AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

Pulun  

diktaturası 

 

 

130 

Sokrata gör

ə hakimiyyəti zəhmlilər, tiranlar, zorakılar de-

yil, ağıllılar idarə etməlidir. 

Birl

əşmiş Krallığın baş naziri olmuş Toni Bleyr demokra-

tiyanı  belə  xarakterizə  edirdi: «Hökumət nə  qədər  şəffafdır; 

onun n

əyi və niyə etdiyini necə bilirik; necə şikayət edirik; hö-

kum

əti necə dəyişirik; ona necə təsir edirik – bütün bunlar de-

mokratiy

anın mahiyyətini göstərir». 

H

ələ  XVIII  əsrdə  böyük  fransız  mütəfəkkiri  Şarl  Lui 

Mon

teskye  yazırdı  ki,  ərazicə  böyük dövlətlərdə  demokratiya 

mümkün deyil. 

Londonda yerl

əşən «Ekonomist  İntelligence  Unit  –  EİU 

M

ərkəzinin» 2006-cı il üçün «Demokratiya İndeksi» adlı hesaba-

tında idarəetmə formasından asılı olaraq, ölkələri dörd qrupa böl-

müşdür

1

. Tam demokratik ölk

ələrə  28, qüsurlu demokratik öl-

k

ələrə  54,  hibrid  (qarışıq)  ölkələrə  30, avtoritar ölkələrə  isə  55 

dövl

ət daxil edilmişdir. 

Tam demokratik ölk

ələrin siyahısına İsveç başçılıq edirdi. 

ABŞ isə bu siyahıda 17-ci sırada idi. 

Hesabatda bildirilirdi ki, son onillikl

ərdə demokratiya sa-

h

əsində  irəliləyişlərə  baxmayaraq, dünya əhalisinin ancaq 13 

faizi demokratik ölk

ələrdə yaşayır, 40 faizi isə hələ də avtoritar 

idar

əetmədən əziyyət çəkir. 

ABŞ və Qərb ölkələri dağılmış sosialist ölkələrinə sanki 

demokratiya g

ətirdi. Vaxtı ilə Uinston Çörçill demişdir ki, de-

mokratiyadan ziyanlı şey yoxdur, amma nə edəsən ki, bəşə-

riyy

ət hələ bundan yaxşı idarəetmə forması tapmamışdır. 

B

əzi ölkələrdə  demokratiya hələ  başlanğıc  dövründədir, 

dig

ərlərində isə artıq özünün yüksək səviyyəsinə qalxıb. Məsə-

l

ən, Rusiya prezidenti Vladimir Putin 12 iyul 2006-cı ildə Fran-

sa

nın TF-1 kanalına verdiyi müsahibədə jurnalistin ̶ Siz hesab 

                                                 

1

  Qeyd: Qiym

ətləndirmədə aşağıdakı parametrlər əsas götürülür: seçki pro-

sesi, siyasi prosesl

ər və plüralizm, hökumətin fəaliyyəti, siyasi mədəniyyət, 

siyasi prosesl

ərdə iştirak və vətəndaş azadlıqları.   

Pulun  

diktaturası 

 

 

131 

edir

siniz  ki,  demokratiyanın  Rusiya  modeli  var  və  o tutaq ki, 

Avropa v

ə Amerika demokratiyasından fərqlidir? 

Vladimir Putin cavabında qeyd edir ki, dövlət dayə deyil, 

dövl

ət hər şeyə məcburetmə aparatıdır və mən belə hesab edi-

r

əm ki, demokratiya daha çox demokratik prinsiplərin təminatı 

nöqteyi-n

əzərindən yanaşmada daha parlaq şəkildə özünü büru-

z

ə  verəcək. Bəzi Avropa ölkələrində  isə  region rəhbərlərinin 

bir

başa təyinatı mövcuddur. Bizdə isə bu proseslərdə indi regio-

nal m

əclislər  iştirak  edirlər. Lakin bu prinsip bəzi ölkələrdə 

ümumiyy

ətlə  yoxdur.  Orasını  heç  demirəm  ki,  Avropanın  bir 

sıra ölkələrində hələ də monarxiya institutları qalmaqdadır. 

Corc Buş 2005-ci ildə Bratislavda Vladimir Putinlə görü-

şərkən Rusiyadakı demokratiyadan narahat olduğunu, demokra-

tiyaların  hər zaman ölkələrin mədəniyyət və  ənənələrini  əks 

etdirdiyini  bildirib.  Demokratiyanın  ortaq  nöqtələri də  var: 

hüquqi dövl

ət, azad mətbuat və azad müxalifət. 

Putin is

ə orada və yaxud burada, az və ya çox demokrati-

ya 

olduğunu söyləmək, mənim qənaətimə görə, doğru deyil ― 

dey

ə  bildirib. Demokratiya anarxiya demək deyil. Hər kəsin 

ağlına gələni etməsi, xalqı aldatmağa cəhd göstərməsi demok-

ratiya deyil. Biz xüsusi demokratiya qurmaq niyy

ətində deyilik. 

Demokratiyanın  əsas  şərtlərini mənimsəyirik,  lakin  bu  şərtlər 

Rusiya 

ənənələrinə də uyğun olmalıdır

1

. 

Doğrudan da demokratiya fikir azadlığıdır, o əməl azadlı-

ğına çevriləndə anarxiya yaranır. İqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş 

ölk

ədə demokratiyanın mövcudluğunu inkar etmək, fikrimizcə, 

mübahis

əli görünür. Çünki, reallıqda hər nəfərə düşən ÜDM-in 

orta dünya s

əviyyəsindən aşağı olan ölkələrdə demokratiya, bu 

göst

əricinin orta dünya səviyyəsindən yüksək olduğu ölkələrdə 

                                                 

1

 

Qeyd: “Exo Moskvı” radiosunun verdiyi məlumata görə 2009-cu il iyulun 

6-8-d

ə Rusiyaya səfəri ərəfəsində ABŞ prezidenti Barak Obama V.Putin 

haqqında demişdir: “Putin bir ayağı ilə köhnə, digər ayağı ilə isə yeni 

metodlarla h

ərəkət edir”. Bu bir daha onu göstərir ki, Putinin məqsədi 

h

ələ də tam aydın deyil. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

132 

olduğundan  bəzən yüksəkdir. Bu halda demokratiyanın  digər 

meyarları  nəzərə  alınmalıdır.  Hər halda bu bir həqiqətdir ki, 

mük

əmməl demokratiya və  azadlıq  iqtisadi  demokratiya və 

azadlıqdır.  Demokratiya  olmayan  ölkələrdə  avtoritarizm, 

inzibati-amirlik v

ə  bürokratizm var gücü ilə  inkişaf  edir. 

Y.M.Berqer göst

ərir ki, sabit olmayan hakimiyyətdən təka-

müld

ən başqa nə istəsən gözləmək olar. Demokratiya xaosdan 

yarana bilm

əz. Demokratiya o zaman mümkündür ki, dövlətlə – 

c

əmiyyət və  insan  arasında  sistemli  münasibət  yaransın  və  

n

əticədə tədricən özbaşınalıq ləğv edilsin

1

. 

Putin Rusiyanın 90-cı illərin əvvəllərindəki kimi diktator-

luq dön

əminə  qayıtmaq  niyyətində  olmadığı  barədə  təminat 

verib:  «keçmişə  qayıtmaq  olmaz.  Çünki  ruslar  azadlığa  qovu-

şub».  Bu  vaxta  qədər  qapalı  görünən Putin, daxili  aləmini ilk 

d

əfə olaraq açıqlığı ilə büruzə verdi. Lakin Putin bir müddət əv-

v

əl SSRİ-nin dağılmasını «20-ci əsrin geosiyasi faciəsi» sayan-

da daha çox s

əmimi idi. 

Putin dem

ək  olar  ki,  bununla  bütün  şübhəli  addımlarına 

guya son qoydu. Onun ilk dövrd

əki siyasəti isə gizli niyyətlərdən 

x

əbər verirdi. Belə  ki, hakimiyyətə  gələndən sonra ilk dəfə 

olaraq  Şimali  Koreya,  Kuba,  İran  və  Çinə  səyahət  etmişdi. 

M

əlum idi ki, bu ölkələr  ABŞ-ın  düşmənləri idi. Sanki Rusiya 

ABŞ-ın düşmənləri ilə ittifaq yaradırdı. 

Rusiyada 

əhalinin sayının ildə bir milyon nəfər azalmasına, 

ölk

ənin korrupsiyaya bürünməsinə, orduda vəziyyətin olduqca 

g

ərginləşməsinə,  iqtisadiyyatın  ciddi  böhran  şəraitinə  düşməsinə 

baxmayaraq Rusiya demokratik yolla getm

ək fikrindədir. 

Rusiyada k

əndlilər tamamilə tənəzzül edib. Rusiya rəhbər-

liyi görür ki, Q

ərb, NATO inkişaf edərək Rusiyanın sərhədlərinə 

q

ədər gəlib  çıxıb.  Lakin  Rusiyada  demokratiya  həqiqətən də 

boğulur.  Bu  ziddiyyəti həll etmək üçün demokratiya lazımdır. 

                                                 

1

 Bax : 

Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. Миро-

вая экономика и международные отношения. 2005, №  6,  с.95. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

133 

Amma Rusiya imperi

ya olduğuna görə çox böyük qüvvələr var 

ki,  demokratiyaya  qarşı  çıxır.  Rusiyanın  inkişafı  üçün  dövləti 

imperiya v

əziyyətindən çıxarmaq lazımdır. 

Rusiyanın bu səylərinə baxmayaraq Helmut Şmidt 2003-

cü  ilin  uyun  ayında  Moskvada  çıxışında  birbaşa  demişdir  ki, 

hörm

ətli cənab demokratlar məni  bağışlayın,  Rusiya  iqtisadi 

avtoritarizmd

ə hələ də özünü göstərir

1

. 

Neç

ə illərdir Rusiya rəhbərliyi ölkəni neft və qaz imperi-

ya

sına çevirmək istəyir. Neft və qaz resursları üzərində impe-

riya qurmaq yox, s

əmərəli istifadə üçün ona azad xalq ha-

kim olmalıdır. Bu demokratiya olardı. 

Putinin prezidentliyinin ilk dövrl

ərində  Rusiyada müasir 

standartlara cavab ver

ən zavodların sayı cüzi idi. Avropa ölkə-

l

əri və Yaponiya kimi inkişaf etmiş bir dövlət bu gün də avto-

mobill

ərini rus metalından hazırlayırlar. Amma Rusiyada avto-

mobil s

ənayesi demək olar ki, tənəzzülə uğrayıb. Rusiyaya bir 

çox m

əhsullar Qərbdən gəlir. Digərlərinin hesabına yaşayan öl-

k

ə isə qüdrətli dövlət sayıla bilməz. 

Rusiyanın birinci Prezidenti Boris Yeltsin vaxtı ilə, «Ru-

si

yanın xilaskarı» adlandırılırdı. Bir müddət keçəndən sonra isə 

az qala «V

ətən  xaini»  adlandırmağa  başladılar.  Boris  Yeltsin 

Mixail Qorbaçovun elan etdiyi «yenid

ənqurma» və «aşkarlıq» 

şüarlarını sözdə deyil, əməldə həyata keçirməyə can atırdı. 

Aralarındakı  kəskin ziddiyyətlə  əlaqədar Mixail Qorba-

çov Yeltsin

ə açıq surətdə demişdir: «Mən səni siyasətə burax-

ma

yacağam». 

Bel

ə  ziddiyyətli dövlət  başçılarından  fərqli olaraq 1989-

cu ild

ə  yüksək səviyyəli  ABŞ  –  SSRİ  danışıqları  zamanı  Buş 

qara d

ərili gənc qadının qolundan tutaraq onu Mixayil Qorba-

çova t

əqdim edib: «Bu, Kondoliza Raysdır. Sizin ölkəniz haq-

                                                 

1

 Bax: 

Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. «Миро-

вая  экономика  и  международные  отношения».  Журнал.  2005,  №  6,  с. 

102. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

134 

qında nə  bilirəmsə, ona borcluyam» -  demişdir.  Amerikada 

özl

ərindən əvvəlki prezidentlərə və layiqli insanlara münasibət 

tamamil

ə fərqlidir. Bu demokratiyanın əlamətidir. 

Bill Klintonun hakimiyy

ətə  gəlməsindən sonra Rays 

Stenford Universitetind

əki köhnə  işinə  qayıdıb.  Oğul  Buşun 

dövründ

ə isə dövlət katibi Kolin Pauell istefa verdikdən sonra 

onun yerin

ə «Qara ledi» adlanan Kondoliza Rays təyin olundu. 

Kondoliza Rays Putind

ən  xoşunun  gəlmədiyini «onu seçmək 

m

ənim işim deyildir» söyləmişdir. Bu adamın enerjisi və niy-

y

ətləri var. Məsələ ondadır ki, bu enerji hansı istiqamətə yönə-

l

əcək  –  Rusiyanı  daha  da  avtoritar  dövlətə  çevirməyəmi? O, 

güc strukturları ilə nəinki əlaqəlidir, hətta öz yüksəlişində mü-

əyyən mənada onlara borcludur. 

«Yabloko» partiyasının lideri məşhur iqtisadçı Q.A.Yav-

lin

ski V.V.Putini «qara yeşik» adlandırır, çünki onun içində nə 

ol

duğunu heç kim bilmir

1

. 

Lakin,  Yeltsin  inadkarcasına,  açıq-aydın  Qorbaçovun 

əleyhinə gedərək mübarizəsini davam etdirdi. Müxtəlif qruplar 

Yeltsini müdafi

ə etməyə başladılar. Hər dövrün öz xüsusiyyət-

l

əri var. «Boris, sən haqlısan» sözü o dövrün ən məşhur siyasi 

şüarına çevrilmişdir. 

Boris Yeltsinin ikinci prezidentliyi dövründ

ə iç üzü açıl-

mış, tam nüfuzdan düşmüşdür. 1996-cı ildə onun prezident se-

çilm

əsi sual altında idi. O zaman Rusiyanın baş siyasi texnolo-

qu sayılan Anatoli Çubays ölkənin əksər inhisarçılarının kömə-

yi il

ə Yeltsini müdafiə edə bildi. Çox çətinliklə prezident seçil-

m

əsinə baxmayaraq xəstəliyi siyasi proseslərə təsir imkanlarını 

olduqca z

əiflətmişdir.  Rusiyada  sanki  ailə  hakimiyyəti yaran-

mışdı. Yeltsini xəstəlik əldən salmışdı, demək olar ki, ölkəni qı-

zı  və  köməkçiləri idarə  edirdi. Yeltsin ikinci prezidentliyinin 

el

ə ilk aylarında ürəyindən əməliyyat olundu. Vəziyyət getdik-

                                                 

1

 

Bax:  Zenkoviç  N.A.Putin  ensiklopediyası.  Ailəsi.  Komandası.  Rəqibləri. 

Ardıcılları. (Rus dilindən tərcümə), Bakı.: «Nurlan» , 2006, s. 732. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

135 

c

ə gərginləşirdi. Bir tərəfdən inhisarçılar və çökməkdə olan öl-

k

ə iqtisadiyyatı, digər tərəfdən idarəçilikdə baş alan xaos. Tarix 

t

əkrarlanırdı. Brejnev – Andropov – Çernenko dövrü yada dü-

şürdü. Yeltsin isə  prezidentliyi kimə  isə  həvalə  etməyi  ağlına 

bel

ə gətirmirdi. Cərrahiyyə əməliyyatına hazırlıq dövründə ha-

mı dərk edirdi ki, Yeltsin yaşlı olduğundan əməliyyat ölümlə də 

n

əticələnə bilərdi. Ona görə də 1996-cı ilin noyabrında ağır cər-

rahiyy

ə əməliyyatına məruz qalanda Yeltsin səlahiyyətlərini sə-

r

əncamla müvəqqəti olaraq o zamankı baş nazir Viktor Çerno-

mırdinə həvalə etdi. Vəzifə hərisliyi o dərəcədə güclü idi ki, bu 

s

ərəncamla bərabər, ikinci bir sərəncamın  (prezident  səlahiy-

y

ətlərinin sahibinə qaytarılması haqqında) hazırlanmasına gös-

t

əriş vermişdi. Cərrahiyyə əməliyyatından dərhal sonra narkoz-

dan h

ələ  özünə  tam gəlməmiş  Yeltsinin  ilk  sözləri həkimləri 

şoka salmışdı: «İkinci sənədi mənə gətirin imzalayım». 

Doğrudan da yaxşı deyiblər, xəstə bədəndə xəstə ruh olar. 

V.S.Çernomırdin 17 saat ərzində RF Prezidentinin səlahiyyətləri-

ni icra edib. 

21.VII.2007-ci ild

ə ABŞ prezidenti Corc Buş səlahiyyətlə-

rini müv

əqqəti olaraq vitse-prezident Dik Çeyniyə  verib. Bu 

prezidentin tibbi müayin

əsi ilə  bağlı  olmuşdur.  Vitse-prezident 

Çeyni prezident s

əlahiyyətlərini cəmi 2 saat 15 dəqiqə icra edib. 

Buş 2002-ci ildə də belə müayinədən keçib. O vaxt o, səlahiyyət-

l

ərini yenə də 2,5 saat ərzində Çeyniyə ötürmüşdür. 

ABŞ-ın  keçmiş  prezidenti  Bill  Klinton  öz  xatirələr kita-

bında Boris Yeltsinin prezident olarkən 1995-ci ildə Amerikaya 

s

əfəri zamanı sərxoş halda alt paltarında küçəyə çıxıb taksi sax-

latmağa  cəhd göstərdiyini  yazır.  ABŞ-ın  mühafizə  xidmətinin 

əməkdaşları Ağ Evin yüz metrliyində onu saxlamışlar. Yeltsin 

mühafiz

əçilərin  əhatəsindən  hansısa  yolla  çıxıb  və  guya pitsa 

almağa gedirmiş. 

Dig

ər bir epizodda isə mühafizəçilər Yeltsini qaldığı iqa-

m

ətgahın zirzəmisində gecə yarısı dolaşarkən oğru bilərək sax-

la

yıblar. Yeltsin ora-bura vurnuxaraq nəsə axtarırmış. O zaman 

Pulun  

diktaturası 

 

 

136 

beyn

əlxalq qalmaqala imkan verməmək üçün bu hadisəni ört-

bas

dır etməli olublar.  

Vaxtil

ə L.Brejnevə lağ edən Yeltsin özü keçmiş baş kati-

bin günün

ə düşmüşdü. Otto Fon Bismark yaxşı demişdir: siya-

s

ətə baş qoşan öz şəxsiyyətini məhv edir. 

Moskvanın  sabiq  meri  Yuri  Lujkov  Rusiyanın  Birinci 

Prezidenti Boris Yeltsinin hakimiyy

ətdə  olduğu  dövrü  «ölkə 

üçün itirilmiş illər» hesab edirdi. 

2009-cu ild

ə ABŞ-da Harvard Universitetinin professoru 

Henri Luis öz evind

ə soyğunçuluq etmək ittihamı ilə həbs edil-

mişdir. Bir qadın polisə zəng edərək qonşu evə iki kişinin so-

xulmaq ist

ədiyini demişdir. Həqiqətən də polislər hadisə yerinə 

g

ələrkən iki  qaradərilinin evə  soxulmağa  cəhd göstərdiklərini 

gör

müşlər. Onları saxlayarkən məlum olub ki, şübhəlilərdən bi-

ri el

ə ev sahibinin özü, professor Henri Luisdir. Professoru sax-

layan polis bildirib ki, o hadis

ə yerinə gələrkən onları söyub və 

“ra

sist”  adlandırıb.  Hadisə  ABŞ-da  geniş  rezonans  doğurmuş-

dur v

ə  ABŞ  prezidenti  Barak  Obama  Ağ  Evdə  mətbuat kon-

fran

sı keçirərkən professoru müdafiə etmiş və demişdir ki, polis 

kifay

ət dərəcədə  kobud və  axmaqcasına  davranaraq  adamı  öz 

evind

ə həbs etmişdir. Obama Amerika polisinin qaradərili və-

t

əndaşları  ağdərililərə  nisbətən daha çox incitdiyini və  bunun 

s

əbəbinin irqçilik problemi ilə bağlı olduğunu söyləmişdir. Pre-

zidentin sözl

ərindən Amerika polisləri çox məyus olmuşlar. 

Barak Obama bir gün sonra professor Henri Luisi saxlayan 

polis serjantı Devid Krouliyə zəng edərək, işlətdiyi ifadələrə görə 

üzrxahlıq  edib.  Sadəcə  olaraq söylədiyi “rasist, axmaqcasına” 

ifad

ələri seçərkən ehtiyatsızlıq edib. O, professora da zəng edib və 

h

ər ikisini Ağ Evə dəvət edərək, onlarla birlikdə pivə  içib.    

Dünyada nadir d

ə  olsa elə  dövlət  başçıları  olub  ki, 

ölk

əsinin siyasi deyil, iqtisadi xəttini köklü surətdə dəyişdi-

rib. B

əzi prezidentlər siyasi cəhətdən, çox azları isə iqtisadi 

bax

ımdan,  iqtisadi  təfəkkür  səviyyəsinə  görə  fərqlənib. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

137 

M

əsələn,  Ruzvelt,  Çörçill  siyasi  baxışlarına  görə  seçilsələr də 

iqtisadi t

əfəkkür səviyyələri dərin deyildir

1

. 

Bel

əliklə, tarix elə  konkret fəaliyyətlərdən ibarətdir ki, 

on

ların  real  hadisələrə  təsirini qabaqcadan birmənalı  şəkildə 

söyl

əmək mümkün deyil. Qorbaçovun, Yeltsinin, Putinin fəa-

liyy

ətinin iqtisadiyyat və siyasətin qarşılıqlı təsiri prizmasından 

izah etm

əyə  çalışsaq,  bu  təsirin həm müsbət həm də  mənfi 

t

ərəflərindən danışmalı olarıq. Bu təkcə Rusiyada deyil, istəni-

l

ən ölkədə belədir. 

  

3.

3. İqtisadi demokratiya 

 

Tarix

ən demokratiya nəinki real həyatda, nisbətən sözdə 

daha gur s

əslənib. 1789-cu ildə ilk dəfə olaraq ABŞ-da prezident 

seçkil

əri  keçirilmiş  və  Corc  Vaşinqton  (1732-1799) prezident 

seçilmişdir

2

. 1791-ci ild

ə  ABŞ  konqresində  konstitusiyaya 10 

düz

əliş  edildi.  «Hüquqlar  haqqında  bil»  adlı  bu  düzəlişlərə  de-

mok

ratik insan hüquqları və azadlıqları daxil idi. Buna baxmaya-

raq n

ə «İstiqlaliyyət bəyannaməsi», nə də Konstitusiya quldarlığı 

l

əğv etmədi. 

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi BMT beynəlxalq  təşkilatdır 

v

ə ora 197 ölkə daxildir. Üzvlərin birgə qərarı BMT-nin qərarı-

dır. Bu ölkələrin yalnız 50-si demokratik ölkə sayılır. 

Afrika qit

əsində  30 ölkə  var, bunlardan maksimum iki 

dövl

əti qismən demokratik dövlət hesab etmək olar. Afrikada de-

mokratiyanın pozulması özünün ən iyrənc formasında həyata ke-

çirilir. M

əsələn, Afrika ölkəsi olan Toqada 1967-ci ildən ölkəni 

idar

ə  edən və  ən qəddar  diktatorlardan  biri  sayılan  Qnasinqbe 

Eyabeminin q

əflətən ölməsindən sonra 2005-ci ildə növbədənkə-

nar prezident seçkil

əri keçirildi. 

                                                 

1

  Bax: Con Meynard Keynsin  1925-ci ild

ə «Экономические последствия 

политики мастера Черчилля», 1923-cü ildə «Трактат о денежной рефор-

ме» adlı əsərlərində bunu aydın görmək olar. 

2

 

Qeyd: Corc Vaşinqton 1789-1797-ci illər ərzində ABŞ-ın prezidenti olub. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

138 

Qnasinqbe Eyabem d

ə hakimiyyətə qiyam yolu ilə gəlmişdi. 

O, vaxtil

ə öz rəqiblərindən yaxa qurtarmaq üçün onları timsahlara 

yedizdirirdi. Onun s

əlahiyyətlərini icra edən oğlu, ölkənin Olim-

piya Komit

əsinin sədri olmuş For Qnasinqbe paralel olaraq pre-

zidentliy

ə  namizədliyini irəli sürdü. Qnasinqbe ilə  altı  müxalifət 

partiyasının vahid namizədi Emmanuel Beb Akitani arasında kəs-

kin seçkiqabağı mübarizə gedib. Bunun faydası olmamışdır, çünki 

seçkil

ərin nəticəsi Qnasinqbenin xeyrinə saxtalaşdırılmışdı. 

1973-

cü  ilin  sentyabrın  11-də  Çilidə  hakimiyyətə  höku-

m

ət xuntasının rəhbəri olan Pinaçet gəldi

1

. S.Batçikov yazır ki, 

heç d

ə demokratiya şəraitində yox, qanlı hərbi diktatura şərai-

tind

ə Çilidə iqtisadi islahatı həyata keçirən Pinoçeti bir sıra və-

t

ənpərvər pərəstişkarlar qatillər diktaturası, onun qurduğu döv-

l

əti isə «etik» dövlət elan etmişlər. Ölkənin liberallarının beyin-

l

ərində bu aberrasiyaya (yəni uzlaşmaya) bəzi məqalələrdə xü-

susi diqq

ət yetirilmişdir. 

Bel

əliklə, iki statuslu liberallar «suveren demokratiya» 

kon

sepsiyasının dərk edilməsi üçün iki formal birölçülü model – 

siyasi v

ə iqtisadi modelləri verdilər. Bu modellərdən biri demok-

ratiya il

ə bir araya sığışmayan «şaquli» dövlət strukturları, ikinci 

model is

ə daha sərtdir və hələlik özünü doğrultmur

2

. 

İqtisadi azadlıq

3

, azad iqtisadiyyat-r

əqabət, siyasi azadlıq-

lar olan dövl

ətlərdə olur. Qeyri-azad ölkələrdə azad sahibkarlıq, 

                                                 

1

 

Bax: Л.Резников, А.Мелентьев. К обоснованию леводемократической  

реформационной альтернативы. «Российский экономический журнал». 

2004,  № 7,  с. 12.  

2

 

Bax:  С.Батчиков.  По  поводу  «суверенной  демократии»  и  ее  либера-

листических  трактовок.  Российский  экономический  журнал.  2007,  №  

4,  

с. 76. 

3

 

Qeyd: İnsan azadlığı da mövcuddur. Franklin Delano Ruzvelt dörd azadlığı 

qeyd edir: “Dünyanın istənilən hissəsində söz, ibadət, ehtiyac əsarətindən və 

qorxu hissind

ən  azadlıq”.  (Bax:  Demokratiya:  Gediləsi uzun bir yol. De-

mokratiya v

ə antidemokratiya antologiyası (e.ə. 430-b.e. 1998) Bakı. 2002, 

s. 265.). Britaniya tarixçisi, yazıçısı və siyasi filosofu İsayya Berlin (1909-

cu ild

ə anadan olub və öz valideynləri ilə birgə Sovet Rusiyasından İngiltə-