Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

Buni yod oling! 
M a’naviyat tushunchasiga bugungi kunda mushtarak bir 
ta ’rif berilmagan. Umum tomonidan qabul qilingan har 
xil ta ’riflar mavjud:
- « M a ’na v iy at - in sonning, x alqning, ja m iy a tn in g , davlatning 
k u ch -q u d ratid ir» 6.
- « M a ’na v iy at - in so n n i ru h a n po k lan ish , q alb an u lg ‘ayishiga
6 Karimov I. A. O'zbekiston buyuk kelajak sari. - Т.: O'zbekiston, 1998. -
B. 62.
9

---

cho rlay d ig an , o d am n in g ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iym on- 
e ’tiqodini butun qiladigan, v ijdonini u y g ‘o tad ig an beqiyos kuch, uning 
barcha q arash larin in g m e z o n id ir7.
- « M a ’n a v iy at - jam iy atn in g , m illatn in g v a yo k i ay rim bir 
k ish in in g ichki hayoti, ruhiy kech in m alari, aqliy qobiliyati, idrokini 
m u jassa m lash tiru v ch i tu sh u n ch a» 8.
-
« M a’n a v iy at - inson a^loqi va odobi, bilim lari, is t’edodi, 
q o b iliy ati, am aliy m alak alari, v ijd o n i, iym oni, e ’tiqodi, d u nyoqarashi, 
m afk u rav iy q arash larin in g bir-biri bilan uzviy b o g ‘langan, ja m iy a t 
taraq q iy o tig a ijobiy t a ’sir etad ig an m u sh tarak tiz im d ir» 4.
-
« M a ’n a v iy at 
-
insonning 
ijtim o iy -m ad an iy
m av ju d o t 
sifatidagi m ohiyatidir, y a ’ni insonning m ehr-m uruvvat, adolat, to ‘g"rilik, 
sofdillik, vijdon, or-nom us, v atan p arv arlik , g o ‘zallik, sevish, zavqlanish, 
y o v u z lik k a nafrat, iroda. m ato n at va shu Icabi k o 'p la b asl insoniy x islatlar 
v a fazilatlarin in g u zv iy bir]ik, m u sh tarak lik kasb etgan m ajm u a sid ir» 10.
M a ’naviyat ilohiy nur, in so n iy m o h iy at ra m z i11.
Jam iy at ta ra q q iy o ti u ch u n xizm at q iladigan, turli ijtim o iy -iq tiso d iy
sh aro itlard a v u ju d g a k elg an q ad riy atlar dolzarb v a aham iyatli.
O 'z tarixini ch u q u r bilgan, u n ing eng qim m atli jih a tla rin i anglab 
olgan, m ohiyatini his etg an k ish ig in a o ‘z m illati v a x alq in in g k elajag in i 
tasav v u r qila oladi, chunki m illiy m ad an iy a t va m afk u rag a zam in, tay an ch
b o ‘lib x izm at q ilad ig an fikrlar, p ed ag o g ik qarashlar, yondashuvlar, 
ko n sep siy alar 
asrlar 
d avom ida 
shakllangan. 
A jd o d larim izn in g
m a ’naviyat, m a ’rifatg a oid qarashlari v a ta ’lim o tlarin in g paydo b o ‘lib, 
riv o jlan a b o sh lash tarixi bir n ech a m ing y illarni o 'z ichiga oladi.
M a ’nav iy atg a oid ay tilg an fikrlardan k elib chiqqan holda, m a ’naviy 
sifat tu sh u n ch asig a q u y id ag ich a ta ’r if b erish im iz m um kin:
7 Karimov I. A. Yuksak ma'naviy at - yengilmas kuch. - Т.: M a'naviyat, 
2008. - B. 19.
8 Ibrohimov va boshq. Vatan tuyg'usi. -T .:0'zbekiston, 1997. - B. 111.
9 Yusupov E. Inson kamolotining ma'naviy asoslari -Т.: Universitet, 1998. 
- B . 18.
10 Erkayev A. M a'naviyat -m illa t nishoni. - Т.: M a'naviyat, 1999. - B. 49.
11 Qarshiboyev M. Taloto'pdan uygunlik sari. - Т.: M a'naviyat, 1997. - B. 
7-12.
10

---

Esda saqlang! 
M a’naviy sifat deganda yoshlarni умкмк сИи'ЦцНиг 
sari yetaklovchi, tarixiy taraqqiyotnl la'mllllMHgl 
xizmat qiladigan axloq-odoblilik, bilimdoilllk, iyillUrt» 
e’tiqodlilik, m a’rifatparvarlik kabi 
ijobiy 
*llkll«r 
majmuini tushunamiz.
M ad an iy m eros h a m d a m a ’rifiy -m a ’n av iy qadriyatlarni kcng v« 
har to m o n lam a o ‘rg an ish zarurligi 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi Prczklcilti
I.A .K arim o v to m o n id a n t a ’k id lan g an id ek , b ugungi k u n n in g eng muliiilt 
v az ifa la rid a n biri x alq im izn in g m a ’nav iy -ax lo q iy q ad riy atlarin i tiklnsh, 
b uy u k ajd odlarim iz, shoirlar, olim lar m ero sin i xalq m u lk ig a ay la n tim ll, 
e ’tiq o d in i v a x a lq n in g o ‘z m ad an iy ati, m a 'n a v iy a tin in g ch u q u r tarixiy 
ildizlari sh ak llan ish b osqichlari v a x u su siy atlarin i o ch ib beri.shdiin 
iboratdir. B u esa, o ‘z navbatida, m illiy ong, g ‘urur, tarix im iz, o 'tm isli 
av lo d lar x izm atig a h u rm a t-e 'tib o rn i riv o jlan tirish , x alq m eh n ati, vaiangn 
m u h a b b at tu y g ‘usini y o sh lard a q aro r to p tirish u ch u n xiz m at qiladi. 
P ed ag o g ik a tarix i m ateriallari m iso lid a p e d ag o g ik a oliy o ‘quv yurtlaridu 
talab alarn in g m a ’naviy sifatlarini ta rb iy alash b u g u n g i k u n g a qadnr 
o ‘rg an ilm ag an m u am m o lard an biridir.
0 ‘zb ek isto n d a m a ’nav iy -ax lo q iy q ad riy atlarn in g tik lan ish i sobiq 
so v et ja m iy a tid a x alq n in g axloqiy q ad riy atlarig a e ’tib o rsizlik axloq 
m e ’yorlari v a tam o y illari b u z ilish ig a sabab b o ‘lg anligini k o ‘rsatm oqda. 
C hunki sinfiylik, y ak k ap artiy av iy lik v a y ak k ah o k im lik k a asoslangnn 
k o m m u n istik m afk u ra x alq im izn i m ulk, h o kim iyat, m illiy urf-odatlar. 
a n 'a n a la r v a q ad riy atlard an u zo q lash tirg an edi. Taniqli olim H .B oboyev 
ta'k id la g a n id e k . « ...y ak k ah o k im lik m afk u rasi h u k m ro n lik qilgan yillarda 
o ‘zb ek xalq in in g m illiy m an faatlari chetga surib ta sh lan d i, u n ing ilm iy- 
falsafiy, tarixiy, diniy, huquqiy, siyosiy qadriyatlari, m illiy m a ’naviyati 
v a m a d an iy ati k am sitild i. N atijad a, b arch a x a lq la r v a m illatlar qatorida 
o ‘zb e k xalqi h am ja b r-sita m k o ‘rdi. B u esa so x ta v a riy o k o r m afk u ran in g
in q iro zig a sabab b o ‘ld i» 12.
T arixdan m a ’lum ki, sobiq so tsialistik ja m iy a t in q iro zin in g o b ’cklix 
sab ab larid an biri - ja m iy a tn in g m a ’n av iy in q iro zg a y uz tu tish id an ibornl 
edi. «S o b iq ittifo q d a m a ’naviy q ad riy a tla r d e v a l’v atsiy asig a quyidagllnr 
sabab b o ‘ldi: 1) 1917 y ild a o k ty ab r t o ‘n tarish id an k ey in p artiy a-d av ln t
12H.Boboyev va boshq. Milliy istiqlol mafkurasi va taraqqiyoti. 
Т.: Yniiyi 
asr avlodi, 2 0 0 1 - B. 8.

---

apparati to ‘lig ‘ich a ch ek lan m ag an hokim iyatni o ‘z q o 'lig a oldi va 
xalq y aratg an m o d d iy v a m a ’nav iy b o yliklarga eg alik q ilish d a cheksiz 
huqu q q a ega b o ‘ldi; 2) gipertrofiyalangan, bir yoq lam a, paxta xo m
ash y o sin i ishlab chiqarisb m o n o p o liy asi va boy m ineral resu rslard an
nazoratsiz, y irtq ich larch a fo y d alan ish g a aso slan g an iqtisodiy siyosat 
olib borildi; 3) sh ax sn in g shakllanishi v a faoliyati doim o rasm iyatchilik, 
b efarqlik v a m a ’n a v iy atsizlik k a to 'q n a s h -kelardi; 4) ja m iy a td a K PSS 
aq idalari u stu v o rlig i g u ru h m an faatla rin m g u m u m in so n iy qadriyatlar, 
m a ’nav iy atd an u stuvorligi y u zag a keldi, b uning b am m asi oxir oq ib atd a 
m a ’naviy d eg rad atsiy a g a o lib k e ld i» 11.
O 'z b e k isto n n in g m u sta q illik m afkurasi k ish ilar on g ig a kelajakka 
ishonch, m ehr-shafqat, v ijd o n lilik , bardoshlilik, adolatlilik, b ilim g a 
intilish kabi ezgu x islatlam i sin g d irish g a asoslangan. B unda, albatta, 
asriy a n ’analar, til, xalq m a ’n av iy atig a tayanilad**
H ozirgi k u n d a ja m iy a t m a ’naviy riv o jin in g m u rak k ab va k o ‘p 
qirrali ja ra y o n i k o ‘p jih a td a n m illiy m ad an iy atlarn in g o ‘zaro boyishi bilan 
belgilanm oqda. A ynan shu sababli ham ta ’lim tizim in i isloh qilishdek 
katta v a m u h im ish d a ajd o d larim iz tom o n id an t o ‘p lan g an yo sh avlod 
ta rb iy asig a oid k o ‘p asrlik tajrib ad an u n u m li fo y d a lan ish zaruriyati paydo 
b o ‘ldi. Jam iy at taraq q iy o tin in g k o ‘rsatk ich lari shundan d alo lat beradiki, 
shaxs m adaniyati h am d a p e d ag o g ik fikr ijtim o iy -tarix iy ja ra y o n la r bilan 
birgalikda rivojlanadi. M ark aziy O siyo xalqlari, ju m la d an , tu rk iy x alq lar 
ilg ‘or p ed ag o g ik fikrlarni x alq n in g ilm - m a ’rifatg a intilishi, aql v a idrok 
tantanasi, y o rq in k elajak haq id ag i o rzu larin i y a ratib g in a qolm ay, balki 
saqlab qo lg an v a av lo d d an -av lo d g a b o yitgan h o ld a uzatgan.
X alq n in g m illiy m adaniyati, m a ’naviy du n y o si m u ay y an tarixiy 
sh aro itlard a in so n iy at to m o n id an u zo q a srlar d av o m id a to ‘p langan ilg 'o r 
fikrlar aso sid a rivojlangan. B u g u n g i k u n d a ta ’lim -tarb iy a sohasida ilgari 
surilgan buyuk v azifalarni m uvaffaqiyatli hal e tish talab alarn in g kasbiy 
tayyorgarligi, ilm iy v a m a ’naviy saviyasi k o ‘p jih a td a n o ‘z x alqining 
ilg ‘or p ed a g o g ik tajribalarini to ‘liq va ch u q u r b ilishi b ilan belgilanadi. 
0 ‘tm ish d ag i ijobiy pedag o g ik tajrib alarn i o ‘zlash tirish kasbiy m adaniyat, 
m ahoratni egallashda, zam onaviy O T M talabalari o ld id a tu rg a n v azifalarn i 
aniqroq his etish g a k o 'm ak lash ad i. H ozirgi d av rd a ja m iy a t a ’zolarin in g
ishonch bilan o ld inga borishi va buyuk m aq sad larg a etishi yosh av lodning 
13Karimov I. A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. -Т .: O'zbekiston, 1999. 
- B . 49..
12

---

ilm iy salohiyati va u m u m iy m ad aniyati, kasbiy m alak asin in g yuqori 
d arajad a b o ‘lishi bilan b e v o sita b o g ‘liqdir.
H aq iq atan h a m h a r bir in sonning faolligi, m a s ’u liy atn i his etishi, 
o ‘z burch in i anglay bilishi u ning m a 'n a v iy kam o lo ti b ilan b elgilanadi.
0 ‘z b ek isto n
R esp u b lik asi 
P rezid en ti 
I.A .K arim o v
ja m iy a t 
m a ’n av iy atin i riv o jlan tirish n i u stu v o r y o ‘n alish larid an biri sifatkk 
e ’tir o f etar ekan, u n in g m azm u n m o hiyatini q u y id ag ich a t a ’riflayci: 
« M a ’n av iy at in so n g a o na suti, ota nam unasi, a jd o d lar o ‘giti b ilan b ir^ ; 
sin g a d i» 14. S huning u ch u n yo sh avlod ta rb iy asid a uning bilim darajasi 
m ad an iy -siy o siy saviyasi, xulqi, tafakkuri va ongini sh ak lla n tirish d a oii_> 
q ad riy atlarim iz b o ‘lgan m a ’rifiy m ero sim izd an unum li foydalanishirnii- 
lozim . C hunki x alq n in g urf-odatlari, q adriyatlari, din in in g tiklanishi bilar. 
y o sh la rn i tarb iy alash n in g y a n g i-y a n g i qirralari ochilm oqda.
M a ’naviy k am o lo t, eng avvalo, h ar bir y o sh n in g aqlu idroki, fikri. 
b ilim i, qobiliyati, is te ’dodi, tajrib asi v a m eh n a t fao liy atid a ifodalanadi. 
U n in g m o hiyatini olim lar shunday tushuntiradilar: