AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Pulun diktaturası
203 Türk dünyasının məşhur yazıçısı Rəşad Nuri Güntəkin “Ça lı quşu” əsərində yazır: “Kişilərin çoxu həddindən artıq pis, h əddindən artıq zalımdır, - buna şübhə ola bilməz. Qadınların is ə hamısı yaxşı, hamısı məzlumdur... – buna da şübhə ola bil- m əz. Amma kişilərin yalnız ürəyi və beyni ilə yaşayan lap az, ən az bir qismi var ki, onlarda olan könül təmizliyini qadınlarda tapmaq mümkün deyildir.” Dig ər bir tərəfdən, tədqiqatlar göstərir ki, kişilərin beyni qa dınların beynindən 200 qram ağırdır. Kişilər qadınlardan da- ha az depressiyaya düşürlər, qadınların sözünü kəsməkdən çə- kinmirl
ər, lakin qadınlara nisbətən daha dözümsüzdürlər. Qadınlar daha həssas, istiqanlı və hissiyyatlı olurlar. Kişi- l ər üçün isə əksinə, emosional sabitlik, dominantlıq, qaydaları d ərketmə və ayıq-sayıqlıq daha xarakterikdir. Qadınlarda kişilərə nisbətən sevginin ömrü daha uzundur. İngiltərənin Oksford, ABŞ-ın Northiestern universitetlərinin apar dığı araşdırmalarda qadınlarda sevgi hissinin 14 il, kişi- l ərdə isə 7 il olduğu müəyyənləşdirilib. Meksika Universiteti aliml ərinin apardığı tədqiqata görə isə ümumiyyətlə sevginin ömrü dörd ildir. Sevgi beyind əki müəyyən kimyəvi maddələ- rin aktivl əşməsi ilə başlayır və bu maddənin ehtiyatı tükənən- d ə bitir. Bu kimyəvi maddənin mövcudluq müddəti isə 4 ildir. Kişi və qadın beyninin maqnit rezonans tomoqrafiyası t əhlil edilərkən tədqiqatçılar belə qənaətə gəliblər ki, onlar eyni m əsələyə müxtəlif səpkidən yanaşırlar. Sanki tamamilə başqa mövqed ən çıxış edirlər. Belə ki, eyni məsələ qadın və kişi be- yinl ərinin müxtəlif sahələrində götür-qoy edilir və nəticə çıxarı- lır. Əslinə baxanda bu yenilikdir. Buna səbəb, psixi pozuntula- rın müalicəsində, eyni məsələyə onların müxtəlif reaksiyaları- nın, yeni metodların meydana çıxması olmuşdur.
Pulun diktaturası
204 ild ə Fransada aparılan araşdırmanın nəticələrinə görə qadınlar onlara açılmış sirri ən uzağı 15 dəqiqə saxlaya bilirl ər. Özü də bu sirləri ilk olaraq əri, ən yaxın rəfiqəsi və anasına söyləyir. Fransızlardan fərqli olaraq amerikalı psixo- loqlar mü əyyənləşdiriblər ki, qadınlar sirri 47 saat 15 dəqiqədən artıq saxlaya bilmirlər. Onlar bunun səbəbini qadınların eqosunda görürl ər. Qadınlar hər hansı bir məsələ ilə bağlı m əlumata sahib olduqları üçün həmişə fəxr edirlər, sevinir və qurur duyurlar. Bununla onlar sanki ki şilərdən daha güclü ol- duq larını sübut etməyə və öz eqolarını doyuzdurmağa çalışırlar. Amerikalı psixoloqlar qadınların bu cəhətlərinə görə özləri ilə mübariz
ə apardıqlarını, lakin nəticənin hər zaman öz ziyan- larına olduğunu qeyd edirlər. Qadınların bir-birinə baxıb keçirdiyi h əsəd hissi ən ehtiraslı kişinin keçirdiyi ehtiras hissind ən daha güclü, daha dəhşətlidir. Qadınların orta ömrü kişilərə nisbətən çoxdur. Qadınların or ta ömrü 83,3, kişilərinki isə 77,4 ildir. İqtisadi ədəbiyyatlarda göst ərildiyi kimi, proqnozlara görə 2050-ci ildə insanların ömrü da ha uzun olacaq. O zaman qadınlar orta hesabla 88,9, kişilər is ə 83,6 il yaşayacaqlar. Yeni Zelandiya t ədqiqatçıları belə nəticəyə gəliblər ki, qa dınların yaşı artdıqca onlar emosiya və hissləri adekvat qəbul ed ə bilmir. Onlar hisslərini ifadə etməkdə, səhvini boynuna al- maqda ciddi ç ətinlik çəkirlər. Bu da onlara münasibəti çətinləş- di rir. Qadınlar ətrafdakıların münasibətini düzgün anlaya bilmir v ə ciddi neqativ nəticələrə gətirib çıxarır. Proqnozu əsaslandıran səbəblər hansılardır? Nə üçün qa- dınlar kişilərə nisbətən çox yaşayır? Yapon alimlərinin fikrin- c ə, bunun səbəbi kişilərin orqanizmində onlara çox yaşamağa imkan verm əyən gen aşkar olunub. Ona görə də qadınlar kişi- l ərlə müqayisədə əsəbiliyə qarşı daha dözümlü və səbirli olurlar. Eyni zamanda qadınlar kişilər qədər ağır fiziki işlərdə çalışmırlar. Tədqiqatlara görə, qadınlar dəmir kimi möhk əm olmaqla yanaşı, mülayim xarakterə malikdirlər. Pulun diktaturası
205 Sanki qadınlar həyatın əzab-əziyyətləri qarşısında sınmır. Onlar, müharib ələrə, zorakılığa, təbii fəlakətlərə, bir sözlə, h əyatın çətinlikləri qarşısında kişilərdən daha sakit və dözümlü olurlar. Lakin kişilərdən fərqli olaraq, qadınlar h əkimə getməyə daha meyillidirlər. Bununla da hər hansı x əstəliyin qarşısını vaxtında almaq mümkün olur. Bütün bun- lara baxmayaraq deyirl ər ki, əgər qadının heç yeri ağrımır- sa, dem əli, başı ağrıyır. Qadınlar anadır. Dünyaya övlad gətirib, onun tərbiyəsi ilə m əşğul olur. Onlar düşündüklərini, hiss etdiklərini demək qabiliyy ətinə malikdirlər. Qadınların qoxu bilmə duyğusu güc lüdür. Onların qulağı kişilərin qulağından daha yaxşı eşidir. Qadınlar mübahisə etməyi daha çox sevirlər. Onlar pul yığmağı kişilərdən yaxşı bacarırlar. Bütün qadınlar ca- va bını dəqiq bilmədiyimiz mövzuda sual verməkdə ustadır. M əqsədləri sizin özünüzü günahkar hiss etmənizdir. Qadın- lar tez- tez ağlamağı sevirlər, amma adətən tək olanda yox sev diyi insan onu eşidə biləcəksə, onda ağlayırlar. Buna baxmayaraq, müt əxəssislərin qeyd etdiyi kimi göz yaşları in sanın daxilindəki aqressiyanı, kini, qəzəbi, bir sözlə, bü- tün m ənfi yükü boşaldır. Bu isə yüngüllük, həyat enerjisinin artması deməkdir. Digər tərəfdən psixoloqların və tibb el- minin q ənaətinə görə göz yaşlarında elə maddələr var ki, o z ərərlidir, insan orqanizmindən kənarlaşmalıdır. Məhz qa- dınların kişilərə nisbətən uzunömürlülüyünün bir sirri də budur. Akademik Azad Mirz əcanzadə yazır: «Qadın məntiqi m əsələsi tədqiqatçıların nəzərini çoxdan cəlb etmiş və yalnız ya xınlarda bilmişlər ki, qadınların davranışındakı hallar genlə anadang əlmə xüsusiyyətlərdir. Hər bir kişinin 23 cüt xromoso- munun bir cütünd ə həm
χ xromosomu, h əm də γ
xromosomu var. Qa dınların hüceyrəsində isə γ xromosomu əvəzinə, üstəlik bir dənə də χ xromosomu var. χ
Pulun diktaturası
206 xromosomu γ xromosomundan çox ol duğundan qadınlarda n əsli keçid, nəsli ünsürlər kişilərinkinə nisbətən çox olur. Qadının orqanizmi inkişaf etdikcə χ xromosom larından biri sad
əcə olaraq fəaliyyətdən düşür. Bu hal orqanizmin çoxhüceyr əli olduğu və müxtəlif hüceyrədə cürbəcür χ xro- mosomun (b əzilərində – atadan alınmış, bəzilərində isə ana- dan alınmış xromosomlar) fəaliyyətdən düşdüyü mərhələdə baş verir. Deyilənlər qadınların orqanizmində daha çox rənga- r ənglik yaradır ki, beyin üçün də səciyyəvidir. Bu xüsusiyy ət mürəkkəb məişət vəziyyətlərində qadının r əftarını müəyyənləşdirir; iki mümkün qərardan təsadüfən bəyə- nil miş birini qəbul etməyi tələb edir, bununla yanaşı, çox vaxt qa dın məntiqi kişininkinə üstün gəlir» 1 . Dig ər bir əsərində akademik rus ədəbiyyatşünası akademik D.S.Lixaçovdan misal ç əkir: “Ancaq ağıllı qadın başa düşür: n ə etmək lazımdır ki, təbiətin ona verdiyi səlahiyyəti həmişə və minn ətdarlıqla kişidən qəbul edərkən, kişini, onun üstünlüyünə güz əştə mümkün qədər az məcbur etsin. Lakin bu, olduqca çətin- dir. Ona gör ə də təbiət özü çalışıb ki, kişidən fərqli olaraq, qadın, davranışında (mən istisnaları nəzərə almıram) yüksək rəftar və böyük, t
əbii nəzakət hissinə malik olsun”. 2
B əşər tarixinin ilk dövrlərindən başlayaraq bütün xalqlar qa dınların hüquqlarını məhdudlaşdıran, onu dar çərçivəyə salan qa dağalar sistemi tətbiq etmişlər. Engels yazırdı: «Qız uşaqları- nı anadan olandan sonra dərhal öldürmək kimi vəhşilər arasında geniş yayılmış adət isə başqa məsələdir. Bunun sayəsində hər bir ayrıca tayfa içərisində kişi artıqlığı əmələ gəlir, bunun da ən yaxın labüd nəticəsi bir neçə kişinin birlikdə bir arvada sahib olmasından – çoxərlilikdən ibarət olur. Buradan da, onun fik-
1 Bax: Mirz əcanzadə A. Yaradıcılıq haqqında düşüncələr. B.: Yazıçı, 1984, s. 88.
2 Bax: Azad Mirz əcanzadə. İxtisasa giriş. Neft və qaz profilli ali məktəblər üçün d
ərs vəsaiti. Bakı: Qanun, 2010, s.66. Pulun diktaturası
207 rinc
ə, belə bir nəticə çıxır ki, uşağın anasının kim olması mə- lum idi, lakin atasının kim olması məlum deyildi və buna görə d ə qohumluq kişi xətti ilə deyil, yalnız qadın xətti ilə hesab olunurdu» 1 . Y əhudilərin adətinə görə qadın səsini yad kişi eşitsə idi, o qa dını boşayırdılar. Hindistanda ərinin ölümündən 40 gün sonra qadınların yaşamaq hüququ yox idi. Müasir dövrdə isə, Hindis- tanda uşağın cinsinin ultra-səs müayinəsi qadağandır. Ancaq gizli yolla buna nail olmaq mümkündür. Çind ə təzə yeriməyə başlayan körpə qızların ayağının altına isti dəmir parçası bağla- yırdılar ki, şikəst olub, ömürlük evdə otursunlar. Keçmişdə Çind ə də dölün dəqiqləşdirilməsi üçün ultra-səs müayinəsindən keçm ək qəti qadağan idi. Son illərdə Çin Səhiyyə Nazirliyi tibb mü əssisələrində hamilə qadınların dölün cinsini müəyyən etm ələrinə qadağa qoyulmasına dair yeni qərar qəbul edib. Yəni hamil ə qadınlar övladların cinsindən xəbərsiz olacaqlar. Ona gör ə də, ölkədə doğulan oğlan uşaqlarının sayı qızların sayından 10 faiz çox olmuşdur. Belə nisbətin pozulması sosial h əyatda bir sıra problemlər yaradırdı, demoqrafik vəziyyət get- ged ə pisləşirdi. Çin qanunlarına görə hər qadın yalnız bir uşaq doğa bilər- di. Əgər ilk övlad qızdırsa, onda ikinci övladın doğumuna qo- yulan qadağa götürülürdü. Çinlilərin adətinə görə ərə gedərkən oğlanın evinə köçürlər. Belə çıxır ki, qız övladı olan valideynlər t ək yaşamağa məcburdur. Ona görə də bəzi ailələr qız uşaq- larını elə ana bətnindəcə tələf edirdilər. «Çində ixtisaslı kənd qadınları arasında intihar faktlarının artması bəlkə də faciəvi xarakter alıb, artıq zorakılığın banal tipi mənasız hala gəlib. «The New York Times» q əzetinin yazdığına görə, Çin qadınlar
1 .Bax: Marks K. v ə Engels F. Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə. 3-cü cild. B.: Azərnəşr. 1983, s. 224. Qeyd: Ümumiyy ətlə F.Engels “Ailənin xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşə- yi” əsərində ailənin yaranması və inkişafının tədqiq edilməsinə ciddi töhfə ver- mişdir. Pulun diktaturası
208 arasında intiharın sayına görə dünyada ən yüksək çəkiyə malik- dir, bütün qadın intiharlarının 56 faizi bu ölkənin payına düşür, Çin s
ərhədləri daxilində gündə təxminən 500 qadın intihar edir… Adi, h ətta mənasız hadisə intihar üçün əsas ola bilər. K ənd qadınları dünyaya qarşı rüşeym halında olan etiraz edən kütl ələrlə zəhərli pestisidləri azaltmaqdır» 1 .
lar satılır və qiyməti baha olduğu üçün gənc oğlanlar evlənə bil- mirl
ər. Buna görə də bu yerlərdə ərə getməmiş qızlar çoxdur. 2
Misirlil ər Nil çayının səviyyəsi aşağı düşəndə bir qız uşa- ğını qurbanlıq kimi çaya atırdılar. Yeni doğulan qızlar üçün qəbir qazırdılar. İngiltərə qanunlarına görə qadınlar «müqəddəs» kitab oxu- ya bilm
əzlər. Son dövrdə ingilis tədqiqatçıları belə bir nəticəyə g əliblər ki, uzaq keçmişdə qadınlara xüsusi münasibət olub və müharib ələr daha çox qadın əldə etmək üçün başlanıb. F.Engels yazırdı ki, fərdi ailə heç də hər yerdə və hər za- man yunanlarda olduğu kimi klassik sərt bir formada olmamış- dır. Sonralar dünyanın fatehləri olub, şeylərə yunanlardan daha gen
iş, lakin onlardan az incə nəzərlə baxan romalılar arasında ar- vad daha çox azad v ə daha çox hörmətli olurdu. Romalı belə he- sab edirdi ki, öz arvadının ölüm-diriminin hakimi olması onun ərinə sədaqətini kifayət qədər təmin edir. Bundan əlavə, burada ər ilə yanaşı olaraq arvad istədikdə nikahı poza bilərdi. 3
ə İran hökuməti Urmiya gölündə yerləşən 120 ada
dan biri olan Arzu adasını çimərlik üçün qadınların sərənca-
1 Bax: Qlobal siyasi iqtisad: müasir n əzəriyyələr (Azərbaycan dilində). Ro- nen Palanın redaktəsi ilə «Routledgeq / RIPE» qlobal siyasi iqtisad təlimləri se riyasından. Bakı.: 2003, s. 241. 2 Bax: N
ələr olmur bu dünyada! (Toplayıb tərtib edəni və işləyəni Ə.Əsgə- rov). B
akı.: İşıq. 1990, s. 98. 3 Bax: Marks K. v ə Engels F. Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə. 3-cü cild. Bakı.: Az ərnəşr. 1983, s. 277. Pulun diktaturası
209 mına verməyi qərara almışlar. Adaya kişilərin daxil olması qəti qada ğan olunacaq. Adadakı bütün ictimai-iaşə sahələrində qadın- lar çalışacaq və burada qadınlar istədikləri kimi geyinəcəklər. H ətta üst paltarlarını çıxara biləcəklər. Çimərlikdəki binalar da qadınların rəhbərliyi ilə tikiləcək. Ölkənin dini lideri Əli Xame- nei qadın adasının yaradılmasının şəriət qanunları ilə ziddiyyət t əşkil etmədiyini söyləmişdir. İranda son vaxtlar qadınlar üçün bir neç ə çimərlik və park fəaliyyət göstərirdi. Qadınlar ancaq burada Avropa paltarları geyinə bilərdilər. 2006-
cı ildə İtaliyanın Riççion şəhərində də müsəlman qa- dınları üçün xüsusi çimərlik yaradılıb. İtaliyada bir neçə xüsusi «qadın çimərliyi» fəaliyyət göstərsə də, yad kişilərin baxış- larından «sığortalanmamaları» narahatçılıq yaradırdı. Bu əvvəl- kil ərdən fərqlənir. Riççionda dörd bir tərəfi hasarlanmış çimər- liy ə kişilərin girişi qəti qadağandır. Əlbəttə, italyanlar bunu qa- zanc m əqsədi ilə ediblər. Lakin buna baxmayaraq Qərbi Avro- panın mərkəzində bu yenilikdir. Belə bir yeniliyin edilməsinə sə- b əb hər il yüzlərlə varlı ərəb şeyxinin ailəsi ilə birgə istirahət m ərkəzinə gəlməsidir. Bu da külli miqdarda vəsaitin ölkəyə daxil olması deməkdir.
Pulun diktaturası
210 istiqam
ətli ölkələrdə, bu problem daha genişdir, nəinki müsəl- man Şərqində. Məlumdur ki, Şərqdə qadınlar tarixən qapalı ge- yinib v ə istər-istəməz kişilər bu problemlə nadir hallarda üzlə- şirlər. Respublikamızda Qərbə meyillilik güclü olduğuna gö- r ə, digər Şərq ölkələrinə nisbətən bizdə açıq geyinmək geniş yayılıb. İtaliyada 2010-cu ildə qısa yubka geyməyi demək olar ki, qadağan etdilər. Çünki, bu ölkədə qısa yubka ge- y ənlərə küçələrdə çoxsaylı təcavüzlər olurdu. İnkişafın müasir səviyyəsinə baxmayaraq elə adət-ənənələr var ki, hal- hazırda qeyri-adiliyi ilə seçilir. Sivilizasiyanın indiki inkişafına uyğun gəlmir. D əniz səviyyəsindən 4000 metr yüksəklikdə yerləşən Tibeti «dünyanın damı» adlandırmaq olar. İlk baxışda adama elə gəlir ki, burada yaşamaq çox çətindir. Çünki boğazı qıcıqlandıran sey- r əkləşmiş quru havadan adamın dərisi quruyur, dırnaqları qopur. Daim temperaturun k əskin dəyişilməsini hiss edirsən: belə ki, eyni vaxtda adamın kürəyini isti yandırırsa, döş qəfəsi üşüyür, yaxud da
əksinə, gündə hərarət 30 dərəcə, kölgədə isə 12 dərəcə olur. Su 100 d
ərəcədən xeyli aşağı temperaturda qaynayır. Ona görə də suda n
ə isə bişirmək çox çətin olur. Burada daş-kəsəkli torpağın kasıb bitki örtüyünün, normal yanacağın olmaması belə, insanları bu torpaqdan bezdirib uzaq laşdıra bilməyib. Tibetlil ər doğan qadını adətən tək-tənha çölə qovurlar. Ye ni doğulan çağanı isə şəlalənin bumbuz suyunun altına tutur- lar. Əgər körpə məhv olarsa, deməli, həm özünü, həm də qo- hum-
əqrabasını gələcək iztirablardan qurtaracaq. Tibet dünyada çör ək yeyilməyən diyarlardandır. Burada t ərəvəz və ət də çox az işlədilir. Əsas qida yak südünün yağı qa- tılmış duzlu çay və tzambadır (Tzamba qovrulub çaya qatılmış arpa unundan ibar ətdir). Tibetdə dərini tez-tez yağlayırlar ki, qurumasın. İldə bir dəfə – sentyabrda (xüsusi çimmək həftəsin- d ə) çimirlər. Burada çox ərlilik mövcuddur. Ailədə yalnız böyük qardaşı evl əndirirlər. Qardaşların hamısı bəy sayılsa da, bu vəzifəni rəs- Pulun diktaturası
211 mi olaraq böyük qardaş icra edir. Kiçik qardaşlar isə böyüdükcə bö yük qardaşın arvadının əri olur. Arvadın fikri isə heç zaman n əzərə alınmır. Beləliklə, ailənin var-dövləti heç zaman bölün- mür. Nikahdan əvvəlki məhəbbət macəralarına, cinsi əlaqələrə n əinki pis baxırlar, əksinə o, təqdir olunur. Ənənəyə görə, qızlar boynunda m əşuqlarının bağışladığı monetkalar (xırda sikkələr) dü zülmüş boyunbağı gəzdirirlər. Əgər qızın boyunbağısında belə monetka ların (xırda sikkələrin) sayı 1 düzümdən azdırsa, onun ərə getmək ehtimalı da azdır. K əbinsiz doğulmuş uşaqları nənə və babalar himayələrinə götürürl ər. Uşağın atası isə öz borcunu ay yarım (doğuşa üç həftə qalmış və körpə dünyaya gələndən sonra üç həftə) bu ailəyə mad- di yardım göstərməklə bitmiş hesab edir. Dünyanın digər ölkələrindən fərqli olaraq Tibetdə qəbiris- tanlıq yoxdur. Burada dəfn mərasimi də olmur: ölən adamın cə- s ədini üç gün evdə saxlayırlar ki, «ruhu canından çıxsın», sonra onu «göyl ərə» tapşırmaq üçün aparıb xüsusi qayanın başına qoyurlar. Burada c əsəd nəhəng kərkəslərin yemi olur. Bu adət lamaizm (buddizmin bir növü) f əlsəfəsi ilə bağlıdır. Həmin f əlsəfəyə görə, ölüm varlığın digər formaya keçididir, ona görə d ə ölən adam həyatın digər formalarına sovqat edilməlidir 1 .
ənzər hadisələrlə əlaqədar F.Engels yazırdı: «Şi- ma li Amerikanın azı qırx tayfa arasında böyük bacı ilə nikah bağlayan kişi onun bütün bacılarını da, onlar müəyyən yaşa çat- dıqda, özünə arvad etmək hüququna malikdir – bu isə bütöv ba- cılar qrupu üçün ərlərin ümumiliyi qalığıdır» 2 . S əudiyyə Ərəbistanı krallığında qadınların mehmanxana- larda t ək qalmalarına həmişə qadağalar qoyulmuşdur. Lakin 2008-ci ild ən mehmanxanalarda qadınların kişilərin nəzarəti ilə
1 Bax: V.V.Ovçinnikov. Sirli- soraqlı Tibet. «Elm və həyat» jurnalı. 1991, № 9-10; Tibetd ə çoxərlilik. İngilis dilindən tərcümə edən Zahid Əhmədov. «Qızıl əsr» qəzeti. 26-31 dekabr 2005-ci il. 2 Bax: Marks K. v ə Engels F. Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə. 3-cü cild. Bakı.: Az ərnəşr. 1983, s. 258-259. |
