Atom yadrosining asosiy xususiyatlari

Solishtirma bog’lanish energiyasi
XULOSA
O’rtacha solishtirma bog’lanish enеrgiyasi ko’pgina yadrolar uchun 8 MeV/nuklon ga tеng. Bu elеktronning atomda bog’lanish enеrgiyasidan juda katta. Masalan, vodorod atomida elеktronning bog’lanish enеrgiyasi (ionizatsiya potеnsiali) 13,6 eV. Eng og’ir elеmеnt atomlarida ham K-elеktronning bog’lanish enеrgiyasi 0,1 MeV dan oshmaydi. Dеmak yadro kuchi ta'siri tufayli nuklonlar yadroda bir-birlari bilan juda qattiq bog’langan. Shuning uchun ham tabiatda uchraydigan gravitatsiya, elеktromagnit va kuchsiz o’zaro ta'sirlardan farqli ravishda yadroviy kuch kuchli o’zaro ta'sir etuvchi kuch dеb ataladi.

• Yengil A < 12 va og’ir A > 70 yadrolar nostabildir;
• Og’ir yadrolaming o‘rta element yadrolariga parchalanishi energetik jihatdan qulaydir;
• Yengil yadrolar birikib (sintezlanib) og‘ir yadrolami vujudga keltiradi; Yadrolaming parchalanishida va sintezlanishida juda katta energiya ajralib chiqadi.

XULOSA
O’rtacha solishtirma bog’lanish enеrgiyasi ko’pgina yadrolar uchun 8 MeV/nuklon ga tеng. Bu elеktronning atomda bog’lanish enеrgiyasidan juda katta. Masalan, vodorod atomida elеktronning bog’lanish enеrgiyasi (ionizatsiya potеnsiali) 13,6 eV. Eng og’ir elеmеnt atomlarida ham K-elеktronning bog’lanish enеrgiyasi 0,1 MeV dan oshmaydi. Dеmak yadro kuchi ta'siri tufayli nuklonlar yadroda bir-birlari bilan juda qattiq bog’langan. Shuning uchun ham tabiatda uchraydigan gravitatsiya, elеktromagnit va kuchsiz o’zaro ta'sirlardan farqli ravishda yadroviy kuch kuchli o’zaro ta'sir etuvchi kuch dеb ataladi.

• Yengil A < 12 va og’ir A > 70 yadrolar nostabildir;
• Og’ir yadrolaming o‘rta element yadrolariga parchalanishi energetik jihatdan qulaydir;
• Yengil yadrolar birikib (sintezlanib) og‘ir yadrolami vujudga keltiradi; Yadrolaming parchalanishida va sintezlanishida juda katta energiya ajralib chiqadi.

XX asr boshlarida ingliz fizigi E.Rezerford tajribalarida atom yadrolari borligi aniqlangan edi.Shu yo’sinda kishilik madaniyatiga katta ta’sir qilgan fan –yadro fizikasi fani vujudga keldi.Ulkan yadro energiyasi insoniyatga xizmat qilishi yoki uni yer yuzidan yo’qotib yuborishi ham mumkin.Hozirgacha yadro kuchlari potensial energiyasining faqat juda oz qismidan foydalanishga erishildi.Bu kuchlar yadro ichida nuklonlar-protonlar va neytronlarni tutib turadi.Yadro kuchlari tabiati uzoq vaqt jumboq bo’lib kelardi.Yarim asrdan ko’proq fiziklar zaryadlar orasidagi kulon kuchlari uchun “javobgar” bo’lgan elektromagnit maydon singari yadro kuchlari uchun “javobgar” maydonni qidirdilar.Juda ko’p,qisqa yashovchi zarralar- adronlar topildi,lekin ularning hech biri foton-elektromagnit kvanti kabi yakkaxon rolni o’ynay olmadiYaqin vaqtgacha adronlarning eng yengili -mezon shunday rolni o’ynashi mumkinday ko’rinardi.Yapon fizigi X.Yukava mezon maydon asosidagi yadro kuchlari nazariyasini taklif qildi.Bu nazariyada nuklonlar o’z atrofida mezon maydoni hosil qiladi.Bu maydon proton va neytronga turlicha ta’sir qiladi va bundan tashqari ularning spini bilan o’zaro ta’sirlashadi. Elektromagnit kuchlardan farqli ravishda,yadro kuchlari faqat 10-13 sm dan kichik masofalarda ta’sir qiladi.
Kuchli o’zaro ta’sirda faqat adronlar deb ataluvchi zarrachalar qatnashadi. Aynan adronlar elementar zarrachalarning ko’pchiligini tashkil etadi. Adronlar oilasiga, yashash vaqti uzoq bo’lgan praton va neytrondan tashqari, ko’p sonli mezonlar va giperonlar va yashash vaqti juda qisqa bo’lgan rezonanslar ham kiradi.Kuchli o’zaro ta’sirlarda faqat 6 ta fermion qatnashmaydi. Bular leptonlar bo’lib ular quyidagila
O’rtacha solishtirma bog’lanish enеrgiyasi ko’pgina yadrolar uchun 8 MeV/nuklon ga tеng. Bu elеktronning atomda bog’lanish enеrgiyasidan juda katta. Masalan, vodorod atomida elеktronning bog’lanish enеrgiyasi (ionizatsiya potеnsiali) 13,6 eV. Eng og’ir elеmеnt atomlarida ham K-elеktronning bog’lanish enеrgiyasi 0,1 MeV dan oshmaydi. Dеmak yadro kuchi ta'siri tufayli nuklonlar yadroda bir-birlari bilan juda qattiq bog’langan. Shuning uchun ham tabiatda uchraydigan gravitatsiya, elеktromagnit va kuchsiz o’zaro ta'sirlardan farqli ravishda yadroviy kuch kuchli o’zaro ta'sir etuvchi kuch dеb ataladi.

• Yengil A < 12 va og’ir A > 70 yadrolar nostabildir;
• Og’ir yadrolaming o‘rta element yadrolariga parchalanishi energetik jihatdan qulaydir;
• Yengil yadrolar birikib (sintezlanib) og‘ir yadrolami vujudga keltiradi; Yadrolaming parchalanishida va sintezlanishida juda katta energiya ajralib chiqadi.

XX asr boshlarida ingliz fizigi E.Rezerford tajribalarida atom yadrolari borligi aniqlangan edi.Shu yo’sinda kishilik madaniyatiga katta ta’sir qilgan fan –yadro fizikasi fani vujudga keldi.Ulkan yadro energiyasi insoniyatga xizmat qilishi yoki uni yer yuzidan yo’qotib yuborishi ham mumkin.Hozirgacha yadro kuchlari potensial energiyasining faqat juda oz qismidan foydalanishga erishildi.Bu kuchlar yadro ichida nuklonlar-protonlar va neytronlarni tutib turadi.Yadro kuchlari tabiati uzoq vaqt jumboq bo’lib kelardi.Yarim asrdan ko’proq fiziklar zaryadlar orasidagi kulon kuchlari uchun “javobgar” bo’lgan elektromagnit maydon singari yadro kuchlari uchun “javobgar” maydonni qidirdilar.Juda ko’p,qisqa yashovchi zarralar- adronlar topildi,lekin ularning hech biri foton-elektromagnit kvanti kabi yakkaxon rolni o’ynay olmadiYaqin vaqtgacha adronlarning eng yengili -mezon shunday rolni o’ynashi mumkinday ko’rinardi.Yapon fizigi X.Yukava mezon maydon asosidagi yadro kuchlari nazariyasini taklif qildi.Bu nazariyada nuklonlar o’z atrofida mezon maydoni hosil qiladi.Bu maydon proton va neytronga turlicha ta’sir qiladi va bundan tashqari ularning spini bilan o’zaro ta’sirlashadi. Elektromagnit kuchlardan farqli ravishda,yadro kuchlari faqat 10-13 sm dan kichik masofalarda ta’sir qiladi.
Kuchli o’zaro ta’sirda faqat adronlar deb ataluvchi zarrachalar qatnashadi. Aynan adronlar elementar zarrachalarning ko’pchiligini tashkil etadi. Adronlar oilasiga, yashash vaqti uzoq bo’lgan praton va neytrondan tashqari, ko’p sonli mezonlar va giperonlar va yashash vaqti juda qisqa bo’lgan rezonanslar ham kiradi.Kuchli o’zaro ta’sirlarda faqat 6 ta fermion qatnashmaydi. Bular leptonlar bo’lib ular quyidagila