AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

Pulun  

diktaturası 

 

 

176 

H

ər  hansı  bir  ölkədə  iqtisadi sabitliyi təmin etmək üçün 

milli valyuta gücl

əndirilməlidir. Milli valyutanın güclənməsi ix-

racata m

ənfi, idxala müsbət təsir göstərir. 2005-ci ildən başlaya-

raq Az

ərbaycanda dollar manata nisbətdə  kəskin surətdə  aşağı 

düşmüşdür, (sonrakı illərdə bu meyil güclənmişdir). Bu, dolların 

dünyadakı vəziyyəti ilə əlaqədar olmuşdur. Manat dollara nisbə-

t

ən möhkəmlənir

1

. Vaxtil

ə bu hal Rusiya, Türkiyə və İranda baş 

ver

mişdir.  Lakin  dollar  bu  ölkələrin  milli  valyutasına  nisbətdə 

da

ha çox düşmüşdür. Bu illərdə avro ilə bağlı belə vəziyyət qey-

d

ə alınmamışdır. 

Ümumiyy

ətlə, dünya ölkələrinə nəzər yetirsək görərik ki, 

t

əbii ehtiyatlarla bağlı məhsulları ixrac edən ölkələrdə problem-

l

ər mövcuddur. Özü də bu problemlər birbaşa xarici valyutalarla 

bağlıdır. Milli valyutanın xarici valyutaya nisbətən məzənnəsini 

Milli Bank mü

əyyən edir. Milli Bank bunu valyuta birjalarında 

t

ələb və təklif arasındakı nisbətə əsasən müəyyən edir. 

Daxil olan valyutalar mübadil

ə nəticəsində ölkənin milli pul 

vahidi kimi istifad

ə  edilir. Bununla da ölkənin milli valyutası 

möhk

əmlənir. Bu halda milli valyutanı tənzimləmək lazım gəlir. 

Az

ərbaycanda bu proses Mərkəzi Bank tərəfindən tənzimlənir. 

M

ərkəzi Bank hələ  ki, bütün proseslərə  təsir etmək gücündədir. 

M

ərkəzi  Bank  manatın  məzənnəsinin  möhkəmləndirilməsi 

siyas

ətini həyata keçirir. Bu ona görə  mümkündür ki, dünyada 

                                                 

1

  Qeyd: manat – 

“xammal  valyutası”  olmaqla,  son  illər Azərbaycanın 

neftd

ən əldə etdiyi gəlirlərin səviyyəsinə uyğun möhkəmlənir... Manatın real 

kursunun neftin qiym

ətindən asılılığı maraqlı mənzərəni ortaya çıxarır. Belə 

ki,  neft  bahalaşanda  manatın  kursu  sürətlə  yüksəlir, amma neftin qiyməti 

aşağı düşəndə manatın ucuzlaşması adekvat sürətdə aşağı düşmür. 

2008-ci ild

ə  başlamış  qlobal  maliyyə  böhranının  Azərbaycan iqtisa-

diyyatına, xüsusən də real sektora təsirini minimuma endirmək üçün Dövlət 

Neft Fondunun v

əsaitlərinin bir hissəsinin Azərbaycana gətirilməsi və onun 

düzgün istifad

əsi mexanizminin  qurulmasına  ehtiyac  yaranmışdı.  (Bax: 

Az

ərbaycanın iqtisadi inkişaf modelləri. İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi. Bakı 

– 2009, s.11) . 

 

Pulun  

diktaturası 

 

 

177 

bütün ölk

ələr üçün qəbul  edilmiş  vahid  sərbəst dönərli valyuta 

yoxdur. Ona gör

ə  də,  dolların  və  yaxud  başqa  bir  valyutanın 

Az

ərbaycan manatına birbaşa təsir etmək imkanı məhduddur. 

M

ərkəzi Bank lazım bildiyi vaxt manatın məzənnəsini 

ba

halaşdırmaq və ya sabit saxlamaq imkanına hələ ki, ma-

likdir v

ə bu sahədə bəzi mütəxəssislərin qəbul edib-etməmə-

sind

ən asılı olmayaraq konkret mexanizmləri var. 

İdxalda  və  yaxud ixracda inflyasiya mövcud ola bilər. 

M

ərkəzi Bankın 2008-ci ildəki hesablamalarına görə, ölkədə in-

flyasiyanın  təxminən 24-25  faizini  idxal  malları  yaratmışdır. 

Dü

nya  bazarında  xam  neftin  qiymətinin  artırılması  istehsal 

x

ərclərinə təsir göstərməyə bilməz. Bu halda ölkədə idxal mal-

la

rı bahalaşır. Deməli, idxalda inflyasiya baş verir. İnhisarçılıq 

v

ə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi inflyasiyanın artımında mühüm 

əhəmiyyət kəsb edən amildir. 

T

ədqiqat  apardığımız dövrdə dövlət reyestrində 215 inhi-

sarçı şirkətin adı qeydə alınmışdır.  Bunlardan 117-si təbii inhi-

sarçıdır,  98-i 35 faizdən  artıq  bazar  payına  malikdir.  Yəni in-

flya

siyanın sürətinə  uyğun  olaraq  idxaldakı inhisarçılığın  təsir 

gü

cünün artacağı daim gözlənilir. 

Gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi də inflyasiya yaradan amil-

l

ərdəndir. Ölkədə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi regional göstəri-

cid

ən 1,5 dəfə, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv 

olan ölk

ələrdə olan orta göstəricidən 3 dəfə yuxarıdır. 

İrihəcmli xarici valyutanın ölkəyə daxil olması pul-kredit 

siyas

ətində mühüm problemlərin yaranmasına səbəb olur. Ölkə-

y

ə xarici valyuta axını mübadilə məzənnəsinin yüksəlməsinə is-

t

ər-istəməz təsir göstərir. 

Az

ərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlu-

mata gör

ə, 1997-ci ildə respublikanın milli valyutası olan manat 

ABŞ  dollarına  görə  mövqeyini möhkəmləndirmişdir.  Əgər 

1996-

cı ildə bir ABŞ dolları orta, hesabla 0,8591 manat idisə, 

1997-ci ild

ə bu rəqəm 0,7974 manat olmuşdur. Beləliklə, manat 

bir ild

ə  təxminən 7% möhkəmlənmişdir.  Sonrakı  dövrlərdə 

Pulun  

diktaturası 

 

 

178 

2000-ci ild

ə 1 ABŞ dolları 0,8948 manat, 2005-ci ildə 0,9460 

manat v

ə 2007-ci ildə 1 ABŞ dolları 0,8581 manat, 2008-ci ildə, 

0,8216, 2009-cu ild

ə 0,8037, 2010-cu ildə 0,8026,  2011-ci ildə 

0,7897, 2012-ci ild

ə 0,7856 manat olmuşdur

1

. 

T

əhlil göstərir ki, 2013-cü ildə dolların məzənnəsi qalx-

ma

mışdır. (1 dollar 0,7840 – 0,7849 manat arasında dəyişmiş-

dir). Bir avro is

ə bir manatdan çox cüzi fərqlə baha olmuşdur. 

 H

ər  hansı  bir  ölkədə  valyutanın  məzənnəsinin möh-

k

əmlənməsi xarici məhsulların  idxalını  artırır,  yerli  məh-

sul

ların  ixracatını  isə  çətinləşdirir.  Bu  isə  iqtisadiyyatda 

m

ənfi hal kimi qiymətləndirilir. Belə  ölkələr  inkişaf  etmiş 

ölk

ələrin xammal bazasına çevrilir. 

Ölk

ə valyutasının xarici valyutaya nisbətən məzənnəsinin 

möhk

əmlənməsi yerli istehsalçıların ixrac qabiliyyətini istər-is-

t

əməz zəiflədir. Belə  şəraitdə  ölkə  daxilində  istehsal xərcləri 

milli valyuta il

ə ifadə olunan məhsulların dünya bazarında rə-

qab

ət aparmaq imkanlarını məhdudlaşdırır. Çünki dünya baza-

rında bu məhsulların xarici valyuta ilə qiyməti artmış olur. Di-

g

ər tərəfdən milli valyutanın xarici valyutaya nisbətən məzən-

n

əsinin möhkəmlənməsi alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsinə 

s

əbəb olur. 

İngiltərə dünyada Mərkəzi Bank anlayışının beşiyi sayıl-

ma

sına və o dövrdə orada pul bazarının həcminin böyük olma-

sına baxmayaraq, 1992-ci ilin sentyabrında qeyri-adi əməliyyat-

ların qarşısını almaqda acizlik göstərmişdir. Pul bazarının həc-

                                                 

1

  Bax: Az

ərbaycan  Respublikasının  Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın 

xarici ticar

əti – 2008. Bakı: 2008, s. 3; Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sta-

tistika Komit

əsi. Azərbaycanın statistik göstəriciləri – 2009. Bakı: 2009, s.  7 ; 

Az

ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın Statistik 

göst

əriciləri  –  2010.  Bakı:  2010,    s.9;  Azərbaycan Respublikasının  Dövlət 

Statistika Komit

əsi. Azərbaycanın Statistika göstəriciləri 2011. Bakı: 2011, s.7; 

Az

ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın Statistik 

göst

əriciləri 2013. Bakı: 2013, s. 372. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

179 

mi kiçik olan ölk

ələrdə  isə  denominasiya ilə  bağlı  zəruri təd-

birl

ərin görülməsinə daim ehtiyac yaranır. 

H

ər hansı bir ölkədə milli valyutanın məzənnəsinin yük-

s

əlməsi daxili bazarı genişləndirir. Bu zaman bəzi iş adamları 

xarici bazara çıxmağa cəhd edir və bu prosesi sürətləndirməyə 

s

əy edirlər. Digərləri isə bu prosesdən istifadə edərək müəyyən 

m

əhsulları  idxal  etməkdənsə  özləri istehsal etməyə  üstünlük 

verirl

ər. Nəticədə ölkə iqtisadiyyatının xarici bazardan asılılığı 

t

ədricən zəifləyəcək və  öz milli məhsullarını  istehsal  etməkdə 

ma

raqlı olacaqlar. Bununla da ölkə əhalisinin həmin məhsullara 

t

ələbatı ödənilə bilər. 

Dünya ölk

ələri valyutalarına qarşı dolların məzənnəsi-

nin artması və yaxud azalması hər hansı bir ölkə üçün nə ilə 

n

əticələnə  bilər?  Bu  proses  birbaşa  həmin ölkədə  ixrac məh-

sulundan  asılıdır.  Başqa  sözlə, ixrac edilən məhsulun dünya 

bazarında qiymətinin aşağı və ya yuxarı olması ölkənin gəlirinin 

artmasına  və  ya  azalmasına  gətirib  çıxara  bilər.  Dolların  ba-

halaşmasının  baş  verdiyi  şəraitdə,  əgər ölkənin  ixracını  təşkil 

ed

ən  əsas məhsulların  dünya  bazarında  qiyməti  aşağı  düşürsə, 

h

əmin ölkənin dollar ifadəsində olan valyuta gəlirləri azalacaq. 

Lakin bel

ə bir şəraitdə ölkədə dollara tələbat artarsa dolların mə-

z

ənnəsi yüksələ bilər,  yəni dollarla daha çox məhsul almaq im-

kanı yaranar. Belə olan halda isə həmin ölkənin əhalisi qazanar. 

Hansı ölkənin ki, məhsulu dünya bazarında dollara satılır, 

h

əmin ölkənin daxili bazarında dolların təklifi tələbindən çoxdur. 

Bel

ə  ölkələrin Mərkəzi  Bankları  ölkə  daxilindəki bazarda öz 

valyutalarını  sataraq  dollar təklifini  balanslaşdırırlar.  Bu  halda 

ölk

ə valyutasının möhkəmlənməsi ləngiyir. Bəzən belə şəraitdə 

dünya bazarında əks proses gedir. 

Dolların ucuzlaşması üç yolla baş verə bilər: 

1.

 

M

əcburi  

2.

 

M

əqsədli 

3.

 

T

əbii olaraq 

Pulun  

diktaturası 

 

 

180 

Artıq dünya praktikasından məlumdur ki, dolların məcbu-

ri v

ə məqsədli ucuzlaşması istər-istəməz milli valyutanın möh-

k

əmləndirilməsi ilə nəticələnir. 

Əslində isə belə ucuzlaşma bazar qanunlarını pozur. Dol-

la

rın məzənnəsinin təbii yolla aşağı düşməsi əslində iqtisadi in-

ki

şafda balansın pozulması deməkdir. Bu isə idxalla ixrac ara-

sında kəskin proporsiyanı yaradır. 

H

ər  hansı  bir  ölkədə  dolların  ucuzlaşması  uzunmüddətli 

proses ola bil

ər. Bu da ölkədə valyuta böhranına gətirib çıxara-

caq

dır.  Ümumiyyətlə,  valyuta  böhranını  şərtləndirən cəhətlər 

aşağıdakılardır: 

1.

 

Ölk

ədə  devalvasiyanın  həyata keçirilməsi (səbəbindən 

asılı olmayaraq); 

2.

 

Valyuta ehtiyatlarının kəskin şəkildə azalması; 

3.

 

 Faiz nisb

ətlərinin qəflətən yüksəlməsi. 

Dolların  ucuzlaşması  ölkə  iqtisadiyyatına  müsbət və  ya 

m

ənfi nə vəd edir? 

Müsb

ət cəhətləri aşağıdakılardır: 

1.

 

İdxalla məşğul olan sahibkarlar bu prosesdən istifadə edib 

xaricd

ən ucuz qiymətə məhsullar ala bilərlər; 

2.

 

Kredit götür

ən sahibkarlar bundan istifadə edib tez bir za-

manda borc faizl

ərini qaytara bilərlər; 

M

ənfi nəticələr isə aşağıdakılardır: 

1.

 

İnflyasiya prosesi baş verir; 

2.

 

Əhalinin banklara dollarla qoyduqları vəsaitlər öz dəyəri-

ni itirir v

ə onlar ziyana düşürlər. Bununla da əhalinin banklara 

ina

mı azalır; 

3.

 

İdxalla məşğul olan sahibkarlar bu şəraitdən istifadə edə-

r

ək qiymətləri qaldıra bilərlər; 

4.

 

T

əbii ehtiyatlarla  zəngin ölkələrdə «Holland sindromu» 

yarana bil

ər; 

5.

 

Strateji m

əhsulların dünya bazarında qiymətlərinin kəskin 

şəkildə qalxması prosesi baş verə bilər. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

181 

2006-

cı il mayın 10-da ABŞ Mərkəzi Bankının funksiya-

sını yerinə yetirən Federal Ehtiyat Sistemi

1

 

dünya birjalarında 

dolların sürətlə enməsini iqtisadi mənada dolların həcminin art-

ma

sını  nəzərə  alaraq  dolların  çapının  dayandırılması  haqqında 

q

ərar qəbul etmişdir

2

. Buna gör

ə də dolların dəyəri gözlənilmə-

d

ən aşağı düşmüşdür. Belə qərar zamanından asılı olmayaraq qə-

bul edil

ərsə, onda birbaşa avronun, iyenin, funt sterlinqin və di-

g

ər dönərli valyutaların dünya ticarətində dəyəri yüksələcəkdir. 

Dolların nə zamansa çapı dayandırılarsa, adekvat tədbirlər 

görülm

əzsə, bu hal dünya bazarında qiymətlərə ciddi təsir gös-

t

ərəcəkdir. Tədqiqatımızın  yekun  mərhələsində  (2013-cü ilin 

sonunda) m

əlum oldu ki, ABŞ Mərkəzi Bankı (Federal Ehtiyat 

Sisitemi) 2008-ci il maliyy

ə böhranından sonra aylıq çap etdiyi 

85 mi

lyard dolları 10 milyard azaldacağı və 2014-cü ilin yanvar 

ayından etibarən ABŞ valyutasının aylıq 75  milyard dollar çap 

olunacağı ilə bağlı qərar verib. 

Artıq ABŞ Mərkəzi Bankı tərəfindən verilən bu açıqlama 

birjalara ciddi t

əsir göstərməyə başlayıb. Birjalarada neftin və 

qızıln  bahalaşması  müşahidə  olunmaqdadır.    Bununla  bərabər 

unut

maq lazım deyil ki, dolların çapı dayansa da, dayanmasa da 

dünyanın inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrində qiy-

m

ətlər günü-gündən artır. Amerika iqtisadçısı Con Perkins ya-

zır ki, pulu çap etmək imkanı bizə hədsiz güc verir. Bu o de-

m

əkdir ki, digərlərindən fərqli olaraq, biz kredit verməkdə da-

vam etm

əliyik və  xeyli  borcu  yığa  (toplaya)  bilərik. 2003-cü 

ilin 

əvvəlinə ABŞ-ın milli borcu son dərəcə heyrətləndirici rə-

q

əm olan yeddi trilyon dollar həddinə – təxminən hər bir ABŞ 

                                                 

1

 Qeyd: A

BŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi 1914-cü ildə bir neçə kredit müəssi-

s

ələrinin 1907-ci ildə baş vermiş müflisləşməsindən sonra yaranmışıdır. Bu 

hadis

ələr ABŞ konqresini inandırdı ki, ölkəyə milli bank sisteminin maliyyə 

sağlamlığını təmin edə biləcək Mərkəzi Bank lazımdır. (Bax: Menkyu N.Q. 

Ekonomiksin prinsipl

əri. 2-ci nəşr – “Ali məktəblər üçün dərslik” – seriyası / 

rus dilind

ən tərcümə. Bakı: “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2009, s. 514). 

2

 Bax: “Günd

əlik Azərbaycan” qəzeti. 13 may 2006-cı il. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

182 

v

ətəndaşına düşən 24000 dollara çatmalı idi. Bu məbləğin xeyli 

hiss

əsini Asiya ölkələrinə, xüsusilə  Yaponiya və  Çinə  borclu 

kimi verm

əliyik. Onlar elektronika, kompyuterlər,  maşınlar, 

pa

ltar  daxil  olmaqla  istehlak  mallarının  satışından  alınan  pula 

ABŞ-ın Maliyyə Nazirliyinin qiymətli kağızlarını (istiqrazları-

nı) Birləşmiş Ştatlarda və dünya bazarında əldə edirlər

1

.  

Əgər Con Perkinsin ideyası həyata keçərsə onda ABŞ-da 

v

ə dünyada nə kimi mənzərə baş verə bilər? Bu bir sıra ölkələ-

rin iqtisadiyyatına ciddi zərbə olardı. 

Qiym

ətlərin artması isə əsas strateji məhsulların qiymətinin 

yüks

əlməsindən  asılıdır.  Məsələn,  dünyada  neftin,  qızılın  və  s. 

qiym

ətinin artması digər məhsullara təsir göstərməyə bilmir. 

Ümumiyy

ətlə, hər  hansı  bir  ölkə  valyutasının  çapını  da-

yan

dırarsa, həmin ölkəyə idxal güclənər, ixrac isə azalar. 

2006-2013-cü ill

ər ərzində ABŞ dollarının məzənnəsi ol-

duq

ca aşağı düşdü. 30 il ərzində ilk dəfə olaraq Kanada dolları-

nın məzənnəsi ABŞ dolları ilə bərabərləşdi. Hətta yeni türk lirə-

si Amerika dolları ilə müqayisə ediləcək səviyyəyə yüksəldi. 

Amerika dollarının dəyərinin aşağı düşməsi ilk dəfə deyil. 

1955-1970-ci ill

ərdə Amerika dollarının dəyəri 34% aşağı düş-

m

üşdür.  1971-ci ildən sonra isə  tədricən yüksəlmə  müşahidə 

olunmuşdur. Belə ki, dolların dəyəri 1971-ci ildə 4,4%, 1972-ci 

ild

ə  3,2%, 1973-cü ildə  4,7% və  1974-cü ildə  9,3% yük-

s

əlmişdir

2

. 

2008-ci ild

ə  ABŞ  dollarının  məzənnəsi o dərəcədə  aşağı 

düşdü ki, Amerika rəhbərliyinin düşməni olan sabiq İran preziden-

ti  Mahmud  Əhmədinejad  dolları  dəyərsiz  kağız  parçası  adlan-

dırmış,  Venesuelanın  sabiq  prezidenti  Huqo  Çaves  isə  «Sadəcə 

dollar  deyil,  ABŞ-da son günlərini  yaşayır»,  söyləmişdir. 

                                                 

1

 Bax: 

Перкинс Джoн. Исповедь экономического убийцы. Предисловие и 

ред. русского издания д.э.н., проф. Л.Л.Фитуни. М.:Pretext, 2005, s. 279-

280 

2

 Ба х : 

Лоран  Эрик. Нефть: ложь, тайны, махинации (Эрик Лоран: пер. с 

фр. Татьяны Ждановой) – М.: СТОЛИЦА – ПРИНТ, 2007,  с. 15. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

183 

Venesuela neft ya

taqlarının  milliləşməsinin və  neftə  dair he-

sablaşmalarda avroya keçidi elan etdi

1

. 

Hazırda İran, Venesuela və Rusiya neftini satarkən əsasən 

avro t

ələb edir. Suriya dövləti də bu illərdə (ölkədə baş verən hadi-

s

ələrdən əvvəl)  bütün  ehtiyatlarını  avroya  çevirməyi qərarlaşdır-

mışdır.  Ucuzlaşdığı  ərəfədə  hansı  ölkə  vətəndaşının  əlində  külli 

miqdarda ABŞ dolları vardısa, onlar alıcılıq qabiliyyətinə görə çox 

uduzdular. Dünyada bel

ə  ölkələrin  sayı  isə  çoxdur. Məsələn, 

avropalılar,  çinlilər, yaponlar,  ərəblər, azərbaycanlılar,  ukray-

nalılar və s. Əgər belə davam edərsə bu ölkələr məcbur olub mü-

əyyən tədbirlər həyata keçirə bilərlər. Onda dollara sarsıdıcı zərbə 

d

əyər. Avropa ölkələri  dolların  belə  ucuzlaşmasının  tərəfdarı 

deyil. Çünki onlar d

ərk edirlər ki, bu Avropa məkanına da mənfi 

t

əsir göstərə bilər. Ona görə də dolların məzənnəsinin yüksəlməsi 

il

ə əlaqədar görülən tədbirlərdə onlar da maraqlıdırlar. 

Lakin qeyd etm

ək lazımdır ki, ABŞ dollarının məzənnəsi-

nin aşağı düşməsinin həm siyasi, həm də iqtisadi səbəbləri var. 

Siyasi nöqteyi-n

əzərdən  ABŞ-ın  və  İsrailin  İrana  qarşı  başla-

maq ist

ədikləri hərbi əməliyyatları və İranın nüvə proqramının 

BMT T

əhlükəsizlik Şurasındakı müzakirəsini siyasətçilər səbəb 

kimi göst

ərirlər. 

İqtisadçılar isə iqtisadi cəhətdən bunu İranın, Rusiyanın, 

Ve

nesuelanın  və  Suriyanın  nefti  satarkən avro tələb etmələri 

(İraq dövləti də vaxtı ilə bu addımı atmışdır), ABŞ Federal Eh-

tiyat Sisteminin 2007-ci ilin 

əvvəlindən uçot dərəcəsini azalt-

maq niyy

əti, ABŞ-da iqtisadiyyatın kəsiri – ABŞ-da ipoteka və 

bank sektorundakı problemlərlə və xarici ticarətdə kəsirin artım 

sür

əti ilə əlaqələndirirlər. 

Bütün  bunların  nəticəsidir ki, dünya maliyyə  bazarında 

dollar, avro v

ə iyen arasındakı rəqabət güclənib. Gələcəkdə bun-

                                                 

1

 Ба х : 

М.Ершов, В.Лохмачев, В.Татузов, А.Тапасова. Российская 

экономика: актуальные внешние риски. Российский экономический 

журнал. 2007. № 7-8. с. 105. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

184 

ların  hansının  üstün  olacağını  həyat özü göstərəcək. Bəzən isə 

müt

əxəssislər dolların avroya görə dəyərdən düşməsini müxtəlif 

s

əbəblərlə əsaslandırmağa çalışırlar. 

Avro yeni valyuta növü olmasına baxmayaraq (dünyanın ən 

g

ənc pul vahidi olan avro öz başlanğıcını 01 yanvar 1999-cu ildə 

başlayıb  və  ilk olaraq 11 Avropa ölkəsi bu məkana daxil olub: 

Almaniya,  Fransa,  İtaliya,  İspaniya,  Portuqaliya,  İrlandiya, Av-

striya, Finlandiya, Belçika, Lüksemburq v

ə Niderland.  01 yanvar 

2002-ci ild

ən isə bu ölkələrin pul vahidləri avro ilə əvəz olunub

1

) 

m

əzənnəsinə görə dolları və digər pul vahidlərini hələ ki, üstələyir. 

Fikrimizc

ə, ABŞ-ın tarixi keçmişi zəngin, adət-ənənəsi 

q

ədim, iqtisadiyyatı günü-gündən inkişaf edən bir ölkədir. 

Ona gör

ə  də  Amerika  dollarının  dəyərdən  düşməsi  yaxın 

g

ələcəkdə özünün əvvəlki dəyərini tapa bilməyəcəyi inandı-

rıcı səslənmir. 

N

əzərə almaq lazımdır ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin 

mil

yardlarla xarici borcu Amerika dolları ilədir. Valyuta məzən-

n

əsi isə  bazardakı  tələb və  təkliflər  əsasında  müəyyən olunur. 

Lakin b

əzən siyasi hakimiyyət bunu süni surətdə  tənzimləyə 

bilir. Y

əni ölkədə məzənnənin aşağı düşməsi iqtisadiyyata müs-

b

ət təsir edərsə və yaxud hökumətə belə sərf edirsə onda bunu 

süni yollarla h

əyata keçirmək mümkündür. 

Son dövrl

ərdə bir çox ölkələr islahatlarının bir növü olan 

denominasiyadan istifad

ə etməli olurlar. Bu güclənən inflyasiya 

prosesl

ərindən irəli gələn nisbətən mülayim pul siyasətidir. 

“Denominasiya” terminin iki m

ənası vardır: 

1.

 

İstiqraz, veksel, kupon, sikkələr, kağız pullar və s. nomi-

nal d

əyəri. Səhmlərə münasibətdə bir sertifikata düşən səhmlə-

rin sayını ifadə edir. 

2.

 

Pul  –  kredit siyas

ətinin aləti kimi ölkənin pul vahidinin 

adını  dəyişmədən dəyərinin  artırılması.  Bu  alətin məqsədi pul 

                                                 

1

 Ба х : 

Рэнди Эппинг. Путеводитель по мировой экономике / Пер. с англ. 

И.М.Макарова. – М.: Междунар. отношения, 2006, с. 17-18.