Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

3 .2 . Chiqindi gazlardagi zaharli moddalarning miqdorini 
kamaytirish usullari
C h iq in d i gazlardagi zaharli m o d d ala rn in g m iqdorini kam ay- 
tirish n in g bir q a to r usullari mavjud:
1. A n tid e to n a tsiy a q o ‘s h im c h a la r q o ‘shilgan to za va q u ru q
(suvdan to zalan g an ) b en zin ishlatish. Bu usulni tatb iq qilish u ch u n
bir q a to r rivojlangan d avlatlarda ekologik xavfsiz ben zin ishlatila 
b o shlandi, past navli va etillan g an b e n z in lard a n foydalanish taq iq - 
landi. Ekologik xafvsiz b e n z in d a ishlaydigan avtom obil dvigateli 
avtom atik elek tro n boshqarish tizim i bilan jih o z la n d i. Bu tizim
dvigatelni ishga tushirish va qizdirish, salt ishlash, m ajburiy salt 
ishlash, qism an va t o ‘la y uklam a bilan ishlash rejim larini dasturiy 
o p tim allashtirilishini t a ’m inlaydi. E lektron boshqarish tizim i kel­
tirilgan h a r b ir rejim da dvigatelning h avoning o rtiq lik koeffitsiyenti 
( a ) , purkash va o ‘t oldirish d aq iq alarin in g eng m anfaatli qiy m at- 
larida ishlashini t a ’m inlaydi. Bu b ilan, bir-biriga q aram a-q arsh i 
boMgan u ch ta talab m u vozanatga keltiriladi: yonilgN tejam korligi, 
m ak sim al quvvat va c h iq in d i g azlardagi z a h arli m o d d a la rn in g
m inim al m iqdori.
2. D vigatel silindrlarida so d ir boM ayotgan jaray o n larg a ta ’sir 
k o ‘rsatish yolli bilan chiqindi gazlardagi zaharli m oddalarning m iq­
dorini kamaytirish. Bu usul uch yo ‘l bilan am alga oshirilishi m um kin:
a) 
y o n ig ‘li p u rk ash tiz im in i kislorod d a tc h ig id a n keladigan 
teskari aloqa zanjiri vositasida boshqarish hisobiga, chiqindi g azlar­
dagi zaharli m o d d ala r (C O , C H ) m iq d o rin i kam aytirish;
83

---

b) chiqish kollek to rid an ch iq in d i gazlarning b ir qism ini yana 
silindrga qaytarish (resirkulatsiya) hisobiga azo t oksidlari N O x ning 
m iq d o rin i kam aytirish va b ir q a d a r y o nilg‘i tejalishini ta ’m inlash;
d) 
«а» va «b» b an d lard a keltirilgan ekologik tizim lam i birgalikda 
ishlatish.