Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

Tavsiya etiladigan manbalar:
1. 
K aritnov I. A. X X asr b o ‘s a g ‘asida: xav fsizlik k a tah d id
b arq aro rlik shartlari v a taraq q iy o t k afo latlari. - Т.: 0 ‘zbekiston, 1997. -
326 b.
2. 
K arim ov I. A. Y uksak m a ’nav iy at - engilm as kuch. - Т.: 
M a ’naviyat, 2008. -1 7 3 b.
3. 
H osh im o v K ., O chilov S. 0 ‘zb ek p ed ag o g ik asi antalogiyasi.
1-jild. -Т .: 0 ‘q ituvchi, 1995. - 460 b.
4. 
Q ah h o ro v a M . M a ’n a v iy at - axloqiy m uhit. D em o k ratik
y an g ilan ish n in g m u am m o v a echim lari. -Т ., 2008. - 178 b.
5. 
S aifnazarov I. M a ’naviyat, b ark am o llik v a siyosiy m ad an iy at.
- Т.: Sharq, 2001. - 156 b.
6. 
Ib ro h im o v A v a boshqalar. V atan tu y g ‘usi. - Т.:
0 ‘zbekiston, 1996. - 443 b.
7. 
Z un n u n o v A. P e d ag o g ik a nazariyasi. - Т.: A lo q ach i, 2006.
- 160.
8. 
Q urb o n o v Sh, S eytxalilov E v a boshqalar. M illiy istiqlol 
g ‘oyasini 
sh ak llan tirish d a 
tash k iliy -u slu b iy
yondashuvlar. 
-
Т.: 
A kadem iya, 2002. - 280 b.
9. 
O chilov S. H osh im o v K. 0 ‘zb ek p ed ag o g ik asi antalogiyasi
22

---

(II-jild). -Т .: 0 ‘qituvchi, 1999. - 478.
10. 
R ajab o v S. X a lq m aorifi v a p ed a g o g ik a fan in in g buyuk 
allom alari. -Т .: 0 ‘qituvchi, 1990. - 190 b.
1. 2. «Pedagogika tarixi» kursini o‘rganish orqali talabalarda 
ma’naviy sifatlarini tarbiyalashning hozirgi ahvoli
« P ed ag o g ik a tarix i» d an q ato r tadqiqotlar, d arslik la r y aratilgan. 
L ekin p ed a g o g ik a tarixini o 'q itis h orqali talab alarn in g m a ’naviy 
sifatlarini tarb iy a lash tad q iq o tch ilar v a darslik m ualliflari n azarid an
ch etd a q olib k elm oqda. S huning uchun ham biz dastlab « p ed ag o g ik a 
tarixi» m ateriallari m iso lid a D T S, dasturlar, o ‘quv q o ‘llan m alari h am da 
d arslik lard a p e d ag o g ik a tarix ig a oid, talab alarn in g m a ’nav iy sifatlarini 
tarb iy alash g a x izm at q iladigan m a 'lu m o tla r va o ‘quv m ateriallari qay 
d arajada o ‘z ifodasini topganligini aniq lash g a harakat qildik.
M a ’lum ki, p ed ag o g ik ad an D av la t t a ’lim standartlari 2003 yilda 
N izo m iy n o m id ag i T oshkent d av lat p ed a g o g ik a u n iv ersitetid a p rofessor
S .A shirboev v a d o tsen t F .H aydarovlar tom onidan tuzilgan. D T S da 
u m um kasbiy fan lar bloki b o ‘y ich a quyidagi tala b lar q o 'y ila d i:
- p e d ag o g ik tu sh u n ch alarn in g riv o jlan ish ten d en tsiy alari ham da 
tarixi h aq id a b ilim lar tizim i;
- S harq 
m u tafak k irlarin in g
m illiy 
q ad riy atlar 
to ‘g 'risid a g i 
qarashlari va u larn in g tajribalari;
- ta ’lim am aliyotidagi m illiy v a u m u m in so n iy qadriyatlar;
- x alq p ed ag o g ik asin in g m a 'n a v iy qim m ati.
0 ‘quv dasturi m azm uni va tark ib id a esa t a ’lim tarix id a pedagogik 
ta ’lim ot tarixi, tarbiyaning tarixiy-m adaniy tavsifi. Insonning h ar tom on- 
lam a rivojlanishi haqidagi g ‘o yalar paydo b o ‘lishi tarixi, pedagogikan- 
ing m ustaqil fan sifatida paydo b o ‘lishi, V II asrgacha Sharq m u tafak ­
kirlari pedag o g ik g ‘oyalarining rivojlanishi, pedag o g ik fikr, tarb iy a va 
m aktabning V II-X V asrlarda rivojlanishi, M ovaro u n n ah rd a pedagogik 
ta ’lim otning rivojlanishi, X V II-X V III asr v a X IX asrning birinchi yarm i- 
dagi pedagogik g ‘oyalar, X IX asrning ikkinchi yarm i, X X a s rd a ta ' lim ning 
rivojlanish xususiyatlari, M u staq il 0 ‘zbekiston R espublikasining t a ’lim 
tizim i kabilar belgilab q o ‘yilgan. D T S asosida tayyorlangan «pedagogika 
tarixi» dastu rid a esa m a o rif va p edagogika tarixi k ishilik jam iy atin in g
taraqqiyot tarixi bilan uzviy aloqada b ay o n etilgan.
23

---

Pedagogik 
fikr 
rivojlanishini 
izchil 
o ‘rg an ish
b o ‘lg ‘usi 
o 'q itu v c h ila rg a ho zirg i p ed ag o g ik a o ‘tm ish d ag i ilg ‘o r p ed ag o g ik
lajribalarning uzviy ta rzd a riv o jla n g an m an tiq iy davom i ek anligini 
k o 'rsa tish k ela jak d a t a ’lim v a p e d ag o g ik a fani taraq q iy o ti y o ‘nalish larin i 
anglab o lish g a y o rd am beradi.
A sosiy m aq sad - b u y u k m u tafak k irlar A bu N a sr Forobiy, 
A bu R ay h o n B eruniy, A bu A li ib n Sino, Y u su f X os H ojib, A lish er 
N avoiy, A b d u lla A vloniy v a b o sh q a m u tafak k irlarn in g t a ’lim iy- 
axloqiy qarashlari, u m u m b ash ariy qadriyatlar, Q u r’oni K arim , H ad isi 
Sharifdagi u m u m in so n iy v a m a ’nav iy -ax lo q iy ta m o y illa m i y o sh lar 
on g ig a etk azish d an ib o rat qilib q o ‘yilgan. B u m aq sad g a erish ish u ch u n
ped ag o g ik a fan id an ta ’lim -tarb iy a m aqsadi va vazifasi o ‘rg an ilg an d a 
hozirgi d em o k ratik ja m iy a td a h ar to m o n lam a rivojlangan, m u staq il fikr 
yuritadigan, erkin shaxsni sh ak lla n tirish d a 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi 
P rezidenti I.A .K arim o v n in g m ustaqil O 'z b e k isto n n i riv o jlan tirish n in g
m a ’n a v iy -a x lo q iy sifatlari haqidagi fikrlariga tay an g an h o ld a t a ’lim - 
tarbiya ja ra y o n in i tashkil etish ishlarini am alga oshirish nazard a tutilgan.
Bu borada Sharq m u tafak k irlarin in g b arkam ol shaxs m a ’naviy 
sifatlarini tarb iy alash d a uning intellektual, fu q aro lik , m a ’n av iy -ax lo q iy , 
jism o n iy , m ehnatsevarlik, iqtisodiy, ek ologik, estetik jih a tla rin i hiso b g a 
olganliklarini ochib b erish n az a rd a tu tilg an va p e d ag o g ik a tarixi 
o ‘rg an ilg an d a t a ’lim -tarb iy an in g u sh b u tark ib iy q ism larining m azm uni, 
shakl va uslublari, v o sitalari k o ‘rsatib o ‘tilgan.
«P ed ag o g ik a tarix i» b o 'y ic h a d astu rlard a «E ng qadim gi d av rlard an
VII asrg ach a t a ’lim -ta rb iy a v a p ed ag o g ik fikrlar» m av zu sid a eng q adim gi 
a x lo q -o d o b m e ’y o rlari, «A vesto», O 'rx u n -E n a s o y y o d g o rlik larid a 
tarb iy a n in g asosiy, o ‘zig a xos jih a tla rig a e ’tib o r b erilg an lig i talab alarg a 
uqtiriladi.
«V II asrdan X IV asrn in g b irinchi y arm ig a c h a tarbiya, m ak tab v a 
pedag o g ik filer taraq q iy o ti» m a v zu sid a esa islo m falsafasin in g axloqiy 
tam oyillari, S harq U y g ‘onish d av rid a t a ’lim iy -a x lo q iy a sarla m in g paydo 
b o ‘lishi, m u tafak k irlarn in g b ark am o l in so n g a xos x islatlarn i tark ib
to p tirish borasidagi fikrlarini talab alarg a sin g d irish n a zard a tutilgan.
«X IV - X V I asrlarda tarb iy a, m ak tab v a p ed ag o g ik fikrlar» 
m avzusini o ‘rg an ish d a A m ir Tem ur v a te m u riy la r davrida ilm -fa n , 
ta ’lim -ta rb iy a n in g rav n aq to p ish i, bu dav rd a A b d u rah m o n Jom iy, A lish e r
24

---

N avoiy, Jalo lid d in D avoniy, H u say n Voiz K o sh ifiy larn in g barkam ol 
insonga xos axloqiy sifatlarni tarb iy alash g a doir g ‘o y alari m ark aziy o 'rin
egallaganligi b ay o n qilingan.
S huningdek, «X V II asrd an X IX asrn in g b irin ch i yarm ig ach a 
tarbiya, m ak tab v a p ed ag o g ik fikrlar» m a v zu sin i o ‘ rg an ish d a m ad rasalard a 
Q u r on. «Tafsir», «O dob as-solihin», « S ab o t ul-o jizin » , « K im y o i saodat», 
«H adis», « S ham oyil ul-nabi», « H ik m a t u l-a y n » la m in g o ‘rganilishi 
aso sid a x u lq -o d o b m asa lalarig a e ’tib o r q aratilg an lig i t a ’kidlanadi. 
M azkur asarlarni o ‘rganishda, albatta, ta la b a la r on g ig a m a ’n av iy sifatlar, 
x u lq -o d o b qo id alari etkaziladi. A yniqsa, «X IX asrn in g ikkinchi y arm i 
va X X asr b o sh larid a ta rb iy a va p ed ag o g ik fikrlar» m av zu si o ‘tilg an d a 
A b d u lla A vloniyning «T urkiy g u listo n y o x u d axloq» asarid a tarb iy a 
tizim i, y axshi v a y o m o n x u lq la r tasnifi a so sid a talab alarn in g m a ’naviy 
sifatlarini ta rb iy alash im koniyatlari katta.
«M ustaqil 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asid a ta ’lim tizim i va p ed ag o g ik
fikrlar taraq q iy o ti» m a v zu sid a m illiy x u su siy atlarg a ega b o ‘lg an t a ’lim
m uassasalarini tash k il etish m u am m o lari, «T a’lim t o ‘g ‘risid a» g i qonun 
va «K ad rlar tay y o rla sh m illiy d astu ri» n in g qabul qilinishi m u n o sab ati 
bilan k ad rlar ta y y o rlash m illiy m o d elid a b ark am o l inson tarb iy asi, o ‘zb ek
xalqining m a 'rifiy qad riy atlarid an t a ’lim -ta rb iy a d a fo y d alan ish asosida 
talab alar m a ’naviy sifatlarin i ta rb iy alash n azard a tutilgan.
D a stu r aso sid a m u staq illik y illa rid a q ato r m ualliflar to m o n id an
«P ed ag o g ik a tarix i» o ‘quv q o ‘llan m alari va d arslik lar n a sh r etildi. 
H ozirgi p ay td a oliy ta ’lim tiz im id a O .H asanboeva, J.H asanboev,
H .H am idovning « P ed ag o g ik a tarix i» , K .H oshim ov, S .N ish o n o v alar 
m uallifligidagi « P ed ag o g ik a tarix i» darslik lari h am d a A .Z u n n u n o v tahriri 
ostida chop etilg an d arslik d an fo y d alan ilm o q d a. M azk u r d arslik lam in g
barchasi m u staq illik y illa rid a y a ratilg an b o ‘lib, m illiy va u m u m in so n iy
qadriyatlarga, m a ’rifiy m e ro sim izg a aso slan ib yozilgan.
Jum ladan, K .H oshim ov, S .N ish o n o v alar y aratg an «P edagogika 
tarixi» d arsligida m a ’n av iy -ax lo q iy fa z ila tla r bark am o l in so n tarb iy asig a 
y o ‘n altirilg an b o ‘lib, ja m iy a t ta ra q q iy o tid a in so n m a ’nav iy sifatlari shu 
ja m iy a t talab lari nu q tai n azarid an y o ritilg an .
T a’lim iy -ax lo q iy m u a m m o larn in g y ech im i y o sh avlod tarb iy asid a 
jasurlik, adolat, sadoqat, insoniylik, v a tan n i u lu g ‘lash v a m illiy iftixor 
tu y g ‘usi, x u lq-odob q o id alarig a rio y a e tish b ila n belgilangan.
25

---