Axborot va aloqa texnologiyasi va ofaklar xavfini kasarish bo'limi infratuzilma koridorlarini rivojlantirish seriyasi I qism: Uchta istiqbolli infratuzilmani chuqur tahlil qilish Yo'laklar

1. Kirish

Infratuzilma yo'laklari mamlakatlar va davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy va ijtimoiy aloqalarni kuchaytirishga yordam berdi va sivilizatsiyalararo
kengayish va madaniyatlararo o'zaro ta'sirlarga
yordam berdi. Milliy va global transport tizimlarini integratsiyalash uchun mos transport texnologiyalaridan foydalanish xalqaro hamkorlikni kuchaytirdi, bu esa o'z navbatida eng muhim yuk va yo'lovchi tashish yo'nalishlari bo'ylab infratuzilma koridorlarini yanada rivojlantirishga olib keldi.

Infratuzilma koridori 2030 yilga moÿljallangan kun tartibiga erishish yoÿlida tovarlar, xizmatlar, bilim va kapital oqimini iqtisodiy va vaqtdan

samarali tarzda osonlashtirish uchun keng
koÿlamli axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) bilan integratsiyalashgan yuqori texnologiyali transport tizimi sifatida belgilanadi. Barqaror rivojlanish uchun.2 Infratuzilma
koridorlarini shakllantirish va qoÿllab-quvvatlash vazifalari quyidagilar uchun AKTdan foydalanishni oÿz ichiga oladi: 3

• 
  milliy chegaralar orqali yoÿlovchilar va yuklarning toÿsiqsiz harakatlanishini taÿminlash maqsadida ishtirokchi- mamlakatlarning transport-logistika infratuzilmasini shakllantirish va
  

qoÿllab-quvvatlashni muvofiqlashtirish; • Har xil
transport turlarining
samarali o'zaro ta'siri; • Tashish jarayonlarini optimallashtirish va logistika xizmatlari sifatini oshirish; • yakuniy
mahsulot tannarxida transport va logistika xarajatlari ulushini va buning natijasida narxni pasaytirish; •
Aholining harakatchanligini, shu jumladan turistlar oqimini, tibbiy turizmni, talabalar va
o'qituvchilarning harakatchanligini oshirish; va

• 
  Transchegaraviy hamkorlikni rivojlantirish, yangi hududlar va yangi savdo bozorlarini
  

o'rganish, madaniy aloqalarni mustahkamlash.
Infratuzilma koridorini rivojlantirish jarayoni moliyalashtirish, texnologiyalarni ishlab chiqish, logistika yo‘nalishlarini rejalashtirish, bojxona qoidalari va boshqa me’yoriy hujjatlar va siyosatlarni uyg‘unlashtirishda ishtirokchi davlatlar o‘rtasida hamkorlikni talab qiladi. Osiyo davlatlari, jumladan, Xitoy ham “Bir kamar, bir
yo‘l” deb nomlangan eng yirik transport yo‘lagini amalga oshirmoqda.
(OBOR), 173 hamkorlik shartnomasini imzolagan 125 mamlakat va 29 xalqaro tashkilotni
birlashtirgan. ⁴

Faqatgina 2020 yilning birinchi to‘rt oyida Xitoy va OBOR bo‘yidagi mamlakatlar o‘rtasidagi tashqi savdo aylanmasi 2,76 trillion yuanga yetdi, bu yillik ko‘rsatkichda 0,9 foizga o‘sishga to‘g‘ri keladi.

Bundan tashqari, 2020 yilning dastlabki to‘rt oyida Xitoy biznesi OBORda ishtirok etayotgan
52 mamlakatga 4,2 milliard dollar sarmoya kiritdi, bu 2019 yilning shu davriga nisbatan 11,7 foizga ko‘pdir. 5 OBOR global infratuzilmani shakllantirishi kutilmoqda . ikki boshqa transport yoÿlaklarini, yaÿni “Ipak yoÿli iqtisodiy kamari”
va “XXI asr dengiz ipak yoÿli”ni birlashtiruvchi savdo yoÿllari.
Ipak yoÿli iqtisodiy kamari quyidagi yoÿnalishlarni oÿz ichiga oladi:

• 
  Xitoydan Yevropaga (Boltiq dengizi) Markaziy Osiyo va Rossiya orqali
  

federatsiya;

² Xalqaro transport koridori tushunchasining mohiyati va ierarxiyasi. https://cyberleninka.ru/ article/n/suschnost-i-ierarhiya ponyatiya-
mezhdunarodnyy-transportnyy-koridor/viewer saytida mavjud.
³ Logistika va yuk tashish tizimlari: O'rta maktab o'quvchilari uchun qo'llanma / VI Apatsev, SB Levin, V.
M. Nikolashin va boshqalar; Ed. VM Nikolashin. M .: "Akademiya" nashriyot markazi, 2003. S. 55.
⁴ Bir kamar, bir yo'l. https:// ru.wikipedia.org/ saytida mavjud.
⁵ Hamkor davlatlar “Salomatlik Ipak yo‘li”ni birgalikda qurmoqda. https://rg.ru/2020/05/25/odin poias-odin-
put-stimuliruet-razvitie-mirovoj ekonomiki.html saytida mavjud.

• 
  Xitoydan Markaziy va G‘arbiy Osiyo orqali Fors
  

ko‘rfazi va O‘rta er dengizigacha; va • Xitoydan Janubi-
Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo va Hind okeanigacha.

• 
  Markaziy va Shimoliy Yevropa, Janubiy Kavkaz va Markaziy Osiyo o'rtasida dengiz, daryolar, avtomobil yo'llari va temir yo'llar orqali transchegaraviy tashishni ta'minlashi
  

kutilayotgan Kaspiy dengizi – Qora dengiz koridori.

21-asr dengiz ipak yoÿli quyidagi yoÿnalishlarni oÿz ichiga oladi:
Infratuzilma koridorlarini rivojlantirishning asosiy muammolari quyidagilardan iborat:

• 
  Xitoyning dengiz portlaridan Janubiy Xitoy dengizi orqali Hind okeani va Yevropaga;
  

va • Xitoy portlaridan
Janubiy Xitoy dengizi orqali Tinch okeanining janubiy qismiga.

Yana bir transport koridori Janubiy Kavkazdagi Boku-Tbilisi-Kars temir yo'li va Markaziy Osiyoda

G'arbiy Yevropa-G'arbiy Xitoy yo'li aloqasi doirasida Oqtau-Do'stlik temir yo'li va Oqtau-
Xorgos avtomobil yo'li sifatida davom etuvchi Boku-Batumi avtomobil yo'lidir. Qozog'istonda.
Shuningdek, Turkmanistonning Turkmanboshi portini O‘zbekiston va qo‘shni davlatlardagi
transport liniyalari bilan bog‘lovchi yo‘l infratuzilmasi mavjud.

Ba'zi potentsial infratuzilma koridorlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Iqtisodiy hamkorlikning xalqaro koridorlari,
  

masalan, Xitoy – Mo'g'uliston – Rossiya Federatsiyasi, Xitoy – Markaziy Osiyo – G'arbiy Osiyo, Xitoy – Hindxitoy, Xitoy – Pokiston va Bangladesh – Hindiston – Myanma – Xitoy;

• 
  Xitoyning janubiy viloyatlaridan Yevropaga
  

Qirgÿiziston, Oÿzbekiston, Turkmaniston va undan keyin Ozarbayjon orqali yuklarni tashish imkonini beruvchi Sharq-Gÿarbiy temir yoÿl koridori doirasidagi muqobil yoÿnalish. Ushbu yo'lakning muhim tarkibiy qismi Transkaspiy xalqaro transport yo'nalishidir; • quruqlik va dengiz
transportini rivojlantirishga qaratilgan Lazurit loyihasi6 (Afg'oniston – Turkmaniston
– Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya); va

• 
  ishtirokchi-mamlakatlarning me'yoriy-huquqiy bazasini uyg'unlashtirish; • infratuzilma
  

koridoriga qo'shilish, uning o'sishiga to'sqinlik qilish bo'yicha murakkab tartiblar. • Ishtirokchi

mamlakatlarning t^de^arx^an^jao^lal^roⁱ gik tayyorgarligining turlichaligi (masalan, ayrim postsovet mamlakatlarida infratuzilma aktivlari 80 foizga eskirgan); • ishtirokchi mamlakatlarda davlat

infratuzilmaviy loyihalarini boshqarishda turli tamoyillar, yondashuvlar va usullar; • Yuqori tavakkalchiliklar, jumladan: yetarli darajada

o'tkazuvchanlik va uni sinxronlashtirish xavfi, ayniqsa chegaralarni kesib o'tishda; ishtirokchi mamlakatlar uchun daromadning etarli emasligi yoki daromadlar va xarajatlarning noto'g'ri rejalashtirilishi tufayli ortiqcha xarajatlar xavfi; infratuzilma koridorini monopollashtirish xavfi; geosiyosiy xavflar (masalan, sanktsiyalar va etnik nizolar); ijtimoiy xavflar (masalan, malakali mehnat resurslarining etishmasligi); va infratuzilma koridorining ishtirokchi davlat yoki ishtirokchilarning butun zanjiri uchun strategik ustunligini yo‘qotish xavfi; • Byudjetni taqsimlash yoki investorlarni jalb qilish nuqtai

nazaridan moliyalashtirishdagi qiyinchiliklar, ayniqsa infratuzilma koridori federal yerlar, viloyatlar, hududlar yoki munitsipalitetlardan o'tganda; • nufuzliroq ishtirokchi davlatlar manfaatlarini jalb etishdagi qiyinchiliklar;

• 
  Barcha ishtirokchi mamlakatlar shaxsiy va terrorizmga qarshi xavfsizlik va xavfsizlik,
  

atrof-muhitga do'stlik, energiya samaradorligi va

⁶ Markaziy Osiyoning transport koridorlari, “Turkmaniston
transport logistikasini rivojlantirish loyihalarini amalga oshirmoqda”, 9 aprel

2019. http://transport koridori.blogspot.com/ 2019/04/blog-post_29.html manzilida mavjud.

kontrabanda va odam savdosining oldini olish choralari; va •
COVID-19 pandemiyasi tufayli global va milliy bozorlardagi
rivojlanish tendentsiyalarining, shu jumladan turistik oqimlarning noaniqligi.

Infratuzilma koridorlarini rivojlantirishning eng istiqbolli yo‘nalishlari qatoriga transportni uzluksiz boshqarishni ta’minlash uchun temir yo‘l, dengiz, daryo va avtomobil transportining tashkiliy, texnik, iqtisodiy va boshqa jihatlarini samarali integratsiyalash imkonini beruvchi multimodal tizimlar kiradi. Multimodal transport bizning zamonamizning jahon transport siyosatining ustuvor yo'nalishi hisoblanadi, chunki u mintaqaviy, milliy va xalqaro darajalarda modal o'zaro muvofiqlik va integratsiyani ta'minlaydi va shu bilan umumiy tizim samaradorligini oshiradi.

rivojlanish jarayonlarida multimodal infratuzilma koridori (ularning imkoniyatlariga mutanosib ravishda).
Infratuzilma yo‘laklarini rivojlantirishning yana bir istiqbolli yo‘nalishi bu AKT, yo‘l-transport va energetika7 infratuzilmalarini birgalikda joylashtirish va ulardan
foydalanishdir. Iqtisodiy manfaatlar va cheklangan resurslardan samarali foydalanish infratuzilmalarni
birgalikda joylashtirish va ulardan foydalanishni ta'minlovchi asosiy omillardir.
Biroq, infratuzilmalarni birgalikda joylashtirish va ulardan
foydalanish yo'lidagi asosiy to'siqlar amalga oshirilayotgan yirik infratuzilma loyihalari bo'yicha turli sektorlarni tartibga
soluvchi organlar o'rtasida muvofiqlashtirishning yo'qligi
hamda infratuzilmalarga kirish va ularni almashish bilan bog'liq tarmoqlararo milliy va xalqaro hukumat siyosatining
yo'qligi hisoblanadi.

Multimodal infratuzilma koridorlarini rivojlantirishning asosiy kontseptual asoslari quyidagilardan iborat:

• 
  Tizim elementlari va qulay iste'molchi interfeyslari o'rtasidagi optimal o'zaro aloqani ta'minlash uchun AKTni qo'llash; • Atrof-muhit va multimodal
  

tashish ishtirokchilarining javobgxaabrlaigrid;o•rlmikultimodal
tashishning ichki (ichki) va tashqi (transchegaraviy) liniyalarida xalqaro muvofiqlashtirish
va o'tkazish qobiliyatini oshirishni nazarda tutuvchi kompleks yondashuvni qabul qilish; • eng yangi texnologik (texnik jihat) joriy etilishini ta'minlovchi bandlikning yuqori darajasini (ijtimoiy jihat) rag'batlantirish; • multimodal infratuzilma
koridorining barcha elementlarini har bir alohida element
bo‘yicha optimal biznes modellari bilan bir qatorda ularning salohiyatidan mak^ys^eim^chaⁱl^md^larajada samarali foydalanishni ta’minlash^pau^yc^th^idu^an muvozanatli

rivojlantirish; va

• 
  ning barcha elementlarining teng ishtirokini kafolatlaydigan tizimli rejalashtirish
  

Birgalikda joylashtirish yo'lidagi to'siqlarni bartaraf etish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Osiyo va Tinch

okeani uchun Iqtisodiy va Ijtimoiy Komissiyasi (ESCAP)
kotibiyati inson kapitalini rivojlantirish bo'yicha ko'plab muhim qadamlarni qo'ymoqda, jumladan, foydali bilim mahsulotlari va vositalarini yaratish. Qozog'iston va Qirg'izistonning transport va energetika infratuzilmasi bo'ylab AKT infratuzilmasini birgalikda joylashtirish
bo'yicha chuqur milliy tadqiqotlar. Ushbu tadqiqotlar asosida birgalikda joylasichhidta irishni rejalashtirish va amalga
oshirish uchun metodologiyalar, o‘quv paketlari va vositalarini taqdim etuvchi salohiyatni oshirish vositalari to‘plami ishlab chiqildi.8 Ushbu bilim mahsulotlari va vositalari AKT, transport va axborot texnologiyalarini birgalikda qo‘llash uchun qulay muhit yaratishga qaratilgan. energiya infratuzilmalari.

Qozog‘istonda iqtisodiy rivojlanishning strategik yo‘nalishlaridan biri “transport va energetika infratuzilmalari bilan bir qatorda AKT infratuzilmasini birgalikda qo‘llash bo‘yicha ehtiyoj va loyihalarni aniqlash”dir. 2019-yil 24-25- oktabr kunlari Qozog‘istonning Olmaota shahrida ekspertlar bilan bo‘lib o‘tgan ESCAP uchrashuvida ishtirokchilar quyidagi uchta davlatlararo yo‘laklarni tahlil qilishni taklif qilishdi:

⁷ Energetika sohasini rivojlantirish boÿyicha strategik rejalar haqida batafsil maÿlumotni https://asiapacificenergy.org/ va https://www.unescap.org/resources/policy
8 Barcha manbalarni quyidagi manzilda
topish mumkin: https://www.unescap.org/kp?f%5B0%5D=kp_programme_ of_work_facet%3A284.

perspectives-2019-sustainable-energy-asia-and-pacific saytlarida olish mumkin.

1. 
   Olmaota (Qozog‘iston) – Cho‘lpon-Ota (Qirg‘iziston); 2.
   

Semey
(Qozog‘iston) – Rubtsovsk (Rossiya Federatsiyasi); va 3.
Urjar (Qozog'iston) – Chuguchak (Xitoy).
Ushbu taklif ESCAPning bir nechta tadbirlari ishtirokchilari tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Xususan, 2020-yil 3-iyulda boÿlib oÿtgan “Pandemiyani tiklash uchun elektron
^chidamlilik: AKT, fan, texnologiyalar va innovatsiyalar
qoÿmitasiga (CICTSTI) tayyorgarlik koÿrish boÿyicha mamlakatlararo maslahatlashuvlar” mavzusidagi onlayn yigÿilishda ishtirokchilar xarajatlar va xarajatlar boÿyicha
tadqiqotlarni tavsiya etishdi. yuqoridagi uchta koridorni ishlab chiqish va raqamlashtirishning afzalliklari. Bundan
tashqari, tadqiqot quyidagilarni o'z ichiga olishi tavsiya qilindi: (1) raqamli transport yo'laklarini ishlab chiqish
stsenariysini aniqlash uchun mo'ljallangan simulyatsiya modeli; va (2) aniqroq miqdorni aniqlash
ushbu koridorlarni rivojlantirish natijasida yuzaga keladigan iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlar.

Keyinchalik, 2020-yil 30-iyulda yig‘ilgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror rivojlanish uchun innovatsiyalar

va texnologiyalar bo‘yicha Markaziy Osiyo iqtisodiyotlari bo‘yicha maxsus dasturining ishchi guruhi a’zolari ESHAP kotibiyatidan avtomatlashtirish va modellashtirish modullariga ega yagona axborot platformasini ishlab chiqishni so‘radi. infratuzilma koridorlarida AKTni joylashtirish uchun mos bo'lgan infratuzilma loyihalarining muvofiqligi va iqtisodiy samaradorligi.
Ushbu g‘oyalar va tadqiqot uchun tavsiyalar 2020-yil 11-
avgustda bo‘lib o‘tgan Osiyo-Tinch okeani axborot supermagistrali boshqaruv qo‘mitasining to‘rtinchi
sessiyasida, shuningdek, 2020-yil 19-20-avgust kunlari bo‘lib o‘tgan CICTSTI uchinchi sessiyasida taqdim etildi.

2.