Avtotransport vositalari servisi asoslari

Elektr uzatmalar va yordamchi elektr jihozlarga texnik xizmat ko’rsatish
Elektr uzatmasi mexanizmlar va yordamchi elektr jihozlariga oyna tozalagichlar, faratozalagich va
farayuvchlar, isitgichlar va elektroventilyatorlar, oynako’targichlar, oyna va o’rindiq elektrisitgichlari,
o’rindiq, orqa ko’rinish oynasi va antennalarini holatini sozlovchi
motoreduktorlar kiradi. Mazkur mexanizm va qurilmalarning ishlash rejimi (doimiy yoki qisqa vaqt)
elektrodvigatellar, har xil turdagi elektrbuyumlar (termometall saqlagich, isitish elementi va h. k) ning
ishonchliligiga bog’liq bo’lib, ishlash qobiliyati tekshiriladi. Bunda ularning me’yoriy texnik hujjat
(NTD) larga mos ishchi tsikllari qanday bajarilishiga alohida e’tibor beriladi. Navbatdagi TS da
elektruzatmalar iste’mol qiladigan tok kuchini o’lchash tavsiya etiladi.
Nazorat savollari
1. . Batareyali o’t oldirish tizimiga TXK
2. 19. Batareyali o’t oldirish tizimi nosozliklari
3. 20. Tranzistorli-kontaktli o’t oldirish tizimiga TXK
4. 21. Tranzistorli-kontaktsiz o’t oldirish tizimiga TXK
5. 22. Elektr asboblariga TXK

---

14-mavzu. Avtomobilni tranmissiyasiga TXK va T ishlari texnologiyasi.
Reja:
1. Transmissiyadagi asosiy agregatlar (ilashish muftasi, mexanik va avtomatik uzatmalar
qutisi, tarqatish qutisi, kardanli uzatma va orqa ko’prik, asosiy uzatma va h.k.) bo’yicha
uchraydigan asosiy nosozliklar va ularning alomatlari.
2. Transmissiya agregatlariga TXK va T ishlari texnologiyasi.
Tayanch iboralar: transmissiya, ilashish muftasi, uzatmalar qutisi, taqsimlash qutisi, kardanli uzatma,
yarim o’q, orqa ko’prik, asosiy uzatma, nosozlik, buzilish, diagshnostika, TXK, ta’mirlash, texnologiya.
Ma’lumki, avtomobil transmissiyasining asosiy agregatlariga ilashish muftasi, kardanli uzatma,
shesternyali yoki gidromexanik uzatmalar qutisi, taqsimlovchi quti va yetaklovchi ko’prik (asosiy uzatma
va differentsial) kiradi. Avtomobillarning transmissiyasi agregatlari barcha nosozliklarning 10-15% ni va
texnik xizmat ko’rsatish umumiy mehnat hamda materiallar sarfining 40% ini tashkil etadi. Transmissiya
agregatlarining asosiy nosozliklari. Transmissiya agregatlaridagi nosozliklar avtomobilning
ekspluatatsiya qilish jarayonida, shuningdek, ayrim detallarning rostlanishini buzilishi, yeyilishi yoki
sinishi oqibatida vujudga keladi. Agregatlarning boshlang’ich holatini tiklaydigan rostlash ishlarini
bajarish yoki ayrim detallarni almashtirish natijasida nosozliklar bartaraf etiladi.
Ilashish muftasidagi nosozliklar ko’pincha uning to’liq, ulanmasligi yoki to’liq ajralmasligi
natijasida kelib chiqadi. To’liq ulanmaslikda aylantiruvchi moment dvigateldan to’liq uzatilmaydi,
ilashish muftasining tepkisi quyib yuborilganda avtomobil o’rnidan juda sekin qo’zg’aladi yoki umuman
qo’zgala olmaydi, ilashmadagi yetaklanuvchi disk esa juda tez yeyiladi
va qisqa muddat ichida ishdan chiqadi. Ilashmaning to’liq ajralmasligi tufayli, uzatmalarni ulash chog’ida
metallarni zarbli va qiyinchilik bilan qo’shilishi kuzatiladi hamda richakka ko’proq kuch bilan ta’sir etish
talab etiladi. Bu nosozliklarga ilashmani ajratish yuritmasining rostlanishini buzilishi, yetaklanuvchi
diskning moylanib qolishi yoki yeyilishi sabab buladi. Ilashmasi gidroyuritmali bo’lgan avtomobillarda
esa gidroyuritma tizimiga havoni kirib qolishi yoki tizimdan suyuqlikni qisman oqib ketishi ilashmani
nosoz ishlashiga sabab bo’lishi mumkin.
Uzatmalar qutisi va taqsimlash qutisidagi nosozliklar uzatmalarni almashlab ulashda
qiyinchiliklarni, uzatmalarni o’z-o’zidan uzilib qolishini yoki ishlash vaqtida shovqinlarni keltirib
chiqaradi. Almashlab ulash mexanizmining ayrisi yoki kallagidagi boltlarni bo’shab ketishi, fiksatorlarni
qadalib qolishi, shesternyalar, podshipniklari va vtulkalarini yeyilishi oqibatida uzatmalarni ulash
kiyinlashadi.
Sinxronizator muftasi va shesternyalar tishlarining yon tomonida hamda ishchi yuzalaridagi
yeyilishlar, uzatmalarni to’liq, ulanmasligi, fiksator prujinalarining bo’shashishi tufayli uzatmalarni o’z-
o’zidan uzilib qolishi sodir bo’ladi. Uzatmalar qutisidagi shovqin esa vallar podshipniklaridagi hamda
shesternya tishlarining ishchi yuzalaridagi yeyilishlar va sinishlar, moy sathining pasayishi keltirib
chiqaradi. Asosiy va kardanli uzatmalar, differentsial, yarim o’qlar va teng burchak tezligiga ega bo’lgan
sharnirlardagi nosozliklar ularni uzoq muddat ishlatish yoki sifatsiz texnik xizmat ko’rsatish oqibatida
yuzaga
keladi. Asosiy uzatma va differentsialdagi nosozliklarga shesternya tishlarini, differentsial krestovinasini
hamda podshipniklarning yeyilishi yoki sinishi, shuningdek, asosiy uzatma salniklarining zichligini
buzilishi misol bo’ladi. Ularning hammasi harakatlanish chog’ida orqadagi ko’prik karterida shovqinning
kuchayib ketishi bilan namoyon bo’ladi.
Avtomobil o’rnidan qo’zg’alayotganda, burilayotganda yoki harakatlanayotganda taqillashlar
hamda zarblarning mavjudligi, kardanli uzatmalardagi yoki teng burchak tezligiga ega bo’lgan
sharnirlardagi nosozliklardan darak beradi. Bu nosozliklar, krestovina o’qlarini va sharnir kosachalarini
ko’p yeyilishidan yuzaga keladi, Kardan valining muvozanati buzilganda, transmissiyada kuchli titrash va
shovqinlar hosil buladi. Yarim o’qlardagi asosiy nosozliklar esa ularning shlitsalarini yeyilishidir.
Transmissiya agregatlarining texnik holatini diagnostika qilish. U agregatlarning texnik holati
haqida hamda zarur rostlash ishlarini bajargandan so’ng ularni yana ishlatish mumkinligi to’g’risida
hulosa qilishga imkon beradi. Transmissiya agregatlarini avtomobil harakatlanganda, shuningdek, maxsus
jihozda tekshirish mumkin. Bunday holatda, jihozni konstruktsiyasiga qarab ilashmani to’liq
qo’shilmasligiga, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma va orqa ko’prikni esa(shovqin bo’yicha) tishli
ilashmalarni yeyilganlik darajasiga diagnostika qilinadi.

---

Transmissiyani diagnostika qilishning oddiy usuli 1-rasmda keltirilgan asbob yordamida
yetaklovchi ko’prik, kardan vali va uzatmalar qutisidagi aylana lyuftlar yig’indisini aniqlash hisoblanadi.
Asbob qamrovchi skobali dinamometrik qurilmadan va uni tashkil etuvchi
qo’zralmas jag’lardan iborat. qamrovchi skobani tekshirilayotgan ob’ektga kiydiriladi, masalan, yarim
o’qqa yoki kardan valiga, so’ng qo’zg’aluvchan jag’ni chervyak yordamida surib agregat detaliga
mahkamlanadi.Lyuftni aniqlash uchun dastak kuch bilan buraladi va prujinali tovush daraklagichisi ovoz
chiqargach, o’lchagich strelkasi tomonidan lyuft qayd qilinadi. O’lchagich shkalasini ixtiyoriy burchakka
burish mumkin. SHuning uchun tekshirilayotgan agregatga o’rnatilgan asbobning strelkasini nolga
keltirish zarur. Transmissiya agregatlariga texnik xizmat ko’rsatish KXK va davriy TXK jarayonida
amalga oshiriladi. KXK da transmissiya agregatlari, avtomobilni o’rnidan jildirishda va harakatlanish
vaqtida uzatmalarni almashlab ulab tekshiriladi. Yetaklovchi ko’prikning holati va zichligi nazorat
qilinadi. Davriy TXK da KXK dagi ishlarga qo’shimcha ravishda ilashish muftasi tepkisining erkin yurish
yo’li tekshiriladi va zarur bo’lsa rostlanadi, yuritma detallari plastik meteriallar bilan moylanadi.
Uzatmalar qutisini, kardanli uzatmani, taqsimlash qutisini, orqa ko’prik karterini mahkamlanishi
tekshiriladi, agregatlardagi moy sathlari me’yoriga keltiriladi, zichlagichlarning holati tekshiriladi,
moylash xaritasiga mos ravishda agregatlardagi moylar almashtiriladi. Agar agregatlarda nosozliklar
aniqlansa, ularni ishchi holatiga keltirish uchun ta’mirlanadi.