AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Pulun diktaturası
221 ki şilərin sayı 4 milyon nəfər təşkil edir. Rəsmi statistikaya görə Rusiyada h ər il 1,6 milyon uşaq aborta məruz qalır. Son illərdə görül ən inzibati tədbirlərlə əlaqədar olaraq Rusiyada abortların sayı 2005-ci ildə 1,5 mln-dan 2012-ci ildə 935000-ə qədər azal- mışdır. Yəqin ki, qeyri-rəsmi abortun sayını fantastik rəqəmlə ifad ə etmək olar. Rusiyada 20 faizdən çox həddi-büluğ yaşına çat mamış qızlar aborta cəlb olunur. 1996-2009-cu illərdə Rusiya əhalisinin sayı davamlı olaraq azalmışdır: 148,3 mln nəfərdən 2009-cu ild ə 142,7 mln nəfərə ensə də, 2012-ci ildə bu rəqəm 143 mln olub. Demoqrafların fikrincə, 2050-ci ildə Rus ordusu əsgərsiz qala bil
ər. Belə bir nəticə hələ 20 il bundan əvvəl səslənirdi. V əziyyət isə günü-gündən düzəlmək əvəzinə daha da pisləşir. Yaponiyada da bel ə bir proses mövcuddur. Yaponiyanın əhalisi 127,5 (iyul 2012) milyon nəfərdir. Yapon alimləri belə hesab edirl ər ki, 50 ildən sonra ölkə əhalisinin sayı 50 milyona q ədər azalacaq. Proqnoza görə 100 ildən sonra Yaponiya əhalisi 44,59 milyon n əfərə qədər azalacaq. Yaponiyada doğum qabiliy- y əti hər 1000 qadına orta hesabla 126 uşaq düşür. Sonrakı illərdə bu göst əricinin aşağı düşəcəyi gözlənilir. Bütün bunların, ümu- miyy ətlə, baş verməsinin səbəbi aşağıdakılardır: 1.
Ail ələrdə , ümumiyyətlə , uşaqların sayının azalması; 2.
Nikahsız yaşamağa üstünlük verilməsi və bu meylin günü-günd ən artması; 3.
Müasir sosial v əziyyətin gec evlənməyə gətirib çıxarması; 4.
ətlə, çox ailələrdə maddi vəziyyətin aşağı olması; 5.
Şəhvətin təmin edilməsi üçün geniş imkanların yaranması; 6.
Qadınların azad, tam sərbəst, qayğısız yaşamaq istəkləri; 7.
Qadınların ev işlərində bərabərlik tələb etməsi; 8.
U şağa qulluğun edilməsindəki eqoizm və tənbəllik. Dünyada is ə əks proseslərin getdiyi müşahidə olunur. Hələ 50 il bundan əvvəl dünya alimləri tərəfindən belə bir proqnoz ve- rilmişdir ki, planetin əhalisi 2005-ci ildə 6,5 milyard nəfər ola- caq. O zaman planetin əhalisi 2,7 milyard nəfər təşkil edirdi. Bu
Pulun diktaturası
222 proqnoz dem ək olar ki, özünü doğrultmuşdur. Belə ki, BMT-nin 2005-ci ild əki hesabatında Yer kürəsi əhalisinin sayı doğrudan da 6,5 milyard n əfər olduğu göstərilmişdir. Hər gün dünyada 365 min uşaq doğulur. Ən çox doğum Asiyada – 57%, Afrikada – 26%, Avropada – 9%, Şimali Amerikada – 3%, Okeaniyada – 1% t əşkil edir. Gün ərzində Yer kürəsində əhalinin sayı 210 min nəfər artır, 155 min nəfər isə ölür. İl ərzində isə əhali artımı 75 milyon n əfər təşkil edir. Artıq dünya əhalisinin sayı 7 milyardı ötmüşdür. B əzi proqnozlar bir-birini təkzib etsə də , hər halda proses artım x ətti ilə gedir. Məsələn, 50 il əvvəlki proqnozlara görə 2050-ci ild ə dünya əhalisinin sayı 15 milyarda çatacağı qeyd edilirdisə, hal-ha zırda başqa hesablamalara görə bu rəqəmin 8-9 milyarddan artıq olmayacağı göstərilir. Deustsche Bank-ın təhlillərinə görə 2055-ci il ədək dünya əhalisinin sayı 8,7 milyarda çatacaq. Sonrakı ill
ərdə isə tədricən azalma baş verəcəkdir. B əzi istisnaları çıxmaqla inkişaf etmiş ölkələrdə çoxuşaqlı ail ələrə az rast gəlinir. Keçmiş dövrlərdə ailədə uşağın sayının çox olması adi bir hal idi. Hətta prezident ailələri səviyyəsində d ə belə artım hiss olunurdu. Məsələn, Con Tayleri (1790-1862) 1
ABŞ-ın ən «məhsuldar» prezidenti saymaq olar. Belə ki, onun birinci arvadından 8, ikinci arvadından isə 7 uşağı olmuşdur. Ən maraqlısı odur ki, bu dövlət başçısının sonuncu uşağı onun 71 yaşı olanda dünyaya gəlmişdir. C əmiyyətdə qadınların doğumu onların həmişə ana olmaq ar zusundan, yaxud şəxsi ambisiyalarından asılı deyil. Analıq döv rü bazar qanunları ilə şərtlənir. «Kapitalist maraq ehtirasının ən sonuncu versiyası kimi qloballaşma ideoloji, struktur və fiziki aspektd
ən qadın cinsini ləkələyir» 2 . Daha konkret des ək, ana ol maq üçün konkret olaraq maddi şərait olmalıdır. Bunsuz ana olmağın özü də məsləhət deyil. Bazar münasibətləri bu-
1 Qeyd: Con Tayler 1841-1845-ci ill ərdə ABŞ-ın prezidenti olmuşdur. 2 Bax: Qlobal siyasi iqtisad: müasir n əzəriyyələr (Azərbaycan dilində) Ronen Palanın redaktəsi ilə. «Routledege» / RİRE qlobal siyasi iqtisad təlimləri seriyasından. Bakı.: 2003, s. 238
Pulun diktaturası
223 nu birbaşa diktə edir. Artıq ən inkişaf etmiş ölkələrin iqti- sad çıları da bu qənaətə gəliblər. İndiki ailələr əvvəlki tək şəffaf olmur 1 .Gec doğan qadın- lar özl ərini gecikmiş hesab edirlər. Qadınların ana olma vax- tını təxirə salmaları onların pul qazanmaq arzuları ilə bağ- lıdır. Çünki bazar münasibətləri şəraitində övlad saxlamaq pulsuz mümkün deyil. Qadının və kişinin müasir dünyada pul bar ədə fikirləşməsi heç də pis əlamət sayılmır. Lakin bu m əsələdə ifrata varmaq cəmiyyətdə mənfi təzahürlərə gəti- rib çıxara bilər. T ədqiqatçıların qənaətinə görə qadınların dünyaya övlad g ətirmələrinin ən ideal dövrü əvvəllər 26 yaş nəzərdə tutulurdusa son vaxtlar 30- 40 yaş arasındadır. Onların fikrincə, 30 yaş in- sanların psixoloji sağlamlığı ilə maddi rifahları arasında optimal balansın yaranması dövrüdür. Digər tədqiqatçılar isə qadınların doğum dövrünün yüksək həddini 20-28 yaş hesab edirlər. Müt
əxəssislər ona görə 30 yaşdan yuxarını müvafiq hesab etmirl
ər ki, doğum zamanı və uşaqların tərbiyəsi zamanı ya- ranan
əsəbilik və bütövlükdə digər amillər qadın orqanizmini z əiflədir, gələcəkdə onların səhhətinə öz mənfi təsirini göstərir. Dün yanın bir sıra ölkələrində hamiləlik dövründə dölün itiril- m əsi, ana ölümü və bir yaşına çatmamış uşaqların tələf ehtimalı yüks ək faiz təşkil edir. Buna s əbəb kimi ailədə uşaqların sayının çox olması, do- ğum arasındakı müddətin azlığı, ölkədə səhiyyənin inkişaf sə- viyy
əsinin aşağı olması, qadınların hakimiyyət orqanlarında t əmsil olunması, bəzi ailələrdə maddi vəziyyətin ağır olması, ail ələrin bir çoxunda psixoloji gərginliyin mövcudluğudur. Analar üçün ən əlverişli şərait olan ölkələr Şimali Avropa
1 Qeyd: Son zamanlar dünya ölk ələrinin bir çoxunda eyni cinsdən olan cütl
ər arasında evlilik geniş yayılmışdır. Bu eybəcər meyil Avropa ölkə- l ərindən Hollandiya, Belçika, İspaniya, Norveç, İsveç, Portuqaliya və İs- landiyada qanunil əşdirilib. Təəssüflər ki, bu proses daha da genişlənir. Bu da inkişafın “son” məhsuludur.
Pulun diktaturası
224 ölk
ələridir. 2012-ci ildə belə ölkə Norveç olmuşdur. İslandiya (2 yer), İsveç (3), Yeni Zelandiya (4), Danimarka (5), Finlandi- ya (6), Avstraliya (7), Belçika (8), İrlandiya (9), Hollandiya / Böyük Britaniya (10). 2013-cü ild ə isə Finlandiya birinci yerdə ol muşdur. Müxt əlif illərin, məlumatlarına görə 125 ölkə arasında analar üçün ən əlverişli və təhlükəsiz şərait Skandinaviya ölkələ- ri olmuşdur. Məsələn, İsveçdə ailə-nikah münasibətləri Avropa mentalitetind ən qaynaqlanır. Ölkədə iki nikah növü mövcuddur. Sambor (birg əyaşayış) adlanan nikahda tərəflər qeydiyyatsız ya- şaya bilər. Sonadək ömür sürənlər də az deyil. Bu nikahda qadın bar mağına bir üzük taxır. Cift adlanan ikinci nikah növü kilsənin xeyir- duası, ər və arvadın ərizəsi əsasında yerli bələdiyyədə rəs- mil əşdirilir. Belə nikahda qadın iki üzük taxır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ana olmaq üçün ən pis şə- ra it Afrikadadır. Orada hər il 2 milyon uşaq doğumun ilk gü- nünd ə tələf olur. Nigeriyada vəziyyət daha dəhşətlidir. London iqtisadiyyat m əktəbinin üzvlərinin apardığı t ədqiqatlardan belə nəticə çıxarılmışdır ki, övlad gözləyən in sanların ən gözəllərinin qızı, zahiri görkəmcə çox da cazi- b ədar görünməyən, amma əqli üstünlüyünə görə fərqlənən- l ərin isə oğlu olmaq ehtimalı yüksəkdir. Qərb dünyasında müxt əlif adları çəkməklə də bunu sübut etməyə çalışırlar. Dünyada bel ə bir fikir də formalaşıb ki, ayrı-ayrı millətdən olan cütlükl ərin övladları gözəl olur. Bunu da təsdiq edən çox
saylı adlar da çəkmək olar. T əkamül qanunlarına görə övladlar valideynlərin ən yaxşı c əhətlərini özlərində cəmləşdirirlər. Qadınların kəskin silahı həmişə onların gözəlliyi olub. Da ha doğrusu, öz cazibədarlıqları ilə fəxr edirlər. (İngiltərə mü- t əxəssislərinin son araşdırmaları göstərir ki, qadınların təxmi- n ən yarısı öz şəklinə baxan zaman narazılıq, stress keçirirlər. Qadınların əksəriyyəti özlərinə tənqidi yanaşır, şəklə baxan za- man ilk olaraq diqq ətlərini narazı olduqları məqamlara yönəldir
Pulun diktaturası
225 v ə dərhal da kefləri pozulur. Onların öz şəkilləri ilə bağlı nara- zılıqları daha çox təbəssümlərinin “xoşagələn alınmaması”, diş- l ərinin kifayət qədər ağ olmaması, həmçinin bədən quruluşla- rının şəkildə pis düşməsilə bağlıdır.) Hətta Hollandiya tədqi- qatçıları belə nəticə çıxarıblar ki, kişilər gözəl bir qadınla ilk d əfə qarşılaşandan sonrakı bir neçə dəqiqə ərzində onla- rın ağlı başından çıxır, beyin fəaliyyətləri zəifləyir. Yəni ki- şilər özlərini itirir, onlar sağlam düşünə bilmir, hərəkət və da nışıqlarında səhvlərə yol verirlər. Ancaq unutmaq lazım de yildir ki, Ərəb məsəlində deyilir: «Qadının gözəlliyi bala- ca uşağın əlindəki silaha bənzər. Bu silah həm özü, həm də ətrafındakılar üçün çox təhlükəlidir». Yapon məsəlində isə qa dınlar gözəl mənzərəsi olan dağlara bənzədilir və onları ancaq uzaqdan seyr edib zövq almaq tövsiy ə edilir. Zahiri göz əllik qızlar üçün əsas olsa da qadının üz gözəl- liyi keçici, xasiyy ət gözəlliyi isə daimidir. Oğlanlar isə gözəl olmaya da bil ərlər. Dünyanı kişilər, kişiləri isə qadınlar idarə
Bu gün qadınların intellektual səviyyəsindən və peşəkar- lığından necə istifadə olunur ― sualına cavab axtarsaq burada kifay
ət qədər ehtiyatların mövcudluğunu müəyyən etmiş olarıq. Bel
əliklə, intellektual kapital yeni mahiyyət kəsb etməli, idarə- etm
ə elmi əsaslara söykənməlidir.
Sağlam təfəkkürlü və intellektual qadınlar iqtisadiyyatın aparıcı qüvvəsidir İngilis yumoruna görə Allah-taala əvvəlcə kainatı ya- rat dı, istirahət elədi, sonra kişiləri yaratdı, istirahət elədi, nə- hay ət, qadınları yaratdı və o vaxtdan indiyə kimi nə kainat, n ə də kişilər istirahət etmir. Əlbəttə, bu bir zarafatdır. Tarixən Pulun diktaturası
226 qadınlar bəşəriyyətin inkişafında sanballı rol oynamışlar.
«Forbes» jurnalı 2006-cı ilin məlumatlarına əsasən ictimai r əyə təsiri, iqtisadi (o cümlədən kommersiya) və siyasi idarəçilik- d ə rollarına görə dünyanın ən güclü 100 qadınının siyahısını tərtib etmişdir. İlk yeri Almaniya kansleri Angel Merkel tutub. ABŞ Dövl
ət Katibi Kondoliza Rays isə 2-ci (Rays 2005-ci ildə lider olmuşdur), ÇXR baş nazirinin müavini By Ju 3-cü yerdə ol- muşdur. İlk onluğu «Рерsi» firmasının Hindistandan olan nüma- y əndəsi İndra Nooyi, «Xerox»un təmsilçisi Anna Mulkay, fransalı iş adamı Anna Lovergen təmsil etmişdir. İki türk qadını «Sabançı Holdinq»in idar ə heyətinin rəhbəri Gülər Sabançı 65-ci, «Doğan Holdinq»in idar ə heyətinin üzvü İmrə Barmanbek isə 100-cü sırada olmuşlar. 2011-ci ild ə Almaniya kansleri Angela Merkel yenidən bi- rinci pill ədə, ikinci ABŞ-ın dövlət katibi Hillari Klinton, üçüncü Latın Amerikasının ən böyük iqtisadi gücü olan Braziliyanın ilk qa dın dövlət başçısı Dilma Roussef, dördüncü “Pepsi Cola”nın r əhbəri İndra Nooyi olmuşlar. ABŞ prezidenti Barak Obamanın xa nımı Mişel Obama 8-ci yeri tutmuşdur. H ər il bu siyahı dəyişir və yeni-yeni adlara rast gəlmək olar. Lakin birinci v ə sonuncu olmasından asılı olmayaraq dün- ya siyas ətinə və iqtisadiyyatına qadın amilinin təsiri danılmaz- dır və bəzən həlledici rola malikdir. 1991-ci ild ə ABŞ prezidenti Klinton arvadı Hillari ilə ölkə- ni s
əyahətə çıxarkən Çikaqo yaxınlığındakı xırda bir benzindol- durma m
əntəqəsində dayanırlar. Benzindoldurma məntəqəsinin sahibi m
əşhur qonaqları görməkdən şad olduğunu gizlətmir. Klintona göz vuraraq demişdir: «Billi, hələ məktəbdə oxuyanda Hillarid ən kəsirdim. Hətta onunla gəzib-dolaşmışıq da!». Klinton oğlanın bu sözünə qəhqəhə çəkib gülmüş və arva- dına demişdir: «Hillari, sən bu oğlana ərə getsəydin, indi kimiy- din?».
Pulun diktaturası
227 Hillari halını pozmadan sakitcə xarakterinə uyğun cavab ver mişdir: «Amerika prezidentinin arvadı!». B əli, bu hadisənin həqiqətən baş verib-verməməsindən asılı olmayaraq bütün amerikalılar təsdiq edə bilər ki, Hillari h ər hansı amerikalını prezident kürsüsünə oturtmaq qabiliyy ətinə malik qadındır. Klintona ərə getməyinin səbəbkarı da məhz Hillarinin özü olub. Yell Universitetinin t ələbəsi olan Hillari bir dəfə kitab- xanadakı oğlanlardan birinin gözünü ona zillədiyini görüb və buna dözm əyərək yerindən qalxıb zalın bir başından o biri başına g əlib və Klintonun düz qənşərində dayanaraq demişdir: «Əgər bir d ə mənə baxsan, arxamı sənə çevirməyə məcbur olacağam. S ən az qala gözünlə məni yeyirsən, bəlkə tanış olaq? Mənim adım Hillari Rodemdi… Nə gözünü döyürsən? Adın yadından çıxıb, nədi?» Klinton «h ə» dedi, - «yadımdan çıxıb». Bu cür tanışlıqdan sonra onlar ail ə həyatı qurublar və 1971-ci ildə evləniblər. Hillarinin atası çox varlı idi. Hillarinin ömrü boyu qazandı- ğı təqaüd və mükafatların heç biri atası ilə bağlı deyil. O, bütün bunlara şöhrət xatirinə, birinci olmaq naminə nail olub. Olduqca şöhrətbaz və eqoist(xudpəsənd) bir qadındır. Hillari yeganə prezident arvadı olub ki, ərinin bütün işlərinə qarışıb. Hətta əri- nin prezidentlik dövrü başa çatandan sonra senatın üzvü oldu. 2008-ci il prezident seçkil ərində isə prezidentlik uğrunda son ana q ədər mübarizə apardı və 2009-cu ildən artıq ABŞ-ın Dövlət Ka- tibi v əzifəsinə təyin olundu. Vladimir Putinin arvadı Lyudmila Putinanın 1 sözl ərinə görə, onun
əzmkar və müstəqil qərar qəbul edən əri var. Ərinin siyasi işlərinə heç vaxt qarışmır. Ərinin iki fikrini söyləməkdən çəkinmir: 1.
2.
qadını çox tərifləmək olmaz, əks halda pozular. Almaniya kansleri Angel Merkel iki d əfə ərə gedib. Bö-
1 Qeyd: 2013-cü ild ə cütlük rəsmi olaraq ayrılıblar. Pulun diktaturası
228 yük Britaniyanın sabiq baş naziri Toni Bleyrin xanımı Şeri Bleyr 4 övlad anasıdır. O, vəkildir. Vəkil və şəxsi «Matriks» hü quq firmasının rəhbəri kimi ərindən 2 dəfə artıq qazanırdı. Onun razılığı və məsləhəti olmadan Toni Bleyr heç bir strateji q ərar qəbul etmirdi. Vaxtilə «Forbes» jurnalı onu dünyanın ən nü fuzlu qadınları sırasında 12-ci yerdə vermişdir. Yunan t əmsilçisi Ezop (e.ə. VI-V əsr) demişdir: «Arvada öz daxilini açıb göstərmə, heç bir sirrini demə, unutma ki, ailə h əyatında qadın heç vaxt silahı yerə qoymayan, daim səni özün ə tabe etdirməyə çalışan çox qorxulu rəqibdir». İspan məsəlində isə deyilir ki, evliliklə qarpız arasın- da kı oxşarlıq odur ki, hər ikisinin necə olacağını əvvəlcədən bilm ək olmur. Vaxtil
ə Martin Van Buren 1 (1782- 1862) adlı ABŞ preziden- ti Ağ Evi tərk edəndən sonra öz memuarlarını (xatirələrini) yaz- m ışdır. Memuar yazmaq siyasətdən getmişlər üçün adi haldır. Maraqlı cəhət odur ki, Martin Van Buren memuarlarında öz həyat yoldaşının adını bir dəfə də çəkməmişdir. Yəqin ki, bu unutqanlıq deyil, münasib ətlərin kəskinliyindən yaranan əlamətdir. Açıq-saçıqlıq Fransa xarakterinə uyğundur. Lakin prezi- dent s
əviyyəsində hadisələrin cərəyan etməsi xoşagəlməzdir və t əəccüblüdür. Belə ki, 2007-ci ildə Fransa prezidenti seçilmiş Nikolya Sarkozid ən boşanan xanımı, Fransanın məşhur teleapa- rıcısı olmuş 49 yaşlı Sisilia mətbuata müsahibə verərək 2005-ci ild
ə Riçard Attias adlı iş adamına vurulduğunu «cəmiyyət h əyatının ona uyğun olmadığını» və «aramsız xalqın gözü önünd ə olmaqdan bezdiyini», sarayda öz yerini görmədiyini etiraf etmişdir. Bu eşq macərası boşanmanın əsas səbəbi ol- muşdur. Baxmayaraq ki, hal-hazırda onlar arasında heç bir mü- nasib ət yoxdur. Sisilia Sarkozinin seçkilərdə qələbə qazanması üçün əlindən gələn köməyi etmişdir. Sisilia N.Sarkozi ilə 1987-ci
1 Qeyd: Martin Van Buren (1837-1841-ci ill ərdə) ABŞ-ın prezidenti olub.
Pulun diktaturası
229 ild
ən yaxın münasibətdə olmalarına baxmayaraq, ancaq 1997-ci ild
ə rəsmi olaraq evləniblər. Sisilia Fransa tarixind ə prezident ikən ərindən boşanan ilk qadındır. O, etiraf edib ki, bu onu ağrıdır. Lakin, bu addımı at- maq lazım idi. Sisilianın Fransada belə populyarlıq qazanması onun əv- v əlki ərinin ən məşhur teleaparıcı olması faktıdır. Sisilianın xə- yan əti onunla teleaparıcının yollarını istər-istəməz ayırmışdır. Yunanıstanda qadına şeytan nəslindən olan varlıq kimi ba xırlar. Bəlkə də bunun nəticəsidir ki, Çexovun hekayələrində g əncin aşiq ola biləcəyi qadın surəti tapmaq mümkün deyil. Da- hi şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə Çexovun “Popriqunya” heka- y əsini xatırladaraq yazır: “Hekayədəki qadın, zəmanəmizin bö- yük adamları ilə oturub durmağı çox sevir. Evində bu seçmə adamlara tez-tez ziyaf ətlər verir. Qadının əri də xidmətçi kimi h əmin adamların qulluğunda durur. Yalnız ər öləndən sonra qa- dın başa düşür ki, onun öz əri həsrətində olduğu seçmə adamla- rın hamısından seçmə, hamısından böyük imiş. Arvad isə bir da mın altında yaşadığı ərini adi adam hesab eləmiş, onun bö- yüklüyünü gör ə bilməmişdir” 1 .
Download 5.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|