Azbrbaycan şifahi xalq bdbbiyyati
Download 2.85 Kb. Pdf ko'rish
|
308 Hamam hamam içinda Hamarn ha m am içinde Xalbir sarnan içinde, Dava dalleklik eler. Köhne hamam içinde. Qanşqa şıllaq atdı, Davanin budu batdı. Hamarnçımn tası yox, Baltaçının b al t a sı yox. Orda bir tazı gördüm, Onun da xaltası yox. Künlarin bir gününde, Mammadnasir tininda, Göytapanin belinde, Şah Abbas cannatmekan, Teraziya vurdu takan, İki qoz, bir gi r da kan , Milçek mindik, çay keçdik, Yabaynan d o v ğ a içdik. Tülkü, tülkü Tülkü, tülkü, tünbeki Q uyru q üste lünbaki. As lan ala ağamız, Qaplan qara qağ am ı z, Xoruz bizim mollamız, Çaqqal bizim çavuşumuz. Ala qarğa carçımız, Sağsağan xabarçimiz. Toyuq bizim çarçimiz, İlan bizim qamçimiz. Sarıbabada gazersen, San bığlann burarsan Bir ç om aq vurr am ölarsen, Tülkü, tülkü, tülkü seni, Öldürerler bil ki, seni. Tülkü, tülkü, .tünbeki, Quyruq üste lünbaki. Ayı axmaq, donuz toxmaq. Qurd ulavuş, Çaqqal çavuş. İlan qamçı, Tısbağa çanaq, Biz ona qonaq. Oxutdu A tam m ani oxutdu, Qara saçım toxutdu. Qara saçıının şeyvasi. Qı z ıldand ır d ü ym a s i . Qı zılla n itirdim, Var-yoxumu bitirdim. Galin gedak Firanga Diri-diri diri ng a , Gelin gedak Firanga. Firang zargar makam, İçi altun dükanı. Dükanlarda ağ çalar, Dövrasinda baxçalar. Baxçasında xan qızı, Geyinibdi qırmızı. Qırmızı donum ola. Tabrizda toyum ola. Toyda qurşaq tutallar, Hana, pilta satallar. Hananı tez yaxaydım , Aku şkadan baxaydım. Akuşkada o xur am , Bay corabın toxuram. Qonşu qızı Püstadi Qonşu qızı Püstadi, G ü m ü ş karnar istadi. Gümüş karnar Gilanda, Filan oğlu filanda. F i la n ı atakladim, Bal verib patakladim. 309 3 1 0 Patak dolu arıymış, Q a n a dl a n sanymış . Qanadlanıb uçdtilar, Qap-bacanı açdılar. Qap-bacalar qızılı, Gümüş karnar düzülü. Düzülüdan götürdüm, Qonşu qıza getirdim. Qonşu qızı Püstadi. 8mri gözüm üstadi. Bacadan baxan Bacadan baxan de v a ra göz, Biri kahar, biri boz. M i nd im bozun beline, Ç ı xd ım Urum yoluna. Unım yolu azandı, Mövlam yazı ya z an d ı . Yazı maleyin işi, Küllü-külayin i ş i . Küllü-külak minaya, Ucu arşa dayana. Dayanmasın neynasin, Saqqız alıb çeynasin. Saqqız satan çarçidi, Çarçi na çarançidi ! Çarançilar yığılsın. Axça verak, da ğı l s ı n! Nanay-nanay Nanay-nanay nananı, Ge y di güllü tumanı. Tumanı al qırmızı, Başında şal qınnızı. At getirin mindimk, Göy çamanda endirak Çamanda bitib marzi. Abbası verim xarcla. Mahmudun toyun başla. Tülkü-tülkü Tülkü-tülkü tünbaki, Q u y ru ğunda nolbaki. Nalbakini atsana, Kal annuda satsana. Kal armudu da rm iş a m, Derib yere s a nn işom . Yer dolusu gümüşdü, Gümüş nadi - qaınişdi ! Qamiş verim get g inan . Gözlarimden itginan. Pişik Şir al çakib belima, Kim yapışar alima, Arxam yem qoyulınaz, Derim barkdi soyulınaz. Yüklar üstü yaylağım. Sobaaltı q ı şlağım . Gelin verir qaymağı, Qarı çalır quymağı. Çölde g azm a k biliram, Suda üzmak biliram. Man muncuğu götürram, Tez Yanığa yeti rr am . Gel sana hannan deyim ... Gel sana hannan deyim. Göhna zamannan d e yim . Xelbir s am an na n deyim, Saman sandıq mekanı, Yanı baqqal dükanı. Dükan deme, yatırdı. Müşterisi qatırdı. Qatır qamış ottuyur, Dörd qıçını qattıyır. Qıç d e m e niza kimi, Burdan Tabrize kimi ! Tabriz deyi l, Sarabdı, Serabın hampaları Tamam başdan xarabdı ! 3 1 1 3 1 2 Bu dava hardan galib? Bu dava hardan galib? Qurtarıb dardan galib. Saqqız verram, çeynamaz, Qamçı vurram, oynamaz. Hazır yahar belinda, Durur Urum yolunda. Urum yolu yastıdı, ardabilin üstüdü. Gördüm yaman istidi, İsti nadi, tüstüdü! Tüstü mani üzmamiş, Tez davamİ xıxıtdım. Qanad taxıb uçurtdum. Davam gözün açınca, Y eddi dağı keçirtdim. Durun gedak bazara Tülkü-tülkü tünbaki, Quyruq üsta nalbaki. Aslan-ala ağamız, Qaplan-qara qağ a mız . Xoruz - bizim mollamız, Çaqqal - başı züllemiz. Alaqarğa - xabarçimiz. Toyuq - bizim çarçimiz, İlan - bizim qamçımız. Durun gedak bazara, Qorxan düşsün azara. SANAMALAR Çak alin 81-ala alpana, San çalginan çepana, 8ldan çıxdı kapane Şah, şüh, şaha baçı Molla dedi çek alin. San çıx Razi, ha balam, razi, Tikib donunu darzi. Abbası verim xercla, Toyu tezaden başla. Qarğa qur, Sen çıx Sen yerinde dur. amim oğlu 8mim oğ l u, Uzun buğlu, Haldınm dedi, Buldurum dedi. Göya bir ağac atdı, Karki sapı, Gül budağı. Barmaqlar Baş barmaq, Başala barmaq. Uzun hacı Qıl turacı, Xırdaca bacı. 3 1 3 3 1 4 Bu vurdu, Bu tutdu Bu bişirdi, Bu yedi Vay, babaya qalınadı. İyna, iyna İyn a , iyna Ucu düyına. Bal ballıca Ballı keçi. Şam ağacı, Şatır keçi. Qoz ağacı, Qotur keçi, Hoppan, huppan, y ınl, yırtıl, Su iç qurtul. B a l i , b a li Bali, hali batir keçi, Qoz ağacı qotur keçi, Haldınn dedim, buldurun dedim, Happan, huppan, dağdan hoppan, Y ıni, yırtıl, su i ç qurtul. Motal-motal Motal-motal, Tarsa motal. Yağ atar, Qayınaq tutar. Ağ quşum, Ağ arçınım, Gö y quşum, Göyarçinim. Qarğa qara, Duma çala Çilma çilik, Birca arnlik Qambar ç ar ı q Biz da varıq. 8mra qulu, Yoxdu pulu. Vur nağara, Çıx qırağa. Bir, iki Bir, iki, Üç, dörd, bizimki. qapını ört. B e ş , altı, daşaltı. Yeddi, sakgiz, Firangiz. Doqquz, on, qınnızı don. Bir, iki Bir, iki, Bülbül taki. Candan baba, Başım dağa, Hop-hop hoppan Qızıl tap. Kimsade yox, Manda çox. Mansa bu gün, Sünbüla galdim. Sünbüllar açmış Zar-zancafil, Dınğır, dınğır. Sansa çınqır. 3 1 5 3 1 6 Bir, iki Bir, iki, Bildirki, Üç, dörd, Qapını ört. Beş, altı, Daşaltı. Altıda alma, Y eddida bölme, Sakgizda s erçe , Doqquzda dolça Ona oraq, On birn qonaq, Pappa qağa Geldi bize Tapiknan vurdum D o mba l aq u çd u. Mırt, mırt Mırt, mırt. Adın na? - Balqabağ. Evlansana? - Gelen yox. Dillansana? - Qoyan yox. İstasana? - Ve r en yox. Oynasana? - Ç alan yox. - Yerin hara? - Samanlıq. - Saman yeginan. - Qarnım tox. - Onda çekil, - Gendan bax. Qatar gedir Qatar gedir sola , s a ğ a, Çınqıl düşür bizim dağa, 8mim oğlu, Sultan ağa, Gelin gedak oynamağa, Oynamağın vaxtıdı, Qızılgülün taxtıdı, Ix, nıx, çıx. akil-bakil 8kil-bakil quş idi, Ağaca qonmuş idi. Getdim onu tutınağa, O mani tutmuş idi; Meydana salmış idi. Meydanın ağaclan, Dan getirir quşları. Çapar çakdim, yol açdım, Qızıl güla dolaşdım. Bir dasta gül darmamiş, Nanasi geldi, man qaçdım. İki dana, ha iki dana İki dana, ha iki dana, İkidana bir quş idi. Ağaca qonmuş idi, Bay oğlu görmüş idi, Oxuyla vurm uş idi, Oxundan man bezaram, Katan köynak yazaram. Katan köynak mil-mili Mil-mili urum dili Urumdan galan atlar, Ağzında ilan çatlar, Çatını verdim quşa Quş mana qanad verdi. Qanadlandım uçmağa Haqq qapısın açmağa. Bir, iki Bir, iki dingildan, Anasının ilkinden. Çıxdım örük dalına, Baxdım şehar yoluna. 3 1 7 3 1 8 Gördüm galir on dava, Man birina minmadim, Ablamgila galinadim Abiarn plov bişirmiş, İçina siçan düşmüş. Siçan on beş yaşında, Qızıl güllar başında. Bu dolarndan kim çıxdı. Qızıl saçlı qız çıxdı. Sıradan çıx Şap - şapım şappıldadı, Atlar qaçıb tappıldadı. Qoyunlarım q a pı dadı Olma qotur, San otur. Kiirayina vurum mıx, Tez ol, san sıradan çıx. Bira - bira Bira - birn, İkiya - iyna. Üça - üzük, Dörda - döşak, Beşa - beşik, Altıya - alma, Y eddiya - yemiş. Sakkiza - sarça, Doqquza - dolça, Ona - oraq Yanına qonaq, Galin gedak, Hasan beyin Evin yaraq. EkJi..;mekli Ekli-mekli, Malıla bicon. Malıla bicon Dar bicon, Alan bulan, Şalan bulan Pas. Biri bizda Biri bizda, İkisi sizda, Üçü üzda , Dördü düzda. Beşi basta. Altısı asta. Y eddisi yüzda, Sakgizi sasda. Doqquzu dasta, Onu - sonu. Başa vur çakil, Dur burdan akil! aı, al, apanak 81, al, apanak, 8ldan çıxdı kapanak. Kapanayi n yansı, Yumurtanın sansı. Yumurtalar hindadi, 8lda du rm az gü n dadi . Künda tandir içinde, Tandir kandir içinda. Kandiri ver çarçiya, Ç a rç i satsın çapiya. Çapik çalan darğadı, Burda du r a n q a rğadı . 3 1 9 OYUNLAR Qalandar Qalandar oyununa hazır olan uşaqlar bir nafari oyun başçısı seçirlar. Oyun başçısı seçilendan sonra uşaqlan sıraya düzür va bir tuma ba�da du rana verirler. Özü nisbatan uca yera çıxıb nazarda tutmuş bir quşu, ya bir heyvanı barakatiari ile uşaqlara nişan verib söyl e yir : Bir quşum var buxartana, Qalendar, ay qalendar. Dimdiyi var buxartana, Qalandar, ay qalandar. Su içar buxartana, Qalandar, ay qelandar. Gözleri var buxartana, Qalandar, ay qalandar. Qanadla n buxartana, Qalandar, ay qalendar. Başı manim, ayağı sizin tapın görak. Uşaqlar növba ila çavab verma lidirlar. Har kas öz ağlına galen bir şeye oxşadar va deyar. Düz dem a yan şaxs turnanı yanındakına vermelidir. Her kas düz desa oyunun başçısı deyar: "palan" O vaxt tapan turna ile o biri uşaqlan döyar. 8gar başçı desa "yalan" uşaqlar çalışırlar turnanı tapandan alsınlar ve onu tutsunlar. O da çalışır ki, başçının yanına özünü çatdırsın. O, başçının yanına çatandan sonra oyunun dövrasi qurtanr, tazedan oyun başlanır. Usta şagird Bu oyunda on-on beş nafar u ş a q iştirak edir. Onlardan biri usta o l u r . Usta uşaqlardan birini çağırıb aliyle gözünü bağlaryır va bir nafar a deyir galib o n u n dalından vursun. Uşaq galib vurandan sonra astaca geri çakilar. Sonra usta soruşar: - Ay canım şakird, ay gözüro şakird, sani kim vurdu, kim gördü? 320 Ş a k i r d cavab verar: - Ay canım usta, ay gözüm usta, mani o vurdu, siz g ör düz . ega r düz desa usta deyar: . - Ay b a r ak al l a h , yüz barakallah! Sani o vurdu, biz g ö r d ük. Sonra özge bir uşağın g ö zl erini bağlar. 8gar düz demasa usta deyar: - Ay kor olasan sani. Bu vurdu, biz gördük. Sonra özge bir uşağın göz larini bağ lar . öger düz demasa u s ta d e y a r : - Ay kor olasan, vay kor olasan seni. B u vurdu, biz gördük. Bu sözleri bütün uşaqlar tekrar ederl a r va oyun saatlarla davam e der . İyna-iyna Bir neca uşaq ç a m olub özlerina başçı seçirler. Uşaqlar allarini a ç ı b üzüsta yere qoyurlar. Sonra başçı aşağıdakı söz leri deyir va har barınağın üstüne bir kalma ila işare edir: Bar, bar inci, B a r k a ş i n c i, Şam ağacı, Şatır keçi, Qoz ağacı, Qotur k e çi , Happan, Hoppan, Yırıl, Yırtıl, Su iç, Q urtu l. Hansı barınağa "qurtul" g e l mes i düşse, o bannaq sahibi c a r g e d a n çı xar. Bu iş bütün barmaqların aradan çıxmasına qadar davam edir. Başçı ruma qalınış uşağın q u lağ ın d an tutub deyir: Razi ha balam razi, Tikib donunu darzi. Abbası verim xarcla, Oyunu tazedon başla. Qarğa qur, Qarğa istayirsan, quş? Uşa q qarğa, ya q u ş d a n birin ister. Uşağın istadiyi göydan uçana qadar başçı uşağın qulağını çakar va bununla top l anm ı ş uşaql ar oyunu davam etdirirlar. 32 1 Bazi yerlarda allari yera qoyandan sonra başçı a ş a ğıd a kı sözleri deyar: 81-al-alpana. San çalginan çapana, 8ldan çıxdı kapana, Şah şux şaha hacı, M o l la dedi, çak elin. Barmaq 81 barm aqlar ın düz tutub kiçik ba rmaqd a n b a ş l a yara q deyirlar: Gelin g e d a k oğu r luğ a . İkinci barmaq deyar: Ham nardivan? Ücüncü barmaq deyar: Mandan uca nardivan? Dördüncü barmaq deyar: Yaxşı iş deyil: i n sa f va r , mürvet var. Beşinci barmaq dördüncü barınağın ağzını ayarak de y a r : Yi-yi-yi. Çırtı, çırtı Uşaqlardan b i ri başçı seçilir. Başçı ortada dayanır, qalan uşaqlar ise d a i revi düzülürlar. Başçı alinda çubuq oyuna başlayır. 8vval-avvel sağ tarafda olan uşaqlara deyir: - Çırti, çırtı ! Sağdakı uşaqlar cavab verir: - Can çırtı ! Soldakı uşaqlar deyir: - Bizim çırtı sizin çırtıya yalan dedi. Sağdakı uşaq lar deyir: - Kimin saqqalına yaraşır? Sold�kı uşaqlar deyir: - Her kas a ya ğ ı nı çap qoysa, onun saqqalına yaraşır. Bütün cargada olan uşaqlar soldan sağa bir-bir a y aq l a rın ı irali ç ı xar ır lar. Başçıya çatana qadar iralilayirlar. Ba ş ç ı yena avvalki sözleri tekrar 322 edir; sol ayağını sağ ayağının bamıaqları üzerine qoyub, iki dafe fırlanır. Uşaqlar avvalki qaydada geri çakili r l e r . Başçı sağ elini ayğının çeçala barınağının üstüne qoyur. Hamı başçı kimi edir, baş barınaqlarının ucu ila başçının yanına gelirler. Başçı al baş barınağını bumunun ucuna qoyub deyir: - Çı rtı, çırtı ! Uşaqlar ona cavab verirler: - Can çırtı ! Uşaqlar yena geri çakilirlar. Bu dafa başçı sol alinin baş barınağını qulağına vurur. Uşaqlar onun kimi edib başçıya yaxınlaşırlar. Başçı deyir: - Çırtı, çırtı ! Sağ tarafdaki uşaqlar ona cavab verirler: - Can çırtı ! Başçı deyir: - Bizim çırtı sizin çırtıya yalan dedi. Sağdakı uşaqlar deyirlar: - Kimin saqqalına yaraşır? Başçı deyir: - Har kas tez qaçmasa, onun saqqalına yaraşır. Hamı nişan qoyulmuş yera qaçır. Kim geride qalsa ona deyirlar: Tısbağa tıs, boynunu qıs ! Oyun axıra çatınca heç kesin ixtiyan yoxdur özü istedi yi kimi harakat etsin. Qaydanı pozanlar töhmatlanib oyundan çıxarılır. Hamı başçının amri ila harakat edir, nizam-intizama tabe olur. Mara Uşaqlar halay gelm ak şartİ ila iki dasıaya ayrılırlar. Oyun iştirakçtiarı özlerina gizli ad qoyub iki-iki galib başçıların qarşısında d urur l ar : - Halay, halay! Başçılar deyarlar: - Haldıx, qıldıx. Uşaqlardan biri deyir: - Kime çaylar qurudan, kima dağlar dağıdan. Başçılardan biri cavab verar: - Mana dağlar dağıdan. Özüna şartİ olaraq "dağlar dağıdan" adı qoyan uşaq bir başçıya, "çay lar qurudan" da o birisina düşür. Bu rninvalla uşaqlar iki yera ayrılırlar. Uzaqda bir daş nişan qoyurlar. Har d a st a rl an biri qaçır. Kim tez g edib elini daşa vurar va başçısının ya nına tez qayıdarsa qalaba çalar. Kim geri qalsa, italanib sıradan çıxanlar. 323 Yoldaş, sani kim apardı? Halay-halay getmak yolu ila uşaqlar başçılar arasında iki dastaya ayrılırlar. Sıra ila dal-dala düzülürlar. Gerida düzülmüş dostadan bir uşaq galir, o n l a r d a n birinin arxasından irali italiyib aparır. Apanlan uşaq geri baxmamalı, ancaq himla onu aparan uşağı tanımalıdır. Yoldaşlarından biri aparılan uşağa harkdan deyir: Yoldaş, san i kim apardı? Uşaq aparanı tapa bilsa, onu da götürüb öz yoldaşlarının içina qayıdır, dastarla bir nafar artır. Yox, uşaq tapa bilmasa, aparan u ş a q onu götürüb öz dastasina qayıdır. Bu qayda ila oyunda uşaqların hamısı iştirak edir. Hansı dastanin uşaqlannın hamısı o biri dastaya keçsa, o dasta uduzmuş olur. Beşdaş Bu oyunu iki va ya dörd uşaq oynayır. Har uşaq beş balaca daş hazır layır. Qürra (çöp) atı b oyuna başlayırlar. Oyuna ba ş l a ya n daşın birini alinda saxlamalıdır ki, buna saqqa deyarlar. Saqqanı göya tul l a y ı b ovcu nun içinda olan daşdları yera tökmali, saqqanı göyda tutmalıdır. avval saqqanı yuxan tullamaqla daşları bir-bir ovucuna yığmalıdır. esas şart ondan ibaretdir ki, daş götürülarkan na başqa daşa daymali, na da saqqa yere düşmalidir. İki alla götürmak va saqqanı tutmaq olmaz. Daşları bir-bir götürüb q Download 2.85 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling