Avtomobil transporti muxandisligi

Nazorat savollari:
1. Transport vositasining texnik holati deb nimaga aytiladi?
2. Transport vositasining ishlash qobiliyati deb nimaga aytiladi?
3. Transport vositasining qanday texnik holat ko‘rsatkichlari mavjud?
4. Transport vositasining ishlash qobiliyati shartini yozing.
5. Buzilishlar qanday turlarga bo‘linadi?
Mavzu-3. Тransport vositalari detallari va uzellarining ekspluatatsiya
jarayonida o’zgarishi -2soat
Reja:
3.1 Тransport vositasi detallarining eskirishi, zanglashi, yemirilishi.
3.2 Ishqalanash va uning turlari.
3.3 Yeyilish va uning tasnifi.
3.4 Тransport vositasi detallari yeyilishining xarakterli qonuniyatlari.
Tayanch iboralar: abraziv yeyilish; darz ketish; deformatsiya; yeyilish;
yeyilganlik; yemirilish; yonib ketish; zanglash (korroziya); ishqalanish; ishlab
chiqarish choralari; kavitatsion buzilish; kesilish; korozion-mexanik yeyilish; kuyish;
ko‘mir holatiga kelish; mexanik yeyilish; molekular-mexanik yeyilish; sinish; suyuq
ishqalanish; ta’mirlash choralari; uzilish; cho‘zilish; chegaraviy ishqalanish; eskirish;
egilish; ezilish; qatlamlarga ajralish; qirqilish; qisqa tutashuv; quruq ishqalanish;
erozion buzilish; ekspluatatsion choralar.

---

14
3.1 Тransport vositasi detallarining eskirishi, zanglashi, yemirilishi
Transport vositasi ekspluatatsiyasi jarayonida uning texnik holati sekin-asta
yomonlashib boradi: dvigatelning quvvati, texnik tezligi kamayadi, yonilg‘i sarfi,
yeyilish jadalligi, texnik xizmat ko‘rsatish va joriy ta’mirlash mehnat hajmi oshadi,
boshqaruv qulayligi va ishonchliligi pasayadi va h. k.
Texnik holatning ekspluatatsiya sharoitida o‘zgarish sabablari [4]:
- detallarning yuklanish darajasi;
- detallarning bir-biriga nisbatan o‘zaro harakati;
- detallar materiallarida fizik-kimyoviy o‘zgarishlar;
- tashqi muhitning ta’siri (quyosh radiatsiyasi, harorat, namlik, shamol tezligi,
havo tarkibidagi chang miqdori va h. k);
- boshqa sabablar.
Ob’ektlarning tuzilmaviy parametrlari vaqt bo‘yicha shakl va boshqa
o‘zgarishlarga moyil bo‘ladi, natijada yeyilish, zanglash, charchash buzilishlari,
plastik shakl o‘zgarishlar, harorat ta’siridagi buzilishlar, yemirilish, eskirish va
boshqa jarayonlar ro‘y beradi.
Eskirish. Ekspluatatsiya jarayonida transport vositalari texnik holatining
parametrlari tashqi muhit ta’sirida o‘zgaradi. Masalan, rezina-texnik buyumlari
o‘zining mustahkamligini va elastikligini oksidlanish, issiq yoki sovuq harorat,
namlik, quyosh radiatsiyasi hamda moy, yonilg‘i yoki suyuqliklarning kimyoviy
ta’sirida yo‘qotadi. Yog‘-moy materiallari yeyilganlik mahsulotlari bilan ifloslanadi,
qovushqoqlik xarakteristikalari yomonlashadi, undagi qo‘shilmalarning kuchi
yo‘qoladi va h.k.