Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

3 .5 . Chiqindi gazlam i resirkulatsiya qilish tizimi
C h iq in d i gazlarni resirkulatsiya qilish u larn in g tarkibidagi azot 
oksidlarining N O x m iq d o rin i kam aytirishning sam arali u sullaridan 
biridir. Y onish h a ro ra tin in g chegaraviy q iy m a tla rin i pasaytirish 
m aqsadida ishchi aralashm aga ch iq in d i gazlarning m a ’lum qism ini 
q o ‘shish atm osferaga chiq ay o tg an azot oksidi N O x m iq d o rin i sezi­
larli darajada kam aytirish im k o n in i beradi.
86

---

3 .3 -r a sm . C h iq in d i g a z la m i resirkulatsiya qilish tizim i:
1 -
c h iq in d i g azla rn i rek u p eratsiy a qilish ( E G R ) ; 
2 -
e le k tro p n e v m a tik o 'z g a rt- 
g ich ; J — E G R k lap an i; 
4 -
e le k tro n b o sh q a rish bloki; 
5 -
te rm o a n e m o m e trik
havo oMchagich; 
n -
tirsakli valning aylanishlar chastotasi; 
ps -
kiritish quvuridagi
b o sim ; 
T —
h a ro ra t.
3 .3 -ra sm d a ch iq in d i gazlarni resirkulatsiya qilish tiz im in in g
sxem asi keltirilgan. C h iq in d i g a z la rn in g resirkulatsiya jara y o n i 
dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi n , kiritish quvuridagi 
bosim ps, sovutish tizim idagi suyuqlik harorati 7 g a bog‘liq ravishda, 
elek tro p n ev m atik o ‘zgartgich 2  orqali ele k tro n boshqarish bloki 
(E B B ) 4 to m o n id a n boshqariladi. EBB d a n kelgan signal t a ’sirida 
elektrom agnit klapan 3  ochilib, ch iqindi gazlarning bir qism i ishchi 
aralashm aning yangi ulushiga q o ‘shiladi. C hiqindi gazlam i resirku­
latsiya qilish tizim ini joriy qilish hisobiga N O x m iqdorini 60% gacha 
kam aytirish m um kin. C hiqindi gazlarda uglevodorodlar (C H ) m iq ­
dori va yonilg‘i sarfining ortishi, dvigatelning ravon ishlash dara- 
jasin in g pasayishi resirkulatsiya tizim iga m a ’lum cheklov q o lyishga 
m ajbur qiladi. M asalan, dvigatel salt ishlaganda resirkulatsiya tizim i 
ishlatilm aydi, ch u n k i bu rejim da N O x ning chiqish darajasi ju d a
past b o ‘ladi. Resirkulatsiya tizim in in g sam arasi dvigatel qism an
87

---

yuklam a bilan ishlaganda eng yuqori k o ‘rsatkichga ega b o ‘ladi. 
D vigatel to ‘la y uklam a bilan yoki unga yaqin rejim da ishlaganda 
ham resirkulatsiya tizim iga cheklov q o ‘yiladi. C h iq in d i gazlarning 
resirkulatsiya qilish tizim in in g ishlashi natijasida klapan va quv u r- 
larda q u ru m hosil b o ‘la boshlaydi va bu resirkulatsiya sam arasining 
asta-sekin pasayishiga olib keladi.