Anorganik kimyo

q iz d ir ilg a n suvni n ay orqali o ltin gu gu rtg a b erilad i. O ltingu gu rtga

bet	54/61
Sana	26.09.2017
Hajmi	5.87 Mb.
	#16581

1 ... 50 51 52 53 54 55 56 57 ... 61

q iz d ir ilg a n  suvni  n ay orqali  o ltin gu gu rtg a  b erilad i.  O ltingu gu rtga

tek k an   issiq   suv  u n i  su yuq lantiradi  va  siq ilg a n   havo  b ilan   yer

yuzasiga chiqariladi.

O ltin g u g u rt  ru d alarid a  y o q ib ,  q izd irib   ajratiladi.  O lin g a n

o ltin g u g u rt  haydaladi:

FeAsS

— -— > FeS + S + As

O ltingu gu rtn i gazlard an o lish u c h u n H 2S va S 0

2

ni yuqori

haroratda katalizator ishtirokid a o'tkaziladi:

2 H 2S + S 0

—

>  3S  +   2H 20

O ltingu gu rt  sulfatlarga  u glerod   ta ’sir  ettirilgan d a  h a m   h o s il

b o ‘ladi:

CaSO,  +   4C  =   4CO  +   CaS

A gar  su lfid la r  g id r o liz la n sa ,  u lard an   H 2S  o lin ib ,  so 'n g r a

u la rn in g   y o n ish id a n   oltin gu gu rt  o lin ad i:

CaS  +  H 20   +   C 0

2

  =   H2S  +   C a C 0

3

2H 2S  +   0

2

  =   2S  +  2 H ,0

T ib b iy o t m aqsadlari  u ch u n   kerak b o'lad igan   oltin gugu rt natriy

tio su lfa td a n  olinadi:

N a ,S ,0 , + H , S 0

= H ,S ,0 , + N a

S 0

2 2

2 2 3

H

2

S

2

0

3

  =   H20   +   S 0

2

  +   S

5 ,1 0 ,2 0   %  li  o ltin gu gu rt  teri  kasalliklarida  (p so ria z,  q ic h im a )

surtm a va sep m a dorilar holatida q o'llaniladi.

O ltingugurtdan  C S 2,  qora  p orox, gugurt,  oltingugurtli  b o 'y o q 

lar,  iprit,  su lfat  k islota  va  b osh q a la r  o lin a d i.

K im yoviy x o ssa la ri.  K uchli  o k sid lovch ilar bilan o 'z in in g  elek -

tron larin i  berib  qaytaru vch an lik   x o ssa sin i  n a m o y o n   qiladi:

S  +   0

2

= S 0

2

S  +  3F

2

= S F

6

S  +  6 H N 0

3

  =   H

2

S 0

4

  +  6 N 0

2

  +   2H 20

Q aytaru vch ilar  b ilan   o ltin g u g u rt  o k sid lo v c h i  bo'lad i:

Z n + S = Z nS ;

3S +

6

K O H = K

S 0

+ 2 K 2S + 3 H 20

Н

2

+ S = H

S; N a

S 0

+ S = N a

S

2

3

O ltingugurt a zo t bilan bir n ech a xil birikm alar h o sil qiladi:

S

4

N 4,  S i

5

N 2,  S

16

N 2.  O ltin g u g u rt  te tra n itrid   —  sa riq   k ristall

m o d d a ,  +   178°C da suyuqlanadi.  U  qizdirilganda portlaydi:

S4N 4 = 4S + 2N ,

4

2

U su yu q h olatd agi oltin gugu rt va am m ia k ta ’sirid an h o sil

b o ‘ladi:

10S + 16N H 3 = S4N 4+ 6 (N H 4)2S

O ltin gu gu rt  vodorodli  birikm alari.  H 2S  va  H

2

S

2

  erkin  h o ld a

ju d a   beqaror,  tuzlari  m a ’lu m   M eS   va  M e S 2.

H

2

S -ran gsiz,  zaharli  g a z,  hidi  yoq im siz,  p a lag ‘da  tu xu m   h id i

keladi.  Q aynash harorati —  60,3°C .  suyuqlanish harorati  —  85,5°C .

Y uqori  haroratda p arch alanad i:  H 2S  =   H

2

  +   S

Suvda yaxsh i eriydi.  3  hajm  suvda  1  hajm  vod orod   sulfid eriydi.

K u c h siz  ikki  asosli  k islota  (K ,= 6 -1 0 '8;

K

2

= 1 0 -14).

H 2S

H + + H S -

H S - <-> H + + s 2-

S ulfid   k islotan in g  tuzlari  sulfidlar  d eyilad i.  T arkibida  N a +,

K +,  N H 4+  ion lari  tutgan su lfid lar suvda eriydi.  O g ‘ir m etallarn in g

sulfldlari suvda  erim aydi.

S ulfid   k islotan in g  tuzlari  —  sulfidlar suvda  erim ayd i.  Ish qoriy

m eta lla r tuzlari va  a m m o n iy  sulfid  eriydi.  S ulfid larn in g  xarakterli

xossa la rid a n   biri  ularnin g  rangli  boMishidir.  Ish q oriy  va  ish q o riy -

yer  m etallari  tuzlari  ran gsiz,  o g ‘ir  m etall  tuzlari  har  x il  rangga

b o ‘yalgan.  F eS ,  C o C ,  N iS ,  A g

2

S,  PbS,  B i

2

S

3

  tuzlari  q o ‘n g ‘ir-

q ora ran gli,  Z n S   va  C aS   o q   rangli,  C d S ,  S n S ,  A s

2

S

3

  sariq  rangli,

M n S   teri  rangli,  Sb

2

S

3

jigar  rangli  b o ‘ladi.

B u n d an   an alitik   k im y o d a   q o ‘llan ilad i,  y a ’ni  k ation lar  sh u

a so sd a   b ir-b iridan   ajratiladi.  Issiqqa  nisbatan  su lfid lar  beqaror,

q izd irilg a n d a  ular erkin  oltin gugu rt  h o sil  q ilib  p arch alan ad i.  C u S

(qora  rangli)  suvda h a m  syultirilgan  kislotalarda h a m   erim aydi.  F eS

(q ora rangli)  suvda erim ayd i,  lekin  kislotalarda eriydi.  H g S   (qora)

—  k on sen trlan ga n   nitrat  k islotad a  ham   erim a yd i.  K o ‘p  sulfidlar

k on sen trlan gan   xlorid   kislotada  eriydi.  P b S ,  Z n S ,  C u S   b o ‘lsa,

nitrat  k islotad a  eriydi.  H gS  z a r su v id a   erishi  an iq lan ga n .  S ulfid lar

orasida  o'zg a ru v ch a n   tarkibli  birikm alar  h am   u ch rayd i.  M asala n ,

F eS ,  0I  dan  boshlab   F eS ,

,4

  g a ch a .

N a

2

S ,  C aS  va  BaS  teridan tuklarni  y o'q otish  u c h u n  ishlatiladi.

Z n S   —  ly u m in o fo r  b o'y o q la r  o lish d a   ishlatilad i.

Sulfid lar o so n  g id ro lizg a  u ch rayd i.  B un d a n o rd o n  tu zlar h o sil

bo'ladi:

N aO H   +   H2S  =   N aH S  +   HOH

N aH S   +   NaO H   =   N a 2S  +   HOH

A lu m in iy   va  xrom   (III)  sulfidlari  suvda  o so n   q a ytm as  g id r o 

lizga uchraydi:

A1

2

S

3

  +

6

HOH  =   2A 1(0H

)3

  +  3H 2S

Cr

2

S

3

  +

6

H O H   =   2C r(O H )3+  3H 2S

H a m m a   sulfidlar,  sh u n in g d ek   H ,S   —  k uchli  qaytaruvchi:

H 2S  +   CL  =   2HC1  +   S

2H 2S  +   0

2

  =   2H 20   +   2S

2 K M n 0

4

  +  5H 2S  +   3H

2

S 0

4

  =   2 M n S 0

4

  +  5S  +   K

2

S 0

4

  +  8H 20

Q uruq  H 2S  y o n g a n d a   o ltin gu gu rt  (IV )  va  su v  h osil  bo'lad i:

2H 2S  +   3 0 2  =   2H 20   +   2 S 0

2

4N iS   +   7 0 2  =   2N i

2

0

3

  +  4 S 0

2

Juda  k uchli  o k sid lo v ch ila r  ishtirokid a  su lfid lar su lfatlargach a

oksidlanadi:

N iS  +   2 0

2

  =   N iS 0

4

3CuS  +   1 4 H N 0 3  =   3 C u (N 0 j)j  +   3H

2

S 0

4

  +

8

N O   +   4 H 20

CuS  +   4 H ,0   -

8

e  ->  Cu2+  +   S O /  +

8

H +

N O .- + 4H + + 3 e - -> N O + 2 H ,0

K islo ta li  m u h itd a   K M n 0 4,  K

2

C r

2

0 7,  H N 0

3

  su lfid larn i  S°

yok i  S 0 42-  g a ch a  ok sid layd i:

2K M n O ,+ 5N a,S + 8H ,S O   = 2 M n S O ,+ 5 S + K ,S O ,+ 5  N a,SO   +  8 H ,0

2

A

A

2

3PbS + 8 H N 0 . = 3PbSO, + 4 H ,0 +

8

N O

2

CoS  +   H

2

0 2+  2C H 3CO O H  =   C o(C H

3

CO O

)2

  +   S  +  2 H 20

T uzlarga  H 2S y ok i u n in g  tu zlarin i ta ’sir ettirish orqali sulfidlar

olinadi:

C u S 0

4

  +   H 2S  =   CuS-i  +   h

2

s o

4

FeC l

2

+   (N H 4)2S  =   F e S i  +   2N H

4

C1

N a,SO , +  4C  =   N a,S  +   4 C 0

2

4

2

Persulfidlar.  Bular H

2

S

2

  kislotaning tuzlari,  u m u m iy  form ulasi

(H

2

S n ), bu yerda n  = 2 , 3 ,4 , .. .   9.  M e

2

Sn.  n  = 2  dan  23 g ach a b o'lish i

m u m k in .

Ishqoriy va ishq oriy-yer m etallarining persulfidlari,  am m o n iyli

tuzlari,  piritlar katta  ah am iyatga ega.

Persulfidlar  —  h am   ok sid lo v ch ila r va  h a m   qaytaruvchilardir.

( N H

4

)

2

S

2

  (III)  valen tli surm a va  m ish yakn i  (V )  valen tli  birik-

m alaigach a oksid layd i va ularning tuzlarini h o sil qiladi:

SnS  +  (N H

4

)

2

S

2

  =   (N H

4)2

  SnS

3

Persulfidlar  d isp rop ortsiyalan ish   reaksiyasiga  kirishadi:

F eS

2

  =   FeS  +   S

U la r  ishqorlar  ta ’sirida  h am   o k sid lo v ch i  va  ham . q aytaruvchi

b o ‘la oladi:

3N a

2

S

2

  +

6

N aO H   =   N a

2

S 0

3

  +   5N a2S  +   3H 20

Ish q oriy  m etallarn in g  persulfidlari  su lfid larn i,  gidroksid larn i

va karbonatlarini  qizdirib  olinadi:

N a 2S  +  S  =   N a

2

S

2

(N H 4)2S  +   nS  =   (N H

4)2

  Sn

S 2+  —  birikm alari.  1928 -y il  G all  S O   o k sid in i  tio n il  xlorid

b u g ‘ini  M g  yoki  A g  u stid a n   o'tk azib   80%  u n u m   bilan  ajratib

olgan:

2Ag  +   SOCl

2

  =   2AgCl  +   SO

SO  -  rangsiz gaz.  Tqayn =  —  120°C.

SO  +  2KOH  =   I ^ S 0

2

  +   H 20

H - O - S - O - H

su lfanil k islota  d eyiladi  va  u  kuchli  qaytaruvchi.

O ltingu gu rtn ing  g a lo g en li  birikm alari  beqaror  birikm alardir:

2SC1

2

  ->  S

2

C1

2

  +   Clj

SC1

2

  —  t o ‘q  q izil  rangli  suyuqlik.

S

+4

  birikm alari.  S 0

2

—  rangsiz,  o ‘zig a   x o s  o ‘tkir  hidga  ega

bo'lgan gaz m odda.  U  —  10°C da kondensatsiyalanadi, bunda rangsiz

suyuqlik  h o sil  bo'ladi:

S 0

2

  + H O H   = H

2

S 0

3

H +  + H SO j  <->  H +  + s o ^ -

S 0

2

—  h a m   o k sid lo v c h i,  h am   qaytaruvchi:

q aytaruvchi  S 0

2

  + C l

2

  + 2H 20   =  H

2

S 0

4

  + 2HC1

o k sid lo v ch i  2H 2S + S 0

2

  =  2H 20  + 3S

d isp rop ortsiyalan ish   4S0

2

  +

8

KOH  =  3K

2

S 0

4

  + K2S + 4 H 20

O linishi.  Oltingugurtni kislorodda yon ish id a va sulfitlarga kuchli

k islotalar  t a ’siridan  h o sil  bo'ladi:

S + 0

= S 0

N a

S 0

+ H

S 0

= N a

S 0

+ H 20 + S 0

2

T exnikada havo ishtirokida oltingugurtli rudalarni yoqib olinadi:

F e S 2,  Z n S ,  P b S ,  C u 2S

4 F eS

2

  +  1 1 0

2

  =   2F e

2

0

3

  +   8 S 0

2

S 0

2

—  organ ik  b o'yoq larn i  rangsizlantirish  u ch u n   ish latilad i.

T ib b iy o td a   d ezin fek siy a lo v ch i  m od d a  sifa tid a,  su lfat  k islota o lish

u ch u n   ish latilad i.

H

2

S 0

3

  —  erkin  h o ld a   m avjud  em as,  su yu ltirilgan   eritm alarda

mavjud:

H

2

S 0

3

H 20   +  SO,

2

  ta ta u to m er h o ld a   mavjud:

H - ° > =

H >

<

н - о ^

H - o ^ ^ o

H - 0 \

H .

^ s

= 0

?=*

^ s C

N a—О

^ О

S 0

<-> H + + H S 0 3_

N a H S 0

— gidrosulfitlar

H S 0 3_ <-> H + + S 0 32_

N a

S 0

sulfitlar

H

2

S 0

3

va u n in g tuzlari ham ok sid lovch ilik , h a m qaytam vchilik

xossasiga ega.

H

2

SO,  +   J,  +   H 20   =   H

2

S 0

4

  +   2HJ

3 H ,S 0

3

  +   H,Cr

2

0

7

  =  4H 20   +  C r,(S 0

4)3

4F eC l,  +  H

2

S 0

3

  +  4HC1  =   FeCl

3

  +  3H20   +   S

2Zn  +   H

2

S 0

3

  +  4HC1  =   2ZnCl

2

  +   3H20   +  S

2H 2S  +  H

2

S 0

3

  =   3S  +   3H 20

Ishqoriy  m etallar sulfitlaridan boshqa sulfitlar suvda erim aydi.

Sulfitlar gid rolizg a  uchraydi:

N a ,S 0

3

  +  HOH  <->  N a H S 0

3

  +   NaOH

Sulfitlarga  k uchli  kislotalar ta ’sirida  S 0

2

h o sil bo'ladi:

N a,SO ,  +  H ,SO ,  о   Na,SO   +  H ,0   +   SO,  T

K islotalar  ta ’siridan  n ord on   tuzlar  olinadi:

C a S 0

3

  +  H

2

S 0

3

  <->  C a (H S 0

3)2

Sulfitlar juda  oson  kom pleks birikmalar hosil  qiladi:  [M e ( S 0 3) 2];

N a

6

[ M e ( S 0 3)4];  N a

3

[ M e ( S 0 3)4];  N a

3

[ M e ( S 0 3)2];  N a

5

[ M e ( S 0 3)4].

Sulfitlar  ishqorlarga  S 0

2

  ta ’sir  ettirish'  orqali:

NaOH  +   S 0

2

=   N a H S 0

3

N a H S 0

3

  +   NaO H   =  N a

2

S 0

3

  +   H20

U lar kabonatlai^a  S 0

2

gazin i  ta ’sir ettirish  orqali  ham   o lin ish i

m um kin:

N a

2

C 0

3

  +   S 0

2

  =   N a

2

S 0

3

  +  C 0 2T

A lm a sh in ish   reaksiyasi  orqali:

N a

2

S 0

3

  +   CdCl

2

=   2NaCl  +  C d S 0

3

P irosu lfit  k islo ta sin in g   tu zlari.  A gar  su lfit  k islotasid an   suv

tortib  o lin sa ,  pirosulfitlat  h o sil  bo'ladi:

2H

2

S 0

3

  =   H

2

S

2

0

5

  +  H 20

H

2

S

2

0

5

  tarkibli  k islota  erkin  h o ld a   m avjud  em a s,  lekin  u n in g

tuzlari  bor.

P irosu lfitlargidrosulfitlardan   suvni  tortib  olish   orqali  olinad i:

K - O - S - O - H + H  - O - S - O - K  -> K - O - S - O - S - O - K

H

2

S 0

3

+ H

2

S 0

3

= H

2

S

2

0

5

+ H 20

T io n n it  k islo ta   —  H 2S 20 4.  S ulfan il  va  su lfit  kislotalarin ing

o 'za ro   ta ’siridan  tio n n it  kislotalari,  m asalan ,  d itio n n it  k islotasi

h o sil  bo'ladi:

H - O - S - O - H + H - O - S - O - H -> H - O - S - O - S - O - H + H X )

II

О

H 2s 2o 4

T io n it  (H

2

S

2

0 4)  k islota  h a m   erkin  h o ld a   o lin m a g a n ,  lek in

tuzlar  h o lid a   uchraydi:  N a

2

S

2

0 4 —  natriy  tion it.

S +6  b irikm alari.  B u n d a y   o .d   ga  ega  b o 'lg a n   birikm alar  S 0 3,

S F 6,  S 0

2

C1

2

  va  sulfatlar  kiradi.

Download 5.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 50 51 52 53 54 55 56 57 ... 61