Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
BPE qisq.: Back Propagation of Error Xatoning teskari tarqalishi. Sun’iy neyron tarmog‘ini o‘qitish uslubi.
Bit dyumda. bpp qisq.: Bits Per Pixel Bit pikselda. BPR qisq.: Business Process Reengineering Biznes – jarayon reinjiniringi (qayta qurish). Korxonada uning
muhim faoliyat ko‘rsatkichlarini sezilarli yaxshilash maqsadida ish tartibotlarini to‘la ro‘yxatdan o‘tkazish, tahlil qilish va qayta tashkillashtirish. Odatda, malakali konsalting firmalari tomonidan umum qabul qilingan va/yoki firma uslubiyatlarini qo‘llab, korxonada yangi
axborot texnologiyalarini tatbiq qilish bilan amalga oshiriladi.
bosh muharrir
57
Shoxlanishni bashoratlovchi qurilma. Mikroprotsessorning arxitektura elementi. brandmauer ingl.: firewall rus.: межсетевой экран “Tarmoqlararo to‘siq” yoki
“firewall» atamalarining sinonimi (nemis tilidan “olovli devor” deb tarjima qilinadi). 1. Tashqaridan kompyuterga yoki kompyuterlar guruhidan erkin foydalanishni nazorat qiluvchi va hujumlarni bartaraf qiladigan dastur va apparat ta’minotining birikmasi. Asosan
Internet tarmog‘iga ulangan mahalliy tarmoqda ishlatiladi. 2. Xususiy (Intranet) tarmoq qilinadigan noxush tajovuzlarni bartaraf qilish uchun, ikki va undan ortiq tarmoqlar orasida muhofaza to‘sig‘ini hosil qiladigan hisoblash tizimi yoki tizimlar birikmasi. Brandmauer bir tarmoqdan boshqa tarmoqqa paketlarni uzatishda virtual to‘siq bo‘lib xizmat qiladi va Internet hamda Intranet tarmoqlari orasida ma’lumotlar oqimini kuzatib turadi. 3. Mazkur tarmoq xavfsizligiga boshqa tizim va tarmoqlardan bo‘layotgan tahdidlardan muhofazalash usuli. Bu usul tarmoqdan erkin foydalanishni markazlashtirish va uni nazorat qilish
orqali apparat-dasturiy vositalar yordamida amalga oshiriladi. brauzer ingl.: browser rus.: браузер 1.
Gipermatnni o‘qish,
veb-resurslarda navigatsiyalash va ko‘rib chiqish dasturi. Veb- brauzeri gipermatnlarni o‘qishdan tashqari, tovushni va video ma’lumotlarni qaytadan chiqarish, ya’ni, gipermediani qayta chiqarish, tarmoqning boshqa kompyuterlari bilan ulanishni o‘rnatish va ularda ishlayotgan serverlarga veb-hujjatlarga so‘rovlarni yuborish, tarmoqni boshqa foydalanuvchilari bilan muloqat tashkil qilish va uni quvvatlash kabi qo‘shimcha imkoniyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Eng ommaviy tarqalgan veb-brauzerlar — Microsoft Internet Explorer va Netscape Navigator. 2. Obyektga-yo‘naltirilgan dasturiy tizimlarda sinfiy shajarani tahlil qilish uchun ishlatiladigan vosita.
Qonunchilik tomonidan muhofazalangan mahsulot, kompaniya (uning nomi) yoki konsepsiya (tamoyil). U ijtimoiy ong tomonidan birtalay o‘ziga o‘xshashlari ichidan ajratib olinadi. BRI qisq.: Basic Rate Interface Asosiy pog‘ona interfeysi, BRI interfeysi. Ikki ma’lumotlar uzatish kanalining (B-kanal) har birini tezligi 64 Kbit/s va bitta boshqaruv kanali (D-kanal) tezligi 16 Kbit/s. tashkil bo‘lgan ISDN liniyasi. Axborotni 128 Kbit/s.tezlik bilan uzatish imkonini beradi.
Turli ko‘rinishdagi amallarda vositachi. Broker- inson bilan bir qatorda, elektron brokerlar ham faoliyat ko‘rsatadilar. Informatikada, broker amaliy dastur
bo‘lib, boshqa
guruh dasturlarining o‘zaro aloqasini ta’minlaydi. Buning misoli sifatida obyekt so‘rovlari brokerini keltirish mumkin. BS qisq.: 1. Bachelor of Science – Fanlar (tabiiy) bakalavri (AQSH da). 2. BackSpace – Belgiga qaytish. (ASCII ning boshqaruvchi kodi).
1. Business Software Alliance – Tijoriy dasturiy ta’minot ishlab
chiqaruvchilari alyansi. Microsoft tomonidan dasturiy ta’minot noqonuniy tarqatishga (qaroqchilikga) qarshi kurashish uchun tuzilgan tashkilot. 2. Boy Scouts of America – AQSH boyskautlari (hech narsadan toymas bolalarri) tashkiloti. BSD qisq.: Berkeley Software Distribution Berkli shahrida (AQSH, Kaliforniya) dastlab ishlab chiqilgan rusumni rivojlantirayotgan UNIX operatsion tizimining klonlari oilasining belgilanishi.
BSD
58
BSDI korporatsiyasi ingl.: BSDI corporation rus.: корпорация BSDI Berkeley Software Design, Inc. so‘zlarining qisqartmasi. Tijorat bo‘yicha UNIX operatsion tizimining BSD (Berkeley) rusumiga asoslangan tarmoq (jumladan Internet tarmog‘i uchun) dasturiy ta’minotini yetkazib berish bilan shug‘ullanadi. BSI qisq.: British Standards Institute Britaniya standartlar instituti. BSOD qisq.: Blue Screen Of Death O‘limning ko‘k ekrani. Windows NT operatsion tizimining muhofaza nolli halqasida (operatsion tizim
o‘zagida yoki
drayverda) xotira
muhofazasining buzilishi (GPF) xatosiga bo‘lgan javob harakati. U tizimning to‘xtashiga va qayta yuklanishiga olib keladi. BTB qisq.: Branch Target Buffer Shoxlashning maqsadli buferi.
Mikroprotsessorning ichki bloki. bufer ingl.: buffer rus.: буфер Ma’lumotlarni vaqtincha saqlash
uchun ishlatiladigan kompyuterning tezkor xotira yacheykalarining bir qismi. Boshqa (masalan, kompyuterga kiruvchi) qurilmalardan kelgan ma’lumotlar bilan birgalikda qayta ishlash zarurati tug‘ilganda, ular buferdan chaqirib olinadi. Ma’lumotlarni buferga yozish va vaqtincha eslab qolish jarayoni buferlashtirish deb ataladi. Yuqori tezlikli katta bufer kesh- xotira deb ataladi. bul algebrasi ingl.: boolean algebra rus.: булева алгебра 1. Har bir o‘zgaruvchisi ROST yoki YOLG‘ON qiymatlardan birini qabul qilishi mumkin bo‘lgan algebra. 2. Uch amaldan AND (VA), OR (YOKI), NOT (YO‘Q) iborat algebraik tuzulma. Bul algebrasi, mantiq qonuniyatlarini o‘rganib uni taklif etgan irlandiyalik Jon Bul sha’niga uning nomi bilan atalgan. Bul algebrasida o‘zgaruvchilar ustida bajariladigan amallar bul amallari yoki mantiqiy amallar deb ataladi. Mantiqiy amallarni bajarish qoidalari mantiqiy sxemalarni o‘zgartirish uchun qulay. Shu sababli, bul algebrasi kompyuterni ishlab chiqishda asos bo‘lgan.
Shina egasi. Qurilmaning xohlagan shinada (jumladan PCIda) mumkin bo‘lgan ish rejimi. Bunday rejimda ishlash uchun qurilma shina arbitriga shinani boshqarishni olish haqidagi talabini ifodalovchi buyruq beradi. Arbitr, ushbu shinada arbitrajning ustuvorligi va/yoki ketma-ketligiga muvofiq, hujjatlarda buyruqdan keyin o‘tishi lozim bo‘lgan belgilangan vaqtdan keyin so‘rayotgan qurilmaga shina boshqarishni uzatadi. Barcha kerakli amallarni bajarib bo‘lgandan keyin qurilma arbitrga shina bo‘shatilishi haqida xabar beradi.
Obyektning (axborotni, apparat yoki dasturiy ta’minotni) buzilmagan shaklda (uning
qaydlangan biror bir holatiga nisbatan) mavjud bo‘lish xossasi. buyruq ingl.: instruction rus.: команда Bajarilishi zarur bo‘lgan amalning ta’rifi. Topshiriqlarni boshqarish tilini ko‘rsatish, dastur operatori, boshqaruvchi signal va foydalanuvchi talablari buyruq (ko‘rsatma) hisoblanadi. Barcha hollarda, buyruqlar yordamida ma’lumotlarni qayta ishlash tizimida ma’lumotlar jo‘natish yoki tizimlar orasida ma’lumotlar uzatish jarayonlarini boshqarish amalga oshiriladi. Har bir buyruq amal kodidan tashkil topib, qaysi obyektga va nima qilish kerakligini, olingan natijani qayerga yuborish kerakligini xabar qiladi. Amallarni bajarishda ishlatiladigan buyruqlar yig‘masi buyruq tili bilan aniqlanadi. Buyruqlar arifmetik, mantiqiy, kiritish-chiqazish, ma’lumotlarni uzatish turlariga bo‘linadi. O‘zaro
bog‘langan buyruqlar ketma-ketligi makrobuyruq deb ataladi. Makrobuyruqlardan foydalanish dasturlashni soddalashtiradi va dasturlarning turli yerlariga qo‘shimchalarni kiritish BSDI korporatsiyasi
59
mexanizmini ta’minlaydi. Buyruqlar tizimga klaviatura, sichqoncha, sensor qurilmalari va boshqa qurilmalar yordamida uzatiladi.
DOS yoki Unix dagi o‘rin. Unda foydalanuvchi mashinadan nima hohlayotganini xabar qilish uchun buyruqlarni kiritadi. Operatsion tizim oilasining maxsus oynasida shunga o‘xshash o‘rin bor. buyruq turlanishi ingl.: instruction modification rus.: модификация команды Tizim va tarmoqlarda manzillar, buyruqlar tuzilishining o‘zgartirilishi. Bu turli buyruqlar to‘plamlariga ega tizimlarning o‘zaro ishlashi yoki buyruqlarni tizimda qabul qilingan standart shaklga keltirish lozim bo‘lgan paytda ro‘y beradi.
Kompyuter muhofazasidagi ma’lum elementni chetlab o‘tish yoki ishdan chiqarish. Bu ma’lumotlarni qayta ishlash tizimidan erkin foydalanishga olib
kelishi mumkin.
Aniqlanadigan yoki aniqlanmaydigan bo‘lishi mumkin.
buzib ochish ingl.: disclosure rus.: раскрытие Kompyuter muhofazasi buzilishi. Buning oqibatida, ma’lumotlardan mualliflashmagan obyektlar erkin foydalanishi mumkin. bo‘lingan vaqt rejimi ingl.: time sharing mode rus.: режим разделенного времени Kompyuterdan foydalanish maromi. Bunda mashinaga joylashtirilgan maxsus dastur, turli vazifalarni alohida qismlarini, bir biriga «aralashtirmagan» holda, ketma-ket yechishi ta’minlanadi. B bo’lingan vaqt rejimi 60
Dd D3D qisq.: Direct 3D D3D spetsifikatsiyasi. Windows maslagi uchun Microsoft tomonidan ishlab chiqarilgan API ko‘ptashuvchi spetsifikatsiyasi. DAC qisq.: Digit-to-Analog Conversion qarang: raqam-analog o‘zgartirishi DAMA qisq.: Demand Assignment Multiple Access [Kanallarni] Talab bo‘yicha ajratish bilan ko‘p tomonlama erkin foydalanish. Ushbu usul yo‘ldosh radio aloqasida ishlatiladi. DAMPS qisq.: Digital AMPS Raqamli AMPS (Advanced Mobile Phone Service). AMPS standartining rivojlangan shakli.
DAO qisq.: Data Access Objects Ma’lumotlardan erkin foydalanish obyektlari. Ma’lumotlar bazalaridan erkin foydalanish uchun Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan COM-sinflar kutubxonasi.
Katalogdan erkin foydalanish bayonnomasi, DAP bayonnomasi. X.500 standartidagi katalogdan erkin
foydalanish uchun
foydalaniladigan bayonnoma. DARPA qisq.: Defense Advanced Research Projects Agency qarang: ARPA. darvoza ingl.: gateway page rus.: гейтвей qarang: geytvey dastlabki matnga o‘girish ingl.: deciphering rus.: расшифрование Shifrlangan matnga o‘girish jarayoniga teskari jarayon. U ma’lum kalitdan foydalanib, shifrlangan matndan dastlabki matnni tiklashdan iborat bo‘lgan jarayon. dastur ingl.: software rus.: программа 1. Hisoblash mashinasiga algoritmni beruvchi ko‘rsatmalar (buyruq
yoki tasnif
va operatorlar)ning ketma-ketligi. Dastur
kompyuter tomonidan qaysi tartibda, qaysi ma’lumotlar ustidan va qaysi amallar bajarilishi va natija qaysi shaklda taqdim etilishini ko‘rsatadi. Kompyuterning boshqarish qurilmasi mashina buyruqlari ketma-ketligi shaklida berilgan dasturni qabul qiladi. Dasturni mashina tilida yaratish – noqulay va katta mehnat talab qiluvchi jarayon. Shuning uchun kompyuter uchun dastur inson tomonidan dasturlash tillaridan birida yaratilib, keyin esa kompyuterning o‘zi ushbu dasturni mashina tiliga o‘giradi. 2. Ma’lum natijani olish uchun kompyuter va boshqa kompyuter qurilmalari faoliyati uchun mo‘ljallangan jami ma’lumot va buyruqlarni taqdim etishning obyektiv shakli. dasturiy mahsulot ingl.: software product rus.: программный продукт Boshqa shaxslarga sotish yoki ishlash uchun berishga mo‘ljallangan va qator talablarga javob beruvchi dastur (dasturlar paketi). Ushbu talablarning eng muhimlari quyida keltirilgan: - dasturning o‘zi va unga tegishli ko‘rsatma o‘zining to‘laqonli foydalanilishi uchun yetarli ma’lumotlar miqdoriga ega bo‘lishi lozim; - dastur ishlab chiqaruvchi tomon kuzatuvida bo‘lishi lozim, ya’ni topilgan xatolar sotib oluvchilar uchun bepul tuzatilishi lozim; - dastur o‘rnatish va foydalanish uchun qulay shaklda, odatda epchil yoki lazer disklarda ko‘rsatma va muhofaza tahlami bilan
yetkazilishi lozim; - dastur qonuniy ravishda sotib olingan dasturiy vositalar yordamida yaratilgan va patentlangan bo‘lishi lozim. dasturiy qaroqchilik ingl.: software piracy rus.: программное пиратство Dd
61
1. Dasturiy vositalardan ruxsatsiz foydalanish, ulardan nusxa ko‘chirish va ularni tarqatish. 2. Dasturiy mahsulotlardan noqonuniy ravishda foydalanish yoki ulardan nusxa ko‘chirish. dasturiy ta’minot ingl.: software rus.: программное обеспечение Axborotga ishlov berish tizimining barcha yoki ba’zi dasturlari, tartiblari, qoidalari va ularga tegishli hujjatlar. Dasturiy vositalar ular yozilgan tashuvchidan qat’iy nazar intellektual mahsulot hisoblanadi. dasturiy ta’minot replikatsiyasi ingl.: software replication rus.: репликация программного обеспечения Namunaviy axborot majmuasining dasturiy ta’minotini, uni keyinchalik, yangi soha portali yoki majmuasi asosida klonlash maqsadida takror ishlab chiqarish.
Dasturiy ta’minotning afzalliklari va kamchiliklarini belgilaydigan alomatlar, xossalar, fazilatlar majmui. Yaratilayotgan dasturiy ta’minot sifatini baholash miqdoriy usullarni ishlatib amalga oshiriladi. Bu tadbir dasturlash jarayonida amalga oshadi. Bu masalaning dolzarbligini oshishiga munosib ravishda, bozorda yaratilayotgan dasturlarning sifatini aniqlashni ta’minlaydigan dasturlar paydo bo‘ldi. Ammo, bu sifatni aniqlashga doir xalqaro standartlar hozircha yo‘q.
Kompyuter dasturiy ta’minotini loyihalashtirish boshlangan daqiqadan to uning ishlatilishi to‘xtashigacha o‘tgan vaqt. dasturiy ta’minotni elektron tarqatish ingl.: Electronic Software Distribution (ESD) rus.: электронное распространение программного обеспечения Kommunikatsiya tarmoqlari orqali dasturiy ta’minot tarqatish texnologiyasi. Bu
maqsadlarda ESD maxsus tizimlari yaratiladi, ular foydalanuvchilarga dasturlarni ochib- ko‘chirib olish va ularning haqini to‘lash imkonini beradi. Bunday tizimlar Internet tarmog‘i xamda modemli ulanish orqali faoliyat ko‘rsatadilar. ESD tizimlari, foydalanuvchilarga dasturiy ta’minotdan ma’lum vaqt davriga sinab foydalanish uchun yozib olish imkonini ham beradi.
Dasturiy vositalarini beruxsat foydalanishdan muhofaza qiluvchi vositalar.
Turli kompyuterlarda bir xil dasturlarni bajarib bir xil natijalarga erishish mumkinligi.
Axborotga tahdid tug‘diruvchi, ruxsatsiz o‘rnatilgan dastur. dasturiy-apparat vositasi ingl.: software-hardware tool rus.: программно-аппаратное средство Asosiy xotiradan alohida faoliyat ko‘rsatish mumkin bo‘lgan holda (odatda doimiy xotira qurilmasida) saqlanuvchi jami tartibga solingan buyruqlar va ular bilan bog‘liq ma’lumotlar.
Dasturlarni sodda va tushunarli qadamlar yordamida ishlab chiqish texnologiyasi. Bu texnologiya, instrumental dasturiy ta’minot bo‘lib, u dasturchilarga zarur amaliy jarayonni tez ishlab chiqish, tayyor dasturiy ta’minotni mukammallashtirishda ish hajmini qisqartirish, unga
zarur bo‘lgan
qo‘shimchalar va
o‘zgartirishlar kiritish imkonini beradi.
Dasturlar ularning mualliflari tasavvurida hosil bo‘lgan ko‘rinishda yaratiladi va bo‘laklab sintez qilinadi. Maksimal soddalashtirish Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|