AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pulun diktaturası
- Dünya ölk ələri valyutalarına qarşı dolların məzənnəsi- nin artması və yaxud azalması hər hansı bir ölkə üçün nə ilə n
- Fikrimizc ə, ABŞ-ın tarixi keçmişi zəngin, adət-ənənəsi q ədim, iqtisadiyyatı günü-gündən inkişaf edən bir ölkədir.
Pulun diktaturası
176 H ər hansı bir ölkədə iqtisadi sabitliyi təmin etmək üçün milli valyuta gücl əndirilməlidir. Milli valyutanın güclənməsi ix- racata m ənfi, idxala müsbət təsir göstərir. 2005-ci ildən başlaya- raq Az ərbaycanda dollar manata nisbətdə kəskin surətdə aşağı düşmüşdür, (sonrakı illərdə bu meyil güclənmişdir). Bu, dolların dünyadakı vəziyyəti ilə əlaqədar olmuşdur. Manat dollara nisbə- t ən möhkəmlənir 1 . Vaxtil
ə bu hal Rusiya, Türkiyə və İranda baş ver
mişdir. Lakin dollar bu ölkələrin milli valyutasına nisbətdə da ha çox düşmüşdür. Bu illərdə avro ilə bağlı belə vəziyyət qey- d ə alınmamışdır. Ümumiyy ətlə, dünya ölkələrinə nəzər yetirsək görərik ki, t əbii ehtiyatlarla bağlı məhsulları ixrac edən ölkələrdə problem- l ər mövcuddur. Özü də bu problemlər birbaşa xarici valyutalarla bağlıdır. Milli valyutanın xarici valyutaya nisbətən məzənnəsini Milli Bank mü əyyən edir. Milli Bank bunu valyuta birjalarında t ələb və təklif arasındakı nisbətə əsasən müəyyən edir. Daxil olan valyutalar mübadil ə nəticəsində ölkənin milli pul vahidi kimi istifad ə edilir. Bununla da ölkənin milli valyutası möhk əmlənir. Bu halda milli valyutanı tənzimləmək lazım gəlir. Az ərbaycanda bu proses Mərkəzi Bank tərəfindən tənzimlənir. M ərkəzi Bank hələ ki, bütün proseslərə təsir etmək gücündədir. M ərkəzi Bank manatın məzənnəsinin möhkəmləndirilməsi siyas ətini həyata keçirir. Bu ona görə mümkündür ki, dünyada 1 Qeyd: manat – “xammal valyutası” olmaqla, son illər Azərbaycanın neftd
ən əldə etdiyi gəlirlərin səviyyəsinə uyğun möhkəmlənir... Manatın real kursunun neftin qiym ətindən asılılığı maraqlı mənzərəni ortaya çıxarır. Belə ki, neft bahalaşanda manatın kursu sürətlə yüksəlir, amma neftin qiyməti aşağı düşəndə manatın ucuzlaşması adekvat sürətdə aşağı düşmür. 2008-ci ild ə başlamış qlobal maliyyə böhranının Azərbaycan iqtisa- diyyatına, xüsusən də real sektora təsirini minimuma endirmək üçün Dövlət Neft Fondunun v əsaitlərinin bir hissəsinin Azərbaycana gətirilməsi və onun düzgün istifad əsi mexanizminin qurulmasına ehtiyac yaranmışdı. (Bax: Az ərbaycanın iqtisadi inkişaf modelləri. İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi. Bakı – 2009, s.11) .
Pulun diktaturası
177 bütün ölk ələr üçün qəbul edilmiş vahid sərbəst dönərli valyuta yoxdur. Ona gör ə də, dolların və yaxud başqa bir valyutanın Az ərbaycan manatına birbaşa təsir etmək imkanı məhduddur. M ərkəzi Bank lazım bildiyi vaxt manatın məzənnəsini ba halaşdırmaq və ya sabit saxlamaq imkanına hələ ki, ma- likdir v ə bu sahədə bəzi mütəxəssislərin qəbul edib-etməmə- sind ən asılı olmayaraq konkret mexanizmləri var. İdxalda və yaxud ixracda inflyasiya mövcud ola bilər. M ərkəzi Bankın 2008-ci ildəki hesablamalarına görə, ölkədə in- flyasiyanın təxminən 24-25 faizini idxal malları yaratmışdır. Dü nya bazarında xam neftin qiymətinin artırılması istehsal x ərclərinə təsir göstərməyə bilməz. Bu halda ölkədə idxal mal- la rı bahalaşır. Deməli, idxalda inflyasiya baş verir. İnhisarçılıq v ə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi inflyasiyanın artımında mühüm əhəmiyyət kəsb edən amildir. T ədqiqat apardığımız dövrdə dövlət reyestrində 215 inhi- sarçı şirkətin adı qeydə alınmışdır. Bunlardan 117-si təbii inhi- sarçıdır, 98-i 35 faizdən artıq bazar payına malikdir. Yəni in- flya siyanın sürətinə uyğun olaraq idxaldakı inhisarçılığın təsir gü cünün artacağı daim gözlənilir. Gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi də inflyasiya yaradan amil- l ərdəndir. Ölkədə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi regional göstəri- cid ən 1,5 dəfə, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv olan ölk ələrdə olan orta göstəricidən 3 dəfə yuxarıdır. İrihəcmli xarici valyutanın ölkəyə daxil olması pul-kredit siyas
ətində mühüm problemlərin yaranmasına səbəb olur. Ölkə- y ə xarici valyuta axını mübadilə məzənnəsinin yüksəlməsinə is- t ər-istəməz təsir göstərir. Az ərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlu- mata gör ə, 1997-ci ildə respublikanın milli valyutası olan manat ABŞ dollarına görə mövqeyini möhkəmləndirmişdir. Əgər 1996-
cı ildə bir ABŞ dolları orta, hesabla 0,8591 manat idisə, 1997-ci ild ə bu rəqəm 0,7974 manat olmuşdur. Beləliklə, manat bir ild
ə təxminən 7% möhkəmlənmişdir. Sonrakı dövrlərdə Pulun diktaturası
178 2000-ci ild ə 1 ABŞ dolları 0,8948 manat, 2005-ci ildə 0,9460 manat v
ə 2007-ci ildə 1 ABŞ dolları 0,8581 manat, 2008-ci ildə, 0,8216, 2009-cu ild ə 0,8037, 2010-cu ildə 0,8026, 2011-ci ildə 0,7897, 2012-ci ild ə 0,7856 manat olmuşdur 1 . T əhlil göstərir ki, 2013-cü ildə dolların məzənnəsi qalx- ma mışdır. (1 dollar 0,7840 – 0,7849 manat arasında dəyişmiş- dir). Bir avro is ə bir manatdan çox cüzi fərqlə baha olmuşdur. H ər hansı bir ölkədə valyutanın məzənnəsinin möh- k əmlənməsi xarici məhsulların idxalını artırır, yerli məh- sul ların ixracatını isə çətinləşdirir. Bu isə iqtisadiyyatda m ənfi hal kimi qiymətləndirilir. Belə ölkələr inkişaf etmiş ölk ələrin xammal bazasına çevrilir. Ölk
ə valyutasının xarici valyutaya nisbətən məzənnəsinin möhk
əmlənməsi yerli istehsalçıların ixrac qabiliyyətini istər-is- t əməz zəiflədir. Belə şəraitdə ölkə daxilində istehsal xərcləri milli valyuta il ə ifadə olunan məhsulların dünya bazarında rə- qab ət aparmaq imkanlarını məhdudlaşdırır. Çünki dünya baza- rında bu məhsulların xarici valyuta ilə qiyməti artmış olur. Di- g ər tərəfdən milli valyutanın xarici valyutaya nisbətən məzən- n əsinin möhkəmlənməsi alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsinə s əbəb olur. İngiltərə dünyada Mərkəzi Bank anlayışının beşiyi sayıl- ma sına və o dövrdə orada pul bazarının həcminin böyük olma- sına baxmayaraq, 1992-ci ilin sentyabrında qeyri-adi əməliyyat- ların qarşısını almaqda acizlik göstərmişdir. Pul bazarının həc-
1 Bax: Az ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın xarici ticar əti – 2008. Bakı: 2008, s. 3; Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sta- tistika Komit əsi. Azərbaycanın statistik göstəriciləri – 2009. Bakı: 2009, s. 7 ; Az ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın Statistik göst əriciləri – 2010. Bakı: 2010, s.9; Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komit əsi. Azərbaycanın Statistika göstəriciləri 2011. Bakı: 2011, s.7; Az ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycanın Statistik göst əriciləri 2013. Bakı: 2013, s. 372. Pulun diktaturası
179 mi kiçik olan ölk ələrdə isə denominasiya ilə bağlı zəruri təd- birl
ərin görülməsinə daim ehtiyac yaranır. H ər hansı bir ölkədə milli valyutanın məzənnəsinin yük- s əlməsi daxili bazarı genişləndirir. Bu zaman bəzi iş adamları xarici bazara çıxmağa cəhd edir və bu prosesi sürətləndirməyə s əy edirlər. Digərləri isə bu prosesdən istifadə edərək müəyyən m əhsulları idxal etməkdənsə özləri istehsal etməyə üstünlük verirl ər. Nəticədə ölkə iqtisadiyyatının xarici bazardan asılılığı t ədricən zəifləyəcək və öz milli məhsullarını istehsal etməkdə ma raqlı olacaqlar. Bununla da ölkə əhalisinin həmin məhsullara t ələbatı ödənilə bilər. Dünya ölk ələri valyutalarına qarşı dolların məzənnəsi- nin artması və yaxud azalması hər hansı bir ölkə üçün nə ilə n əticələnə bilər? Bu proses birbaşa həmin ölkədə ixrac məh- sulundan asılıdır. Başqa sözlə, ixrac edilən məhsulun dünya bazarında qiymətinin aşağı və ya yuxarı olması ölkənin gəlirinin artmasına və ya azalmasına gətirib çıxara bilər. Dolların ba- halaşmasının baş verdiyi şəraitdə, əgər ölkənin ixracını təşkil ed ən əsas məhsulların dünya bazarında qiyməti aşağı düşürsə, h əmin ölkənin dollar ifadəsində olan valyuta gəlirləri azalacaq. Lakin bel ə bir şəraitdə ölkədə dollara tələbat artarsa dolların mə- z ənnəsi yüksələ bilər, yəni dollarla daha çox məhsul almaq im- kanı yaranar. Belə olan halda isə həmin ölkənin əhalisi qazanar. Hansı ölkənin ki, məhsulu dünya bazarında dollara satılır, h əmin ölkənin daxili bazarında dolların təklifi tələbindən çoxdur. Bel ə ölkələrin Mərkəzi Bankları ölkə daxilindəki bazarda öz valyutalarını sataraq dollar təklifini balanslaşdırırlar. Bu halda ölk
ə valyutasının möhkəmlənməsi ləngiyir. Bəzən belə şəraitdə dünya bazarında əks proses gedir. Dolların ucuzlaşması üç yolla baş verə bilər: 1.
M əcburi
2.
M əqsədli 3.
T əbii olaraq Pulun diktaturası
180 Artıq dünya praktikasından məlumdur ki, dolların məcbu- ri v ə məqsədli ucuzlaşması istər-istəməz milli valyutanın möh- k əmləndirilməsi ilə nəticələnir. Əslində isə belə ucuzlaşma bazar qanunlarını pozur. Dol- la rın məzənnəsinin təbii yolla aşağı düşməsi əslində iqtisadi in- ki şafda balansın pozulması deməkdir. Bu isə idxalla ixrac ara- sında kəskin proporsiyanı yaradır. H ər hansı bir ölkədə dolların ucuzlaşması uzunmüddətli proses ola bil ər. Bu da ölkədə valyuta böhranına gətirib çıxara- caq dır. Ümumiyyətlə, valyuta böhranını şərtləndirən cəhətlər aşağıdakılardır: 1.
Ölk ədə devalvasiyanın həyata keçirilməsi (səbəbindən asılı olmayaraq); 2.
Valyuta ehtiyatlarının kəskin şəkildə azalması; 3.
Faiz nisb ətlərinin qəflətən yüksəlməsi. Dolların ucuzlaşması ölkə iqtisadiyyatına müsbət və ya m ənfi nə vəd edir? Müsb ət cəhətləri aşağıdakılardır: 1.
xaricd ən ucuz qiymətə məhsullar ala bilərlər; 2.
ən sahibkarlar bundan istifadə edib tez bir za- manda borc faizl ərini qaytara bilərlər; M ənfi nəticələr isə aşağıdakılardır: 1.
İnflyasiya prosesi baş verir; 2.
Əhalinin banklara dollarla qoyduqları vəsaitlər öz dəyəri- ni itirir v ə onlar ziyana düşürlər. Bununla da əhalinin banklara ina mı azalır; 3.
İdxalla məşğul olan sahibkarlar bu şəraitdən istifadə edə- r ək qiymətləri qaldıra bilərlər; 4.
əbii ehtiyatlarla zəngin ölkələrdə «Holland sindromu» yarana bil ər; 5.
Strateji m əhsulların dünya bazarında qiymətlərinin kəskin şəkildə qalxması prosesi baş verə bilər.
Pulun diktaturası
181 2006-
cı il mayın 10-da ABŞ Mərkəzi Bankının funksiya- sını yerinə yetirən Federal Ehtiyat Sistemi 1
dolların sürətlə enməsini iqtisadi mənada dolların həcminin art- ma sını nəzərə alaraq dolların çapının dayandırılması haqqında q ərar qəbul etmişdir 2 . Buna gör ə də dolların dəyəri gözlənilmə- d ən aşağı düşmüşdür. Belə qərar zamanından asılı olmayaraq qə- bul edil ərsə, onda birbaşa avronun, iyenin, funt sterlinqin və di- g ər dönərli valyutaların dünya ticarətində dəyəri yüksələcəkdir. Dolların nə zamansa çapı dayandırılarsa, adekvat tədbirlər görülm
əzsə, bu hal dünya bazarında qiymətlərə ciddi təsir gös- t ərəcəkdir. Tədqiqatımızın yekun mərhələsində (2013-cü ilin sonunda) m əlum oldu ki, ABŞ Mərkəzi Bankı (Federal Ehtiyat Sisitemi) 2008-ci il maliyy ə böhranından sonra aylıq çap etdiyi 85 mi lyard dolları 10 milyard azaldacağı və 2014-cü ilin yanvar ayından etibarən ABŞ valyutasının aylıq 75 milyard dollar çap olunacağı ilə bağlı qərar verib. Artıq ABŞ Mərkəzi Bankı tərəfindən verilən bu açıqlama birjalara ciddi t əsir göstərməyə başlayıb. Birjalarada neftin və qızıln bahalaşması müşahidə olunmaqdadır. Bununla bərabər unut maq lazım deyil ki, dolların çapı dayansa da, dayanmasa da dünyanın inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrində qiy- m ətlər günü-gündən artır. Amerika iqtisadçısı Con Perkins ya- zır ki, pulu çap etmək imkanı bizə hədsiz güc verir. Bu o de- m əkdir ki, digərlərindən fərqli olaraq, biz kredit verməkdə da- vam etm əliyik və xeyli borcu yığa (toplaya) bilərik. 2003-cü ilin əvvəlinə ABŞ-ın milli borcu son dərəcə heyrətləndirici rə- q əm olan yeddi trilyon dollar həddinə – təxminən hər bir ABŞ
1 Qeyd: A BŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi 1914-cü ildə bir neçə kredit müəssi- s ələrinin 1907-ci ildə baş vermiş müflisləşməsindən sonra yaranmışıdır. Bu hadis ələr ABŞ konqresini inandırdı ki, ölkəyə milli bank sisteminin maliyyə sağlamlığını təmin edə biləcək Mərkəzi Bank lazımdır. (Bax: Menkyu N.Q. Ekonomiksin prinsipl əri. 2-ci nəşr – “Ali məktəblər üçün dərslik” – seriyası / rus dilind ən tərcümə. Bakı: “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2009, s. 514). 2 Bax: “Günd əlik Azərbaycan” qəzeti. 13 may 2006-cı il. Pulun diktaturası
182 v ətəndaşına düşən 24000 dollara çatmalı idi. Bu məbləğin xeyli hiss əsini Asiya ölkələrinə, xüsusilə Yaponiya və Çinə borclu kimi verm əliyik. Onlar elektronika, kompyuterlər, maşınlar, pa ltar daxil olmaqla istehlak mallarının satışından alınan pula ABŞ-ın Maliyyə Nazirliyinin qiymətli kağızlarını (istiqrazları- nı) Birləşmiş Ştatlarda və dünya bazarında əldə edirlər 1 .
Əgər Con Perkinsin ideyası həyata keçərsə onda ABŞ-da v ə dünyada nə kimi mənzərə baş verə bilər? Bu bir sıra ölkələ- rin iqtisadiyyatına ciddi zərbə olardı. Qiym
ətlərin artması isə əsas strateji məhsulların qiymətinin yüks
əlməsindən asılıdır. Məsələn, dünyada neftin, qızılın və s. qiym
ətinin artması digər məhsullara təsir göstərməyə bilmir. Ümumiyy
ətlə, hər hansı bir ölkə valyutasının çapını da- yan
dırarsa, həmin ölkəyə idxal güclənər, ixrac isə azalar. 2006-2013-cü ill ər ərzində ABŞ dollarının məzənnəsi ol- duq
ca aşağı düşdü. 30 il ərzində ilk dəfə olaraq Kanada dolları- nın məzənnəsi ABŞ dolları ilə bərabərləşdi. Hətta yeni türk lirə- si Amerika dolları ilə müqayisə ediləcək səviyyəyə yüksəldi. Amerika dollarının dəyərinin aşağı düşməsi ilk dəfə deyil. 1955-1970-ci ill ərdə Amerika dollarının dəyəri 34% aşağı düş- m üşdür. 1971-ci ildən sonra isə tədricən yüksəlmə müşahidə olunmuşdur. Belə ki, dolların dəyəri 1971-ci ildə 4,4%, 1972-ci ild
ə 3,2%, 1973-cü ildə 4,7% və 1974-cü ildə 9,3% yük- s əlmişdir 2 . 2008-ci ild ə ABŞ dollarının məzənnəsi o dərəcədə aşağı düşdü ki, Amerika rəhbərliyinin düşməni olan sabiq İran preziden- ti Mahmud Əhmədinejad dolları dəyərsiz kağız parçası adlan- dırmış, Venesuelanın sabiq prezidenti Huqo Çaves isə «Sadəcə dollar deyil, ABŞ-da son günlərini yaşayır», söyləmişdir.
1 Bax:
Перкинс Джoн. Исповедь экономического убийцы. Предисловие и ред. русского издания д.э.н., проф. Л.Л.Фитуни. М.:Pretext, 2005, s. 279- 280 2
Лоран Эрик. Нефть: ложь, тайны, махинации (Эрик Лоран: пер. с фр. Татьяны Ждановой) – М.: СТОЛИЦА – ПРИНТ, 2007, с. 15. Pulun diktaturası
183 Venesuela neft ya taqlarının milliləşməsinin və neftə dair he- sablaşmalarda avroya keçidi elan etdi 1 .
avro t ələb edir. Suriya dövləti də bu illərdə (ölkədə baş verən hadi- s ələrdən əvvəl) bütün ehtiyatlarını avroya çevirməyi qərarlaşdır- mışdır. Ucuzlaşdığı ərəfədə hansı ölkə vətəndaşının əlində külli miqdarda ABŞ dolları vardısa, onlar alıcılıq qabiliyyətinə görə çox uduzdular. Dünyada bel ə ölkələrin sayı isə çoxdur. Məsələn, avropalılar, çinlilər, yaponlar, ərəblər, azərbaycanlılar, ukray- nalılar və s. Əgər belə davam edərsə bu ölkələr məcbur olub mü- əyyən tədbirlər həyata keçirə bilərlər. Onda dollara sarsıdıcı zərbə d əyər. Avropa ölkələri dolların belə ucuzlaşmasının tərəfdarı deyil. Çünki onlar d ərk edirlər ki, bu Avropa məkanına da mənfi t əsir göstərə bilər. Ona görə də dolların məzənnəsinin yüksəlməsi il ə əlaqədar görülən tədbirlərdə onlar da maraqlıdırlar. Lakin qeyd etm ək lazımdır ki, ABŞ dollarının məzənnəsi- nin aşağı düşməsinin həm siyasi, həm də iqtisadi səbəbləri var. Siyasi nöqteyi-n əzərdən ABŞ-ın və İsrailin İrana qarşı başla- maq ist
ədikləri hərbi əməliyyatları və İranın nüvə proqramının BMT T
əhlükəsizlik Şurasındakı müzakirəsini siyasətçilər səbəb kimi göst ərirlər. İqtisadçılar isə iqtisadi cəhətdən bunu İranın, Rusiyanın, Ve nesuelanın və Suriyanın nefti satarkən avro tələb etmələri (İraq dövləti də vaxtı ilə bu addımı atmışdır), ABŞ Federal Eh- tiyat Sisteminin 2007-ci ilin əvvəlindən uçot dərəcəsini azalt- maq niyy
əti, ABŞ-da iqtisadiyyatın kəsiri – ABŞ-da ipoteka və bank sektorundakı problemlərlə və xarici ticarətdə kəsirin artım sür əti ilə əlaqələndirirlər. Bütün bunların nəticəsidir ki, dünya maliyyə bazarında dollar, avro v ə iyen arasındakı rəqabət güclənib. Gələcəkdə bun-
1 Ба х :
М.Ершов, В.Лохмачев, В.Татузов, А.Тапасова. Российская экономика: актуальные внешние риски. Российский экономический журнал. 2007. № 7-8. с. 105.
Pulun diktaturası
184 ların hansının üstün olacağını həyat özü göstərəcək. Bəzən isə müt əxəssislər dolların avroya görə dəyərdən düşməsini müxtəlif s əbəblərlə əsaslandırmağa çalışırlar. Avro yeni valyuta növü olmasına baxmayaraq (dünyanın ən g ənc pul vahidi olan avro öz başlanğıcını 01 yanvar 1999-cu ildə başlayıb və ilk olaraq 11 Avropa ölkəsi bu məkana daxil olub: Almaniya, Fransa, İtaliya, İspaniya, Portuqaliya, İrlandiya, Av- striya, Finlandiya, Belçika, Lüksemburq v ə Niderland. 01 yanvar 2002-ci ild ən isə bu ölkələrin pul vahidləri avro ilə əvəz olunub 1 )
əzənnəsinə görə dolları və digər pul vahidlərini hələ ki, üstələyir. Fikrimizc ə, ABŞ-ın tarixi keçmişi zəngin, adət-ənənəsi q ədim, iqtisadiyyatı günü-gündən inkişaf edən bir ölkədir. Ona gör ə də Amerika dollarının dəyərdən düşməsi yaxın g ələcəkdə özünün əvvəlki dəyərini tapa bilməyəcəyi inandı- rıcı səslənmir. N əzərə almaq lazımdır ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin mil yardlarla xarici borcu Amerika dolları ilədir. Valyuta məzən- n əsi isə bazardakı tələb və təkliflər əsasında müəyyən olunur. Lakin b əzən siyasi hakimiyyət bunu süni surətdə tənzimləyə bilir. Y əni ölkədə məzənnənin aşağı düşməsi iqtisadiyyata müs- b ət təsir edərsə və yaxud hökumətə belə sərf edirsə onda bunu süni yollarla h əyata keçirmək mümkündür. Son dövrl ərdə bir çox ölkələr islahatlarının bir növü olan denominasiyadan istifad ə etməli olurlar. Bu güclənən inflyasiya prosesl ərindən irəli gələn nisbətən mülayim pul siyasətidir. “Denominasiya” terminin iki m ənası vardır: 1.
nal d əyəri. Səhmlərə münasibətdə bir sertifikata düşən səhmlə- rin sayını ifadə edir. 2.
Pul – kredit siyas ətinin aləti kimi ölkənin pul vahidinin adını dəyişmədən dəyərinin artırılması. Bu alətin məqsədi pul
1 Ба х :
Рэнди Эппинг. Путеводитель по мировой экономике / Пер. с англ. И.М.Макарова. – М.: Междунар. отношения, 2006, с. 17-18. |
ma'muriyatiga murojaat qiling