Arxivshunoslik ta’lim yo‘nalishi 20. 90-guruh talabasi Mashrabov Sardorbekning jahon arxivlari tarixi fanidan «Skandinaviya davlatlarida arxivlar faoliyati tarixi

Kurs ishining maqsad va vazifalari. Kurs ishing asosiy vazifasi talaba yoshlarda Skandinaviya davlarida arxiv tizimi qay yo`sinda ekanligini o`rgatish.
Kurs ishining manbaviy asoslari. Skandinaviya davlatlari haqida ma`lumot beruvchi manbalar internet tarmog`idir.
Kurs ishining tarkibi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa, foydalanilgan adabiyot va manbalarda iborat.Kurs ishining umumiy hajmi 30 varoq .

I BOB. SKANDINAVIYA DAVLATLARI VA FINLANDIYADA ARXIVLARNING VUJUDGA KELISHI TARIXI

1.1.Daniya milliy arxivi shakllanishi.
Daniya milliy arxivining asosiy vazifasi vazirliklar, idoralar va milliy tashkilotlar kabi markaziy organlarning tarixiy qimmatli yozuvlarni to`plash, saqlash, arxivlash va ularni ommaga taqdim etishdir. Arxiv Madaniyat vazirligi tarkibiga kiradi. Dastlab, agentlik sifatida Gehema arxivi (1296-1883) yillarda shakllangan, keyinchalik, Kongress arxivi (1861-1884) yillarda faoliyat ko`rsatgan. Milliy arxiv sifatida 1889-yili Daniya poytaxti Kopengagenda ish boshladi. XV asrdan boshlab Daniya bo`g`ozlari orqali Boltiq dengiziga kirgan va chiqib ketgan har bir kema va yuk haqida batafsil ma`lumot beruvchi SOUND TOLL RECORDS Daniya milliy arxivida saqlanadi.Daniya milliy arxivida, Kopengagen Daniyaning chet el savdo kampaniyalari, shu jumladan, Daniya Sharqiy Hindiston kompaniyasi, Daniya Osiyo kompaniyasi, Daniya G`arbiy Hindiston kampaniyasi, Gvineya kompaniyasi va Daniya G`arbiy Hindiston savdo kompaniyasi arxivlari saqlanadi. Yevropa mamlakatlari, Rossiya, Turkiya, Shimoliy Afrika davlatlari va Amerika davlatlari bilan savdo munosabatlarining kompaniya arxivlari 1997-yilda YUNESKO ning Jahon xaritasi reestriga kiritilgan. Daniya tashqi ishlar vazirligi, boshqa barcha davlat idoralari bilan bir qatorda, materiallar 30 yoshga to`lgunga qadar o`z hujjatlarini davlat arxiviga topshiradi. So`nggi 30 yil ichida hujjatlarni ko`rish so`rovlari uni davlat boshqaruvi fayllariga kirish to`g`risidagi qonunga muvofiq ko`rish uchun qo`llanishi mumkin.¹ Deyarli 250 yil davomida Daniya G`arbiy Hindistonda mustamlakachi davlat edi. 1672-yilda mustamlaka tashkil etilgandan to 1917-yilda orollarning AQSH ga sotilishiga qadar mustamlakachilik siyosatini olib borgan. Biz endi shu savdo shartnomasini ko`rib chiqamiz. Savdo shartnomasi 1867-yil. Daniya G`arbiy Hindistoni XIX arning o`rtalaridan boshlab har tomonlama keskin pasayishni boshladi. Chunki Sent-Kruadan olingan shaker jahon bozorida kuchli raqobatni boshidan kechirdi va Sankt-Tomasda savdo va yuk tashish kamaydi. Savdo shartnomasi 1902-yil. 1873-yilda Daniya Janubiy Yutlandiya (1864-yilda ikkinchi Sglezvig urushida mag`lub bo`lgan Germaniya yutqazilgan) evaziga Daniya G`arbiy Hindistonni Germaniya berish niyatida degan mish-mishlar tarqaldi.Bu to`g`ri emas edi, chunki 1867-yildagi muvaffaqiyatsiz savdo urunishidan keyin o`nlab yillar mobaynida aylanib yurgan kaloniyalarning bekor qilinishi haqidagi boshqa mish-mishlarga hech qanday asos yo`q edi. 1916-yilda Daniya va AQSH G`arbiy Hindiston hududlarini qisman Atlantika okeanini kesib o`tgan hududlar orqali sotish bo`yicha muzokaralar olib borishdi. Ammo Daniyadagi siyosiy muholifatning katta umidsizlikka uchraganligi, muzokaralar kata maxfiylik bilan o`raglan edi. 1917-yilda Daniya G`arbiy Hindistonning 3 ta orolini AQSH ga ko`p yillik muzokaralardan so`ng sotdi. Amerikaning Daniyadagi elchisi qo`lda yozilgan eslatmalarida muzokaralarning so`nggi va takuniy savdosi haqida hikoya qiladi. Muzorakachilar savdo shartnomasining aniq matni bo`yicha kelishuvga erishganlarida, Daniya elchisi Konstantin Brun va AQSH davlat kotibi Robert Lans 1916-yil 4-avgustda Nyu-Yorkda shartnomaga imzo chekdilar.G`arbiy Hindistondagi koloniyalarning sotilishi Daniyadagi keng jamoatchilik orasida voqealardan oldin ham, keyin ham to`liq muhokama mavzusi bo`ldi. Bosma matbuot munozaralarda hal qiluvchi rol o`ynadi va karikaturalar bir narsani ta`kidlash uchun ishlatilgan. G`arbiy Hindistondagi mustamlakani sotishdan oldin daniyaliklar kelishib olishlari kerak edi. 1916-yil dekabrdagi ovoz berish nafaqat Daniyadagi birinchi referendum, balki ayollar va xizmatchilar o`zlarining yangi ovoz berish huquqlaridan foydalanishlari mumkin bo`lgan referendum edi. Xorijiy fuqarolar va daniyalik bo`lmaganlarga ham ovoz berish huquqi berildi. So`ralmagan yagona odamlar G`arbiy Hindiston kaloniyalaridagi fuqarolar edi. Anri Konov Daniya Vest-Hind orollarining oxirgo gubernatori edi. U bir yarim yil avval orollarga yetib kelgan Valkyrien kemasi qo`mandoni edi. U uyga kelganda, ko`z yoshlari va ko`p salomlar bilan tantanali topshirish marosimini so`zlab berdi.To`lov Daniya G`arbiy Hindiston orollarini topshirish marosimidan oldin amalga oshirilishi kerak edi. Marosimdan besh soat oldin Daniyaning Vashingtondagi elchisiga 25 millionlik chek topshirildi.Garchi 1917-yilda sotilgan so`ng G`arbiy hindiston hududlarida Amerika pullari muomilaga kiritilgan bo`lsa ham, Daniya qirolining rasmi tushurilgan bankomatlar 1934-yilgacha AQSH ning ushbu qismida qonuniy to`lov vostitasi bo`lib kelgan, chunki Daniya G`arbiy Hindistoni milliy bankiga yana 30 yil faoliyat yuritishiga imtiyozlar berilgan.² Daniya migratsiya arxivi 1932-yil 3-iyulda tashkil etilgan bo`lib, Daniyaning dunyoga migratsiyasining hayajonlihikoyalari haqida hikoya qiluvchi hamda migratsiya,madaniy uchrashuvlar bo`yicha muhim ma`lumotlar va bilimlarni o`z ichiga olgan xatlar, hujjatlar, filmlar, rasmlar, audiolar va gazetalarning asosiy to`plamlari bu yerda saqlanadi. Arxiv datlabki yillarda asosan, AQSH ga ko`chib ketgan daniyaliklar ga qaratilgan edi. Asoschisi Maks Xenius Chikagoda biznesmen sifatida muvaffaqiyatli hayot kechirgan va 1932-yilda ish boshlashdan oldin u bir necga daniyalik amerikalik vatandoshlarining xatlartini, hujjatlarini, kundaliklarini yig`gan. Daniya migratsiya arxivida bugungi kunda butun dunyoda yashovchi daniyaliklarning noyob arxiv to`plamlari mavjud. Bu yerda taniqli aktiyorlar va boshqa kishilarning shaxsiy maktublari va boshqa materiallari hujjatlashtirilgan. Daniya migratsiya arxividagi ta`sirchan hikoyalar bu ma`lumotlarni o`rganishga majbur etadi. Ular uy, oila va ildizlarini tark etish, umuman boshqa joyga sayohat qilish nima ekanligini tushunish uchun qimmatli manbadir.³