basılmıĢtır. Bu kıtabı Abdu‟l- ġukür Almanya da basmıĢtır. Ama Ġran‟ın Milli Meclis hattı Nüshesiyle bazı farklılıkları vardır. Bu kıta Hicabi Kırlangıç tarafından Türkçeye çevirilmiĢ ve Kitapyurdu Yayınları 2001 yılında Ankara da basmıĢtır. 29
Tarih-i İlçi-i Nizam Şahi
Safeviler devrinde yazılan bazı tarih kitapları Hindistan‟da kaleme alınmıĢtır. Bu eserlerden biri de Tarih-i Ġlçi-yi NizamĢah‟tır. Yazarı HurĢah b. Kubad el- Hüseyni „dir. Kitabın müellefi 953h./1546m. De sefir olarak Ġran‟a gelmiĢ ve I. ġah Tahsasb devrinde 20 yıl Ġran‟da kalmıĢtır. HurĢah kitabında 970h./1562m.ye
kadar olan olayları kaleme almıĢtır. Bu kitap bir mukaddime ve yedi bölümden oluĢmaktadır. Altıncı bölümde I. ġah Ġsmail ve I. ġah Tahmasb ve devrin küçük hanlıkların olaylarını içerir. Kitap tarihi açıdan Safevi ve ġi‟i mezhebini koruyan bir eser olmakla beraber ılımlı bir üslubu olduğu da görülür. Yine altıncı bölümde ġah Ġsmail‟in zuhuru ve takipçileri ve bazı ġirvan Gilan ve Taberistan sultanları hakkında beĢ bab halinde izahı vardır. Kitabın hatimesi de üç meclis halinde seyyidler, nakipler, âlimler, hâkimler, Ģairler ve münĢiler hakkınnda bilgiler verir. Eser Muhammed Rıza Nesiri ve Koiçi Haneda tarafından 1379h.Ģ. de Tahran‟da basılmıĢtır. 30
29 CıhanbahĢ Sevakıb, Tarihnegari-i Asr Safevi ve Şenaht-ı Manab-ı ve Meahez, ġiraz 1380, s. 41-43. 30 Altan Çtin, Safevi Dönemi İran Tarihi, (Safevi Tarihinin Kaynakları) Kadim Yayınları, I. Baskı, Ankara 2011, s. 46-48. 36
I.ġah Ġsmail‟in oğlu Sam Mirza tarafından yazılan bu tezkire devrinin Ģairlerinin hayatları ve eserleri hakkında verdiği bilgilerin yanısıra dönemin sosyal yapısı ve tarihi olaylar hakkında da bilgi vermiĢti. Miladi 1549, Hicri 956 yılında Sam Mirza kardeĢi I.Tahmasb‟dan ibadet için bir köĢeye çekilmesini istedi ve atası ġeyh Safi‟nin Mezarın‟da yerleĢti. Bu halde birçok ġair, edib, sanatçı ve bilim adamları onun yanına gel git ettiler ve Sam Mirza kendi tezkeresini bu zamanda yazdı. ġah Tahmasb devrinin Ġran‟ın sosyal yapısını anlatan önemli bir kaynaktır. Kitapta sosyal katmanlar, meslek erbabı, meslek adları, araç ve gereçlerin isimlerini zikretmiĢtir. Sam Mirza eserinde yer yer kendi düĢmanlarının eserlerinden de bahsetmiĢtir. Eser: I. ġah Ġsmail terceme-ihalesi, evladı, devrin önemli Ģahsiyetleri, devlet adamları, kalem erbabı, Ģairler, dilciler, toplumun diğer katmanları vs. den bahsetmiĢtir. Bu eser Rükne d-Din Hümayun Ferruh tarafından ilk basım da tarihsiz sonradan 2005 yılı Tahran da Esatir yayınları basmıĢtır. 31
Download 6.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|