Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Futühat-ı Şahi (
- Tarih-i Şah İsmail ve Şah Tahmasb/Zeyl-i Habibus-Siyer
- Alemaray-ı Safevi (Alemaray-ı Şah İsmail)
- Silsiletu’l-Neseb-i Safeviye
- Mecmeu’l-İnşa Veya Munşeatu’s-Selâtin
- B.Yabancı Kaynaklar, Arşiv, Tetkik Eserler, Seyahatnameler ve Araştırmalar Osmanlı Tarihi
- Türk Mektupları (Busbecq’in Hatıraları)
- Arşiv Belgeler, Tetkik Eserler ve Sefernameler
|
Revzetüs-Sefa: Mir Muhammed bin Havend ġah-ı Belhi, Mirhond‟a tanılan Miladi 1433 Hicri 837 yılında doğdu. Mirhond Sultan Huseyin Baykara‟nın PadiĢahlık dönemnin önemli Ģahsiyetlerinden ve Emir AliĢir Navayi‟nin edebiyat-bilim toplantılarının önemli adamlarındanmıĢ. Mirhond Ruzatus-Sefa kıabını yedi cilt de yazdı. Yedinci cilt Kiyaseddin Hondmir torunun tarafından tamamladı. Bu kıtap genel bir tarih kıtabı ve bir bölümü Safevilerin baĢlangıçlarını kapsıyor ve önemli bilgiler veriyor.
31 CıhanbahĢ Sevakıb, a.g.e, s. 106-152. 37
Mirhond hayatının sonlarında bir köĢeye çekildi ve Miladi 1498 Hicri 903 yılında 66 yaĢındayken Hrat da vefat etti. 32
Futühat-ı Şahi (Futühat-ı Emini): Emir Sadreddi Sultan Ġbrahim Emini Herevi önce Sultan Huseyin Mirza Baykara ve Nizameddin Emir AliĢir Navayi‟nin hizmetinde sonra ġah Ġsmail‟in ilgisini çekti. Miladi 1520 Hicri 927 yılında eser I. Cilt yaratılıĢtan Hz. Âdem‟den baĢlayarak Hz. Peygamber‟ın Ataları, ġah Ġsmail‟den önce olayları ve onların Hanedanının Devlet kurma çabaları konusunda önemli bilgiler vermektedir. II. cilt Safevilerin ataları ġah Ġsmail‟in 12 yıl padiĢahlığı Miladi 1513 Hicri 920 yılına kadar kapsamaktadır. Ġbrahim Emini Futühat-ı ġahi‟ni ġah Ġsmail‟in emriyle yazmağa baĢlamıĢtı. Genel bir tarih kıtabı olan bu eser Safeviler özellikle ġah Ġsmail‟in döneminianlatan önemli bir kaynaktır. Kıtab‟ın bu bölümü 12 kısım da yazılmıĢ ve her kısım ġah Ġsmail‟in bir yıl savaĢta kazançları yer almaktadır. Bu eseri Doktor Muhammed Nesiri tarafından Enjomeni Asar ve Mefahiri Ferhengi de 2004 yılında basılmıĢtır. Bu eser Habibüs-Siyer, CihanguĢa-yı Hakan, Hulasetut-Tevarih, Tarih-i Alemaray-ı Abbasi, Nesebname-yi Safeviyye gibi eserlerden kaynaklık etkilemiĢtir. 33
32 Mir Muhammed bin Havend ġah-ı Belhi, Revzetüs-Sefa, telhiz Abbas Zaryab Hoyi, Ġlmi Yayınları, Tahran 1994, naklen Muhammed Bager Aram, Endişeye Tariknegariye Asr Safevi, Emirkebir Yayınları, Tahran 2007, s. 35, 138, 209, 214, 236, 2773. 33 CıhanbahĢ Sevakıb, Tarihnegari-i Asr Safevi ve Şenaht-ı Manab-ı ve Meahez, ġiraz 1380, s. 28-30. 38
Hasan Bek Rumlu Miladi 1530 Hicri 937 yılında Gum Ģehrinde doğdu. Gençliğin baĢlarında I. ġah Tahmasb‟ın ordusuna girdi ve korucubaĢı derecesini aldı. Hasan Bek Rumlu 30 yıl ġah Tahmasb‟ın seferlerinde onun ordusundaydı ve seyir ettiği çoğu olayları yazdı. Hasan Bek Rumlu Ehsenu‟t-Tevarih yazarın iddaasına göre 12 cilt de yazıldığını öne sürmüĢtür ama buna bir kanıt yoktur. Ehsenu‟t- Tevarih kıtabının sadece 10 ve 11. cilt mevcuttur. Diğer 10 cilt Dünyanın hiçbir kütüphanesinde bulunmamaktadır. Kitap‟ın onbirinci cildi Miladi 1405-1493 Hicri 808-899 yılı ve oniki cilt Miladi 1494-1577 Hicri 900-985 yılına kada Ġran, (Karakoyunlu, Akkoyunlu) Türkistan, Özbekler, ġeybanlılar ve Maveraun-Nehir, Osmanlı ve bazı küçük devletler hakkındaki bilgileri ġah Muhammed Hodabende‟ye kadar kapsamaktadır. Bu kitap I. ġah Tahmasb dönemini anlatan en önemli kaynaktır. Kıtapta birçok Ģiir verilmektedir ve bu Ģiirlerin bazisini Hasan Bey‟in kendisi söylemiĢtir. Hasan Bek Rumlu bütün safevi tarihçileri gibi Safevi hanedanının savaĢlarını detaylıca yazmıĢtır. Bu kıtabın önemi her yılın olayını ayrı ve mustekıl ünvanla anlatmasıdır. Bu nedenle safevi araĢtırmalarına olayların yılını öğrenmekte önemli hizmet etmiĢtir. Ayrıca kıtap sadece siyasi olaylar değil aynı zamandaher yılın sonunda Kültürel bilgiler devlet adamları, bilginler, ġair ve Din adamları hakkında değerli bilgiler vermiĢtir. Bu eser Abdul-Huseyin Nevayitashih etmiĢ ve Bongahı NaĢrı Kıtap tarfından 1972 yılında basılmıĢtır. 34
Bu kıtabın yazarı belli değil, Miladi 1541-1548 Hicri 948-955 yıllar arası I.ġah Tahmasb zamanında yazıldığı düĢünülmektedir. Bu kitap I. ġah Ġsmail‟in
34 Zebiyüllah Sefa, c.IV, s. 586; Muhammed Taki Bahar, c.3, s. 258-259; Muhammed Bager Aram, s. 37-185. 39
ecdadı, devletin ortaya çıkması ve I.ġah Ġsmail‟in PadiĢahlık dönemi hakkında önemli bilgilerle kapsamaktadır. Olatlarla dolu olan Miladi 1541/Hc.948 yılını veren tek eserdir. Eser I. ġah Tahmasb veya önün ölümünden sonra yazılmaktadır. Bazı yeni araĢtırmalarda bu kıtabın Safevilerin son zamanında yazıldığı iddaa edilmektedir. CihanguĢa-yı Hakan Ġbn-i Bazzaz‟ın SafvetüsüSefa, Hondmir‟in Habibus-Siyer, Futuhat-ı ġahi gibi eserlerden yararlanılarak yazılmıĢtır. Bu eser Hondmir‟in tekmilesi olmuĢtur. CihanguĢa-yı Hakan kıtabının Hattı nüshasından II cilt Ġran Merkezi Esnat Milli Kütüphanesindedir. Bu eser Miladi 1987 yılında Merkezi Ferhengi Ġran ve Pakistan tarafından Ġslam-Abad‟da yayınlanmıĢtır. 35
Emir Mahmud Giyaseddin oğlu ve Revzetu‟s-Safa yazarı Mirhond‟ın torununun torunudur. Bilim ve edeple meĢhur olan bir ailede yetiĢti. Emir Mahmud ġah Tahmasb‟ın oğlu Muhammed Mirza‟nın Lalası ve Herat Hâkimi Muhammed Han ġerefeddin oğlu teĢvikiyle Miladi 1526 Hicri 953 yılında bu ktabı ki Habibu‟s- Siyer‟in tamamlayıcısı olarak de tanımlamaktadır ve kitabı Miladi 1550 Hicri 957 yılında bitirmiĢtir. Yıllarla bu kıtabın yazmasıyla meĢgul olan Emir Mahmud “bu özetin yazmasını… sonuna kadar ki Hicri 957 yılıdır zorlukla olmayan bir gün ve bir gece geçirmedim” (s 237) demiĢtir. Bu kıtab ġah Ġsmail ve ġah Tahmab dönemlerinin olayları hakkındadır ve bir bölümde de Safevi ataların özetlemiĢtir. Yazar Herat‟ta yaĢadığı için Horasan olaylarını geniĢ ve dıkkatle yazmıĢ, Horasan özellikle Herat halkının baĢına geçenleri yazmıĢtır. Büyük bir ihtımalle yazar kıtabı bitirdikten sonra babası gibi Hindistan‟a göç edip ve orada vefat etmiĢtir. 36
35 CıhanbahĢ Sevakıb, a.g.e, s. 27-28. 36 Zebiullah Sefa, a.g.e, c. IV, s. 606; Ajend, a.g.e, s. 276-277. 40
Gazi Ahmed bin Muhammed Gaffari KaĢani (Kazvini); Miladi 1494-1567 Hicri 900-975 yıllar arasında yaĢayan Safevi hanedanının seçkin tarihçisidir. ġah Ġsmail‟in oğlu Tuhfeye Sami‟nin yazarı Sam Mirza‟nın Lalasıdır. Kıtabı Miladi 1565 Hicri 973 yılında bitirmiĢtir. Miladi 1567 Hicri 975 yılı Hayatının sonunda Mekke‟ye ziyarete gidip dönüĢ esnasında Hindistan‟ın Send‟in Dibal Limanın‟da vefat etmiĢtir. Gazi Ahmed Gaffari birçok Safevi tarihçisi gibi olayları yakından görerek yazmıĢtı bu nedenle kıtap önemlidr. 37 Eser de 300 den fazla doğu sülalesinin hikâyelerini içermektedir. Yazar kitabını I.ġah Tahmasb‟a hediye etmiĢtir. 16. Yüzyılın Ġran tarihi için çok değerli bir eser olarak kabul edilmektedir. Safeviler hakkında verdiği bilgiler yanında Akkoyunlular ve diğer mahalli hâkimler hakkında da kıymetli bilgilere havidir. Eser üç bölüme atrılmıĢtır; Birinci bölümde Peygamberler ve on iki imamdan bahsedilir. Ġkinci bölüm Ġslam‟dan önceki Ġran ve Ġran dıĢındaki padiĢahlardır. Ġslam‟dan sonraki: 1. Emeviler, 2. Abbasiler (Tahirler, Ağlebiler, Tolunoğulları, ĠhĢidoğulları, Hamdaniler) hakkında, 3. Hanedanlar, ġehriyaran-ı Ġspanya,
38 ġehriyaran-ı Yemen, ġurefa, Hakiman, Mekiyan, Ġsmailiyan, ġehriyaran-ı Gilan ve Mazenderan (Ziyariler, Büvehiler, Kakuiler) MoĢaĢailer ve Hüzistan, 4. Saffariler, 5. Samaniler, 6. Selçuklular ve çağdaĢları, 7. Eyyubiler ve Yemen‟de Resul-oğulları, 8. Gurlular, 9. ġehriyaran-ı Mağrıb, 10. Arab Emirleri, 11. Bizans, 12. Türkistan, (Karahanlılar ve Karahıtaylılar) 13. Kurdistan ve Luristan ġehzadeleri,
37 Gazi Ahmed Gaffari baĢka bir kıtabı da Tarih-i Nigaristan‟dir ve 330 tarihi hikayeyi kapsiyor. 38 Said Nefisi, Tarih-i Nizam u Nesr der İran ve der Zeban-ı Farsi, c.1, Tahran 1966, s. 534; CıhanbahĢ Sevakib, a.g.e, s. 35-36; Zebiullah Sefa, a.g.e, c.4, s. 586. 41
14. Mazenderan ve Rüstemdar Hâkimleri, 15. Lar, Hürmüz, ġirvan, Karaman, Dulkadir, MaraĢ, Malatya, 16. Moğollar; Cengiz Han, Ogedey, Çağatay, Cuci (Gök ordu ve Ak ordu), ġeyban, Tuli, Ġlhanlılar, 17. Timur ve Timurlular, 18. Osmanlılar, 19. Karakoyunlular, 20, Akkoyunlular, üçüncü bölüm Safeviler. Bu eser Hasan Neraki tarafından neĢr edilmiĢtir. 39
Safevilerin Katıp, edip ve Ģairlerinden olan ve Abdi Bek ġirazi‟ye tanılan Hoca Zeynu‟l-Abedin Ali (mahlası Nevidi) Miladi 1515 Ağostosayı Hicri 921 Recep ayının 9. Günü doğdu. Hicri 930-948 yıllar arası ġah Tahmasbın Divani iĢlerinde görevliydi. Tarihçi olarak Ģöhret kazanan Abdi Bek Nevidi ġirazi, bu genel tarih kıtabı Tekmeletu‟l-Ehbar‟ı bir önsüz ve dort bölüm de yazdı ve dördüncü bölümüĠslam Düyasının olaylarını ve Safevi hanedanının hakkında yazmıĢtır. Abdi Bek kıtabını sade bir diliyle yazmıĢtır ve Miladi 1570 Hicri 978 yılın olaylarına kadar yani 6 yıl ġah Tahmasb‟ın ölümünden öncesini kapsamaktadır. Tekmeletu‟l- Ehbaryazma metodu Cihan Ara Tarihinin metoduna benzemektedir. 40
Hulasetu’l-Tevarih: Mir MunĢi‟ye tanılan Gazi Ahmed bin ġerefeddin El Huseyini El Gumi Safevi hanedanının seçkin tarihçilerindendir. Miladi 1546 yılı Mey ayı Hicri 953 yılı Rebiyü‟I-Evval ayı PerĢembe günü I. ġah Tahmasb‟ın PadiĢahlığı zamanında doğdu. Babası ġerefeddin Huseyin Huseyini I. ġah Tahmasb‟ın Bilim, Edep ve MunĢisi ve ġah tahmasb tarafından Mir MunĢi ünvanını almıĢtır. Gazi Ahmed gençliğin
39 CıhanbahĢ Sevakıb, a.g.e, s. 37-38. 40 Muhammed Bager Aram, a.g.e, s. 248-252; Said Nefisi, Tarih-i Nazm u Nasr Dar İran ve Dar Zaban-ı Farsi, c. I, Tahran 1965, s. 385. 42
baĢlangıçından faziletli babasının yanında iyice bilgi toplayıp eğitim aldı. 41
Babasının yerine geçen II. Selim‟in tahta geçmesini tebrik etmek için 70 Zera çok detaylı bir mektup II. Selim‟e yazan I. ġah Tahmasb mektubun çoğunluğunu baba ve oğul Mir MunĢi ve Gazi Ahmed yazmıĢtılar. Gazi Ahmed Hulasetu‟l-Tevarih kıtabı II. Ġsmail‟in (Hc 984-985) fermanıyla yazmasına baĢladı ve sorunların çokluğundan dolayı Miladi 1590 Hicri 999 yılı I. ġah Abbas zamanında bitirdi. Bu kıtap beĢ cilt de yazılmıĢtır ama ilk dört ciltinden bir eser yoktur sadece beĢinci cilt kalmıĢtır. Bu kıtap Safevi hanedanının hakkında önemli kaynaktır ve I. ġah Abbas‟ın saltanatının ilk 3 yılına kadarki olayları kapsıyor. Bu kitabın değeri I. ġah Tahmasb‟ın uzun saltanatının her yılın olaylarını ayrı yazmıĢtır ve her yılı da Nevruz bayramından baĢlamıĢtır. Kıtabın baĢka değeri de zamanın Âlimler ve Sanatçilerine yönelmesidir. Bir gurup yazar ve tarihçi Âlem-Arayı Abbasi yazarı Ġskender Bey MunĢi Gazi Ahmed‟in öğrencilerindendir. Gazi Ahmed baĢka kıtaplar; Mecmeu‟l-ġuara (Tezkeretu‟l-Muluk) Gulistan-ı Hüner, Munteheb‟ul-Vuzera ve Cemu‟l-Hiyar yazmıĢtır. 42
Alemaray-ı Abbasi: Azerbaycan Türkmenlerinden olan Ġskender Bey Türkmen Miladi 1560 Hicri 968 yılında doğdu. Gençliğinin döneminde Safevi Sarayında MunĢicilik görevini ve
41 Babası I. ġah Tahmasb‟ın kardeĢi Ġbrahim vezirliğinin uhdesine aldığı zaman Gazi Ahmed de babasıyla birlikte MeĢhed‟e gitti. MeĢhed de Horasan‟ın büyük edip ve bilginlerinden bilgisinin arttırdı. 42 Zebiullah Sefa, a.g.e, c.IV, s. 587-588. 43
I.Abbas‟ın kardeĢi Hamza Mirza‟nın Divan iĢlerindeydi. 43 Ġskender Bey I.Abbas‟ın zamanında Daru‟l-ĠrĢad da çalıĢtı ve I.Abbas‟ın katıbı oldu. Ayrıca I.Abbas KızılbaĢlar‟ın etkisini azaltmak için Gulaman diye bir ordu düzenlemiĢti ve buna katıldı. Ġskender Bey I.Abbas‟ın 30. Yılın saltanatında 3 ciltten oluĢan Alemaray-ı SAbbasi kıtabının yazmasına baĢladı. I.cilt I.Abbas‟dan önce Safevi hanedanı, I.ġah Ġsmail, I. ġah Tahmasb‟ın ve II. ġah Ġsmail‟in PaadiĢahlığını kapsamaktadır. II: cilt I.Abbas‟ın ilk 30 yıllık PadiĢahlığı ve III. Cilt I.Abbas‟ın saltanatının son yıllarını ve ölümünü Miladi 1628 Hicri 1038 yılına kadar kapsamaktadır. Bu kıtap Safevi hanedanının önemli kıtaplarındandır ve Roger Savory ingilizceye çevirmiĢtir. Ġskender Bey I.ġah Tahmasb‟ın ölüm zamanında 6 yaĢında ve birçok Safevi PadiĢahların olaylarını yakından seyretmiĢtir. Ġskender Bey kendinden önce baĢka tarihçilerin kıtaplarından yararlanmak dıĢında Sarayın MunĢilerinden olduğu için bütün senet ve belgeler kullanmıĢtır. Alemaray-ı Abbasi kolay bir dille yazılmıĢ, savaĢlar hakkında bilgi vererek, Safevi PadiĢahlar‟ı ve KızılbaĢarın reislerinin anlaĢmazlıkları dıĢında birçok biginler, Âlimler, ġairler, Sanatçılar, Komutanlar ve Safevi Hanedanının Devlet adamlarını hakkında da bilgi vererek açıklama yapmıĢtır. Alemaray-ı Abbasi kıtabı birçok imtiyazlardan dolayı yazarın hayatı zamanında dıkkatları çekmiĢtir. Ġskender Bey kıtabı bitirdikten sonra I. ġah Abbas‟ın yerine geçen ġah Safi hakkında bir kıtap Alemaray-ı Abbasi‟ye tamanlayıcı olarak yazmasına baĢladı. Ama kıtabı bitirmeden önce Miladi 1623 Hicri 1043 yılı 75 yaĢındayken öldü. 44
43 Ġskender Bey I.Abbas‟dan önce bazı savaĢlar asker olarak katılarak birçok olayı ve I.Abbas ve ġah Safi‟nin PadiĢahlığını yakından seyretmiĢtir. 44 Muhammed Taki Bahar, Sebk Şinasi, c.3, Tahran 1990, s. 255. 44
Alemaray-ı ġah Ġsmail adına yayılan Alemaray-ı Safevi kıtabının yazarı belli değil. Yazarın söylediğine göre Hicri 1086 (Hc. 11) Miladi 17. yüzyılında ġah Süleyman Safi devrinde yazılmıĢtır. Yazma metodu basit sanat dilinden uzak ve halk dilinde (konuĢma dilinde) yazılmıĢtır. Bu sebeble halk arasındaki nakilleri aktaran bir hususiyete de sahiptir. Eser I. ġah Ġsmail‟in özel hayatının perde arkasını ifĢa eden bilgilere sahiptir. Alemaray-ı Safevi hikâye özelliği güçlü olmasına rağmen büyük bir bölümü I.ġah Ġsmail ve hayatı, tahta geçmesi özellikle savaĢları hakkında önemli bilgiler vermiĢtir. 45 Eserin geri kalan kısmı ise safeviler‟in ecdadı, seleflerinin hayatı, ġeyh safi ve I. ġah Ġsmail‟in hâkimiyetine kadar olan safevi ricalini terceme-i halleri, Türkistan hanları, Osmanlı sultanları ve Timurlularla ilgili bilgileri içerir. Eser, Ali Asgar Muntazır es-Sahib tarafından Miladi 1971 Hicri ġemsi 1349 yılında Tahran‟da basılmıĢtır. 46
ġeyh Huseyin bin Abdal Pirzade Zahedi ġeyh Safi‟nin Hocası ġeyh Zahed Gilani‟nin soylarındandır. Yazar bu kıtabı Safvetus-Sefa Kıtabını kullanarak Safevi hanedanının ataları hakkında yazmıĢtır. Bu kıtabın yazma tarihi net olarak belli olmasa da yazar kıtabı ġah Süleyman zamanı (Miladi 1666-1694 Hicri 1106-1077) yılında bitirmiĢtir. Babası ġeyh Abdal ġeyh Safi‟ye ait olan vakıf binaları uhdesindeydi. Bu nedenle ġeyh Huseyin Hicri 894-1009‟a yer mulkiyet ve vergi ve ticarete ait olan fermanları kıtabında yazmıĢtır. Edward Brown bu kıtaptan hattı bir nushasını kendi bütçesiyle basmak için Berlin de yerleĢen Ġranlı Tarihçi
45 Muhammed Taki Bahar, Sebk Şinasi, c. I. s. 82-84. 46 Muhammed Taki Bahar, a.g.e, c. III, s. 259; CıhanbahĢ Sevakıb, a.g.e, s.82-84. 45
Kazimzadeye ĠranĢehr‟e göndermiĢtir. Kazimzadeye ĠranĢehr de bu kıtabı Miladi 1924 Hicri 1343 Berlin de basmıĢtır. 47
Mecmeu’l-İnşa Veya Munşeatu’s-Selâtin Ebulgasim Hayder bin Ġvoğlı (Hayder Bey Evoğlu, Hayder Evoğlu) Safevi çağının önemli edebi ve tarihi Ģahsiyetlerinden ve birçok eseri vardır. Bunlardan birisi Ġngiltere ve Ġran milli kütüphanesinde hattı nüsha mevcut olan Selçuklu ve Safevi padiĢahlarının diğer sultanlarla yazdığı karĢılıklı mektuplaĢmalarını toparlamıĢtır. Kitap iki kısımdan oluĢup, birinci kısım Selçuklu sultanlarının, ikinci kısım Safevi padiĢalarının mektuplarıdır. Kitabın baĢlangıcı Alp Arslan çocuğuna bahĢettiği hükümet ve mal hakkında ve en son mektup Hint PadiĢah‟ın Ġran‟a gelmesiyle ilgilidir. Bu kitaptan bir nüsha 1994 yılında Ġran dıĢiĢleri tarafından basıldı. Miladi 1978 yılında Abdulhuseyn Nevayi, Esnat ve Mukatıbatı Tarihi Ġran, adlı eserinde ondan yararlanmıĢtır. Bu kıtap Farsça 17. yüzyılında yazılmıĢtır. 48
Osmanlı Tarihi: Joseph von Hammer-Purgstall; Avusturyalı tarihçidir.(1774-1856) Viyana‟da Doğu Dilleri Akademisi‟ni bitirmiĢtir. (1796). Ġstanbul‟da Avusturya Elçiliği‟nde görev yaptığı yıllarda (1799), Osmanlıcasını ilerletti. Birçok Osmanlı kentini
47 Muhammed Bager Aram, a.g.e, s. 240; Muhammed Bager Aram, a.g,e, s. 194. 48 Franz Babinger, a.g.e, s. 118-120. 46
dolaĢarak çok sayıda yazma eser topladı. 49 Aynı yıl yeniden Ġstanbul‟a geldi. Osmanlı-Rus SavaĢı sırasında (1807) Avusturya‟ya döndü. Doğu ülkeleri konusunda Saraya danıĢmanlık yaptı. Ġmparatorluk Akademisi‟ne seçildi. 1835′ten sonra bütünüyle tarih çalıĢmalarına adandı. 1847′ de Avusturya Bilimler Akademisi‟nin kuruluĢunu gerçekleĢtirdi. Osmanlı Devleti‟nin kuruluĢundan 1774′e kadar olan dönemini 10 cilt olarak yayımladığı Geschichte des Osmanischen Reiches (Osmanlı Devleti Tarihi) 1827-1835 adlı eseri günümüzde de birçok tarihsel araĢtırmaya kaynaklık etmektedir. Mehmet Ata Bey‟in 1913-1921 arasında bazı notlar ilavesiyle Türkçeye çevirdiği bu eser henüz aĢılmıĢ sayılmaz. Bu eser Mirza Zeki Ali Abadi tarafından Farsça‟ya çevirilmiĢ ve CemĢid Kiyanfar çalıĢması, Zerrin Yayınları, Tahran da 1988‟te basılmıĢtır. 50
Ogier Ghislain de Busbecq; Osmanlı tarihi ve devlet yapısının XVI. Yüzyıldaki durumunun incelenmesi açısından bilimsel bir sezgi ürünü olanbu mektuplar en önemli kaynaklardan biridir. BaĢta Dimitri Kantemir olmak üzere Hammer, Ranke ve daha pek çok tarihçinin Busbeck'i kaynak olarak kullandığım belirtmek, bu mektupların önemini kavramaya yeterlidir. Mektupları, XVIII. yüzyılda yenidenFransızcaya çeviren l'Abbe de Foy, Busbeck'in mektuplarının değerini Ģöylebelirtmektedir: «Birçok yazar Türklerin yönetimi konusunda yığınla yazı yazmıĢtır. Kütüphaneler, gerçek olayları kulaktandolma bilgilerle yazan budüzenbazların yapıtlarıyla doludur. Bunlardan hiçbiri Busbeck'in yerini tutamaz.
49 Napolyon‟un Mısır Seferi‟nde Mısır‟a gitti (1802). Binbirgece Masalları‟nın birçok yazmalarını da burada topladı. 50 Hammer Purgshtall, Osmanlı Tarihi, çev. Mirza Zeki Ali Abadi ,
47
O, Türklerin geleneklerini, hükümet kurumlarını, güvenlik örgütlerini, yasalarını yakından tanıdı
ve inceledi. Hiç kimse
Türklerin savaĢ
ve barıĢzamanlarındakitörenlerini onun gibi doğal olarak canlandırmamıĢtır». Bu eseri Huseyin Cahid Yalçın çevirdi ve Istiklal Matbaası, Serdengeçti NeĢriatı tarafından 1953 yılında Ankara‟da basıldı. 51
AraĢtırmamızda, BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivilerinde Muhimme ve Ahkam Defterlerinden ve Topkapı Muzesi ArĢivinden yararlandık. Ayrıca AraĢtımamızla ilgili Osmanlı-Ġran Münasebetleri ihtiva eden birçok tetkik eserden faydalandık. Bu dönemi tarihçiler ve araĢtımacıların incelemeleri, tetkik edip, konumuzla ilgili usuller içerisinde yararlandık. Bu dönemle ilgili birçok türkçe ve farsça eserler araĢtırmamızda kullanmıĢtır. Download 6.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|