Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi

Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi: sodda grafik muharrirda sodda chizma va rasmlar hosil qila oladi; grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi; matn protsessorida shrift, xatboshi va sahifa formatlaridan foydalana oladi; matn ko‘rinishidagi axborotlarni matn muharriri va protsessoriga kiritishni, tahrir qilishni va saqlashni bajara oladi; matn protsessorida hujjatga rasmlar, chizmalar, jadvallar, formulalar joylashtira oladi va formatlay oladi; matn protsessori yordamida ijodiy ishlar va sodda hujjatlarni tayyorlay oladi;Operatsion tizim yoki maxsus dasturlar yordamida fayllarni arxivlay oladi; taqdimot slaydlarini hosil qiladi, ularga multimedia elementlarini tatbiq eta oladi; axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi; Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi.
FK3-Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: axborot tashuvchi vositalar yordamida axborotlarni uzatish imkoniyatlaridan foydalana oladi;axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi;elektron pochta orqali axborot uzata oladi va qabul qila oladi;axborot uzatish va qabul qilishda odob-axloq me’yorlari, axborot xavfsizligi, media-savodxonlikka rioya qiladi.

Darsning turi:aralash dars.
Darsda qo`llaniladigan metodlar:Muzyorar,aqliy hujum,savol-javob,bahs-munozara.
Darsning jihozi: Darslik, kompyuter, sinf doskasi, bo`r.
Darsning borishi:
I.Tashkiliy qism:
a) Salomlashish.
b) Davomatni aniqlash.
c)O`quvchilarning va sinfning darsga tayyorgarligini tekshirish
II.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: Bunda o`quvchilar bilan savollar beriladi.
III.Yangi mavzu bayoni :
Viruslarni quyidagi alomatlar bo’yicha sinflarga ajratishimiz mumkin:
Virusning joriy qilinish muhiti
Virusning yuqish usuli
Virusning ob’yektini buzish imkoniyati
Virusning tarqalish algoritmining xususiyatlari
Viruslar matnli, ma’lumotli, jadvalli fayllarni o’zgartirish mumkin. Ayrim viruslar fayllarni shikastlaydi va shikastlangan fayl virus nusxasini saqlaydi. Bunday viruslar fayl viruslari deb ataladi. Ular quyidagilar:
com va exe kengaytgichli fayllarni
operatsion tizim yuklovchisini
qurilma drayverlarni shikastlovchi viruslarga ajratiladi
Shikastlangan dastur ishlashi bilan virus o’z ishini boshlaydi. Agar virus xotirada bo’lsa, u fayllarni shikastlashni davom ettiradi. Agarda u autoexec.bat yoki config.sys dan chiqariluvchi faylni zararlantirgan bo’lsa, u qattiq diskdan OT yuklagandan o’z ishini qayta boshlaydi.
Operatsion tizim yuklovchisini shikastlovchi viruslar botli viruslar deyiladi va OT yuklanganda o’z ishini boshlaydi va kompyuter xotirasida qoladi. Qurilma drayverlarini shikastlovchi viruslar kamdan-kam uchraydi.
Viruslarning quyidagi turlari mavjud:
Komponyon-viruslar (componion) fayllarni o’zgartirmaydilar. Ular EXE faylga mos yo’ldosh fayl yaratadilar va bu fayl COM kengaytmaga ega bo’ladi. Masalan, XCOPY EXE-XCOPY COM, bu faylga mos buyruq berilganida DOS dastlab COM kengaytmali faylni ishga tushuradi.
Chuvalchangsimon viruslar (черви Worm)-komponyon viruslar kabi bo’lib, ular kompyuter tarmoqlari orqali tarqaladilar. Ular kompyuter tarmoq bo’yicha ma’lum kompyuter manzilini hisoblab, o’sha adresga tarqaladilar. Bunday viruslar odatda tizimli diskda ishchi soha fayli yaratib, unga o’z ma’lumotlarini yozib qo’yadilar.
Parazit tipdagi viruslar-diskda yoki xotiradagi faylga suqulib kirib, ularning parametrlarini o’zgartirib yuboradilar (yoki kamaytirish yoki oshirish hisobiga).
“Talaba” viruslari-eng sodda viruslar.
“Stels” viruslar ko’rinmaydigan viruslar-DOS murojaatini ilg’ab olib, virus yuqqan dasturlarda diskdagi boshqa virus yuqmagan ma’lumotlarni ko’rsatib bekinadilar. Bunday viruslarni aniqlash va yo’qotish ma’lum muammolar tug’diradi.
Polimorf viruslar (o’z ko’rinishini doimiy ravishda o’zgartirib turuvchi viruslar-makro-viruslar)-makro til imkoniyatlaridan foydalanib tarqaladilar, ular ko’pincha matn muharriri, elektron jadval va shu kabi dasturlar tashkil etgan fayllarga tarqalib, ularga suqulib kiradilar.
Rezidentli virus kompyuterda ishlash seansi davrida doimiy ravishda operativ xotiraga o’rnashib qoladi va unga yuklangan fayllarga o’tib ularga yuqadi (OT modullari, buyruqlari va shu kabilar).
Norezident viruslar xotiraga yuqmay, vaqtning ayrim oralig’ida faol bo’lib, o’sha paytda boshqa ob’yektlarga yuqadi, ba’zi viruslar operativ xotirada o’zlarining rezident dasturlarini qoldiradilar. Lekin ular orqali virus tarqalmaydi. Buzish imkoniyati bo’yicha:
zarari yo’q viruslar (ular kompyuterga zararsiz lekin xotira hajmini kamaytiradi);
unchalik xavf tug’dirmaydigan viruslar xotirani kamaytirish, tovush yoki grafik effekt ko’rsatish;
xavfli viruslar (oqibatda kompyuter ishi qiyinlashadi);
o’ta xavfli viruslar (ma’lumot buzilishi, hattoki qurilmalar ishdan chiqishi mimkin).
Viruslarning yuqqanligini quyidagi alomatlardan bilish mumkin.
kompyuter dasturlarining odatdagidan ko’ra sekinroq ishlashi,
fayllar sig’imlarining o’zgarishi,
tashqi xotirada ajoyib-g’aroyib nomli begona fayllarning paydo bo’lishi,
OX (OZU) ga murojaat qilish uchun kerakli sig’imning yetmasligi,
to’satdan ijro etiladigan tovushli yoki grafik tasvir effektining paydo bo’lishi.
Viruslardan himoyalanishda maxsus dasturlardan foydalanish zarur bo’ladi. Bu dasturlarni bir necha turga ajratish mumkin:
Revizor dasturlar-dastlab dastur va diskning tizimli sohasi haqidagi ma’lumotlarni xotiraga oladi, so’ngra ularni dastlabkisi bilan solishtiradi. Mos kelmagan hollar haqida foydalanuvchiga ma’lum qiladi.
Doktor revizorlar-revizor va doktorning aralashmasi bo’lib, fayl va diskning tizimli sohasidagi o’zgarishlarni nafaqat aniqlaydi, balki ularni dastlabki holatga qaytarishga harakat qiladi.
Filtr dasturlar-rezident dasturlar kompyuterning tezkor xotirasida rezidentday joylanadi va viruslar tomonidan zararni ko’paytirish va ziyon yetkazishni oldini oladi va bu haqda foydalanuvchiga ma’lum qiladi. Hozirgi kunda viruslarga qarshi kurashuvchi antiviruslar ko’p bo’lib, masalan: AIDSTEST, Doctor Web, ADINF, SHERIF, Norton, Kasperskiy .
IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash:
Savollarga javob berish.
Virus nima-?
Kompyuter viruslarining turlari-?
Kompyuter viruslardan qanday saqlanish mumkin-?
Qanday antivirus dasturlar bor -?
Kompyuter viruslarining harakatlanish fazalari bu -?
Parazit tipdagi viruslar bu -?
Polimorf viruslar-?
Chuvalchangsimon viruslar (черви Worm) bu -?
V.Darsni yakunlash va o`quvchilarni baholash.Darsda faol ishtrok etgan o`quvchilarni baholash va rag`batlantirish,mavzu bo`yicha o`quvchilarni fikr-mulohazalarni tinglash,savollarga javob berish va yakun yasash
VI.Uyga vazifa: 16- darsni takroran o`qib mavzuni puxta egallab kelish.
O’.T.I.B.D.O’: B.R.Sirojeva Sana:_______________

Dars reja

Fan: INFORMATIKA va AT.Sana:7a(I)______(II) ______,7b(I)______(II) ______,7v(I)______(II) ______,7g(I)______(II) ______,7d(I)______(II) ______:

Mavzu: 17-dars. Takrorlashga doir topshiriqlar.
Maqsad:
1.Ta`limiy: O`quvchilar bilimini nazorat qilish. .O`tilgan mavzular bo`yicha masalalar yechish.
2.Tarbiyaviy: O`quvchilar bilimini nazorat qilish.. O`tilgan mavzular bo`yicha takrorlash va o`rgatish.
3. Rivojlantiruvchi: O`quvchilar bilimini nazorat qilish. O`tilgan mavzular bo`yicha bilimlarni rivojlantirish.

TK-tayanch kompetensiya
TK1-kommunikativ kompetensiya: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llash;muloqotda muomala madaniyatiga amal qiladi, hamkorlikda, jamoada samarali ishlay olish.fanga oid voqea va hodisalarni idrok qiladi, tushunadi, tushuntirib bera oladi;
TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi: mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan foydalana olish.
TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: doimiy ravishda o‘zini o‘zi intellektual rivojlantirish, o‘z hatti-harakatini baholay olish.doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy, va intellektual rivojlantirish; kamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;o‘z hatti-harakatini baholay olish.
TK4- Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunish va jarayonlarga daxldorlikni his etish;ularda faol ishtirok etish; o‘zining burch va huquqlarini bilish.
TK5- Milliy va umummadaniy kompetensiya: Vatanini sevish, sadoqatli bo‘lish, insonlarga mehr-oqibatli, hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;insonlarni hurmat qilish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish va orasta kiyina olish.
TK6- Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy rejalarni tuza olish; kundalik faoliyatda turli formuladan foydalana olish.
FK-fanga oid kompetensiyalar
FK1-Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi;axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi; sodda grafik muharrir va uning imkoniyatlarini biladi; izlab topilgan grafik axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn muharriri va protsessori farqini, ularning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan matnli axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn protsessorining belgi, so‘z, satr, xatboshi, matn, blok, sahifa tartib raqami kabi tushunchalarini biladi, amalda qo‘llay oladi; axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi;axborotga oid o‘lchov birliklarini biladi; turli sanoq tizimlarida sodda amaliy masalalar yecha oladi; axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari, multimedia texnologiyalari haqida bilimga ega bo‘ladi;elektron manbalaridan turli ko‘rinishdagi axborotlarni izlab topadi va kompyuterda yig‘a oladi; Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlarini biladi; elektron pochta va axborotlarni himoya qilish imkoniyatlaridan foydalana oladi.
FK2-