AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pulun diktaturası
- Əri ilə tez-tez savaşan arvadı bir gün Sokratın üstünə hücum ç əkir. Sokrat onu daha da əsəbiləşdirmək üçün sus- ma
- : «Qadını susmaq gözəlləşdirir».
- Pallada adlı b ir şair yazmışdı ki, qadınlar iki dəfə yaxşı olurlar. İlk m
- Ona gör ə onlar nə qədər ağılsız və fərdiyyətsiz məxluq olsalar da, t əbii ki, bu cəhətləri və dünyanın bütün böyük ər
- Əhalinin hər 1000 n əfərinə nikahlar boşanmalar
|
Pulun diktaturası
239 hobbil
ərə, yaxud müxtəlif könüllü ictimai hərəkatlara, yaxud t əşkilatlara həsr edirlər. 1
Romalı xəyanət etdiyinə və ondan icazəsiz spirtli içki iç- diyin
ə görə arvadını boşaya bilərdi. Çində ər və arvad bir-birinə qarşılıqlı nifrət hissi duyurdularsa, boşanmaya icazə verilirdi. Koreyada y alnız arvadının ona xəyanət etdiyi halda, ər nikahın pozulmasını tələb edə bilərdi. Bundan sonra həmin qadını bircə c əza tədbiri gözləyirdi: ölüm. Türkm ənlər heç vaxt məhkəməyə müraciət etməzdilər. Əgər qadın öz ərindən bir yerə getməyə icazə istəsəydi və onda ər «get» k əlməsi ilə yanaşı «qayıt» sözünü işlətməsəydi, onların arasında nikah pozulmuş hesab olunurdu. İngiltərədə kral IV Georq əmr etmişdi ki, boşanmış qa- dınları onun sarayına buraxmasınlar. Sonradan kraliça Viktori- ya (1837-1901) da m əhz belə hərəkət etmişdi. Yalnız VII Eduardın taxta çıxması ilə kral sarayının qapı- la rı yenidən «günahkar» qadınların üzünə açılmış oldu. Psixiatr Ağabəy Sultanov boşanmadan söhbət gedəndə bel
ə hesab edirdi ki, günahın çox hissəsi qadındadır 2 . Fransız yazıçısı Bomarşenin belə bir kəlamı var: «Təbiət qa dına demişdir: bacarırsansa gözəl ol, istəyirsənsə müdrik ol, lakin s ən hökmən ağıllı olmalısan» 3 .
4 öz v
əsiyyətində Nobel mükafatının beş is- tiqam
ət üzrə verilməsini istəmişdi. Bu istiqamətlərə riyaziyyat elmini daxil etm əmişdir. Bunun qəribə tarixçəsi var.
1 Bax:
Лебедева И.П. Малый бизнес в Японии. – М.: Восток – Запад. 2004,
с. 154-155, 2 Bax: «Az ərbaycan gəncləri» qəzeti. 30.VIII.1984. 3
Qeyd: ABŞ alimləri tədqiqatlarında belə nəticəyə gəliblər ki, canlı, cüssəli qa dınlar zərif həmcinslərindən daha ağıllı olurlar. Onların araşdırmalarına gö- r ə, bel və çanaq ölçüləri arasında fərq artdıqca qadın daha ağıllı olur. Bunu qa dınların çanaqlarındakı yağ vasitələri ilə əlaqələndirirlər. 4 Qeyd: Alfred Nobel 6 dili mük əmməl bilirdi, varlı və savadlı idi.
Pulun diktaturası
240 Onun sevgilisi Anna Dezri başqa seçim edərək həmyerlisi Frans Lemarj il ə evlənmişdi. Frans Lemarj riyaziyyatçı olmuş v ə məclislərin birində Alfred Nobeli pərt etmişdir. Bu hadisə Alfred Nobel ə çox pis təsir etmiş və sevgilisini əlindən almış Frans Lemarja gör ə riyaziyyat elminə və bütün riyaziyyatçılara nifr ət formalaşdırmışdır. O, şer yazmaq qabiliyyətinə malik idi və misralarının birində bir d
ə heç bir gözələ könül verməyəcəyinə and içir. Alfred Nobel sözün
ə əməl edərək ölənədək heç kəslə evlənmir. 43 yaşında olark
ən Alfred Vyana qəzetlərinin birində elan verərək son də- r əcə savadlı, Parisdə yaşayan ahıl centlmen katib və təsərrüfat müdiri v əzifələrini icra etmək üçün əcnəbi dilləri bilən orta yaşlı qa dın axtardığını bildirir. 33 yaşlı avstriyalı aristokrat qadın olan Berta Kinski Pari- s ə gəlir. Bertaya məlum olur ki, Alfred əslində qulluqçu yox, özün ə yaxın bir adam, ömür-gün yoldaşı axtarır. Berta isə baş- qa sını sevirmiş. Beləliklə, A.Nobelin istəyi yenə baş tutmur və bu haqda daha heç bir zaman düşünmür. Şimali Koreyanın lideri Kim Çen İç arvadının ölümündən iki il keç əndən sonra öz katibəsi Kim Ok ilə evlənmişdir. 1980-cı ilin
əvvəllərində Kim Ok pianoçu idi. Lakin sonralar Kim Çen İçin katibəsi olmuşdur. Deyilənə görə o, maraqlı, həm də fə- ras ətli və ağıllı qadın olmuşdur, lakin gözəl deyildi. 1970-ci il- l ərdə Kim Çen İçin həyat yoldaşı Kim Yen Suk olub. Sonra isə o, 2003-cü ild ə ürək tutmasından vəfat etmiş keçmiş aktrisa Son Xe Rim il ə, daha sonra rəqqasə Ko En Xi ilə evlənib. O isə 2004-cü ild ə döş xərçəngindən vəfat edib. Afrika dövl ətlərində ailə qurmaqda qadınların gözəlliyi o q ədər də rol oynamır. Hər şeydən əvvəl qadın təsərrüfat işlərini, dad lı yeməklər hazırlamağı bilməlidir. Dar gündə qadın uşaqları- nı saxlamalı, ərinə etibarlı olmağı bacarmalıdır 1 . 1 Bax: N ələr olur bu dünyada! (Toplayıb tərtib edəni və işləyəni Ə.Əsgərov). B.: İşıq. 1990, s. 101. Pulun diktaturası
241 Ağabəy Sultanov yazır ki, bir psixoloq kimi qəti fikrim be- l ədir: ailədə emosional lider qadındır. Ailədəki iqlim onun iş- d ən dönən ərini necə qarşılamasından, yaxud özünün hansı əhval-ruhiyyədə evə qayıtmasından çox asılıdır. Ağıllı qadın ərinin ən yaxşı keyfiyyətlərini görməyə və onu inkişaf etdirməyə çalışar, bu keyfiyyətlərlə fəxr edər 1 . Sokrat öz g ənc dostlarını evə dəvət etməkdən zövq alırdı. Qo- naqlığın birində arvadı özünü saxlaya bilməyib, ərinə dişinin dibind ən çıxanı deyir. Bəhanəsi də bu olur ki, evdə yeməyə heç nə yoxdur. Dostları dilxor olsa da, Sokrat halını pozmadan evdə əlinə keç
ən yemək-içməkdən stolun üstünə düzür, şərab süzür. Dostlardan biri özünü saxlaya bilm əyib deyir ki, Sokrat, sənin arvadın dözülməz qadındır. Sokrat deyir ki, sən öz qazlarının qaqqıltısına öyrəşdiyin kimi, mən də öz arvadımın səs-küyünə alışmışam. Hazırcavab dostu deyir ki, qazlarım mənə yumurta verir. Sokrat cavabında deyir ki, arvadım da mənə uşaqlarımı bəxş edib.
Yunan m
əsəli var: «Qadınların dəyərli zinəti susmaqdır. T əəssüf ki, heç bir qadın bu zinəti daşımaz». Homer yazır: «Qadını susmaq gözəlləşdirir». Doğrusu, qadınlar kişilərdən o qədər fərqlənirlər ki, elə bil hardansa başqa planetdən gəliblər. Dahi Veyninger qadınlar, onların psixologiyası, xarakter və rəftarları haqqında özünə qə-
1 Bax: A ğabəy Sultanov. «Azərbaycan gəncləri» qəzeti. 30. VIII.1984. Pulun diktaturası
242 d ər yazılmış əsərlərə sanki yekun vurub bu məxluqlara aid hə- qiq ət nə varsa, hamısını açıb göstərib. Əlbəttə, bu həqiqətlər ür əkaçan deyil. Təsadüfi deyil ki, Veyningerin «Cins və xarak- ter» əsərinin hələ ilk nəşrlərindən sonra 5 qız öz təbiətlərinin naqisliyind ən dəhşətə gəlib intihar etmişdi. Bütün dünyada dö- n ə-dönə çap olunmuş bu əsər indi də maraqla oxunur. Veyninger sübut etdi ki, qadınlar fərd deyil, onlarda kişi- l ər kimi bənzərsizlik yoxdur. Hamısı zahirən bir-birinə bənzə- m əsələr də xarakter və davranışca tamamilə eynidirlər. Biri nə ets ə, ətrafındakılar dərhal onu təqlid edəcəklər. Dəstə halında g əzər, bir-birinə ən intim hisslərini açıb tökərlər. Halbuki, kişi- l ər bu cür məsələləri qətiyyən aşkarlamazlar. Veyninger iki növ qadın görür: ana və fahişə. Ana, əlbəttə m ənəviyyatca xeyli yüksəkdir. Məsələn, ana qadınlar türmədən çıxan kişilərə qətiyyən maraq göstərməzlər. Fahişələr isə belə adamdan ötrü, əldən gedərlər. Ümumiyy
ətlə, Veyninger göstərir ki, bütün qadınlar bu və ya dig
ər dərəcədə ikinci növə meyillidirlər. Gərək ki, Pallada adlı b ir şair yazmışdı ki, qadınlar iki dəfə yaxşı olurlar. İlk m əhəbbət anlarında və ölüm yatağında. Özləri haqqında heç bir h əqiqətə dözməz və bunu desən qəti etiraz edərlər. Hətta axsaq v ə ya burnu eybəcərsə, yenə qətiyyən bunu eybəcərlik hesab etm əzlər. Heç vaxt elədiklərini boyunlarına almazlar və ümumiyy ətlə, dünyada ən nifrət etdikləri şey həqiqətdir. Ona gör ə, peyğəmbər bu cinsə uşaq doğub böyütməkdən başqa heç bir ictimai v əzifə tapşırmaz, bunu məsləhət bilməzdi. Çünki qadınların mühakiməsindən ən gözlənilməz və ağlasığmaz q ərarlar çıxa bilər. Lakin g əncliklərində gözəl nüsxələri misilsizdir. Gənc v ə gözəl qızın sevgi etirafından dadlı dünyada heç nə yoxdur. Ona gör ə onlar nə qədər ağılsız və fərdiyyətsiz məxluq olsalar da, t əbii ki, bu cəhətləri və dünyanın bütün böyük ər- Pulun diktaturası
243 l ərini məhz onların dünyaya gətirməsi qüsurlarını yuyub apa rır 1 . 2007-ci ild ə 20 yaşlı Britaniyalı Jozefina Deorti öz toyun- da 177,8 kiloqramlıq gəlin paltarı geyib. 25 min funt- sterlinq d əyəri olan paltarı geyinmək üçün iki saat vaxt sərf edib. Paltarın arxa ətəyinin uzunluğu 18 metr olub. Onu aparmaq üçün 8 sürücü v ə beş qadının köməyindən istifadə olunub. Gə- lin m
ərasimin keçirildiyi yerə 4 saata çatıb. 40 cərgədən ibarət toy tortu is ə böyük qalanı xatırladıb. Belə və buna bənzər məra- siml
ər son illər çox ölkədə keçirilir. Hələ XIX əsrin 60-70-ci ill
ərində K.Marks və bir çox maarifçilər burjua həyat tərzinin bu cür eyb əcərliklərini kəskin tənqid etmişlər. Görünür kapita- lizm c
əmiyyəti 150 il sonra da öz simasını köklü surətdə dəyiş- m ək iqtidarında deyildir. Halbuki, ailə xoşbəxtliyi son nəticə- dir. Toyun v ə yaxud var-dövlətin çoxluğundan asılı deyildir. T ədqiqat apardığımız dövrdə statistikaya görə, dünyada 4,8 milyon körp ə doğulub (əhalinin hər 1000 nəfərinə 10,5% uşaq). Avropa İttifaqı ölkələri arasında ən yüksək göstərici İr- landiya (15,2%), Fransa (12,7%), Danimarka, Lüksemburq v ə Bö
do ğum səviyyəsi Almaniya (hər 1000 sakinə 8,6% uşaq) və Lat viyadır (8,8%). Az ərbaycanda isə son illərdə təkcə rəsmi qeydə alınmış ni- kahdan k ənar doğulan uşaqların sayı təxminən 4 dəfə artıb. Əgər 2000-ci ild ə rəsmi qeydə alınmış nikahdan kənar doğulan uşaqların sayı 6282 nəfər idisə, 2010-cu ilin sonuna bu göstərici 25385, 2011-ci ild ə 30983, 2012-ci ildə 27031 nəfərə çatıb. H ər üç körpədən birinin nikahdankənar doğulduğuna nəzər sal dıqda bu reytinqdə Estoniyanın birinci yer tutduğunu görmək olar. 2003-cü ild ə burada doğulan bütün uşaqların 58 faizi nikah-
1
Bax: Əlisa Nicat. Kobud və heyvani hissləri inkişaf etməmiş kişilər qadınlarda heç bir təsir buraxa bilmirlər (Otto Veyninger). «Hürriyyət» q əzeti. 20 avqust 2002-ci il. № 181(973). Pulun diktaturası
244 dank
ənar olub. Sonrakı yerləri İsveç (55 faiz), Danimarka və Latviya (h ər biri 45 faiz), Fransa (45 faiz) tutur. Ən aşağı göstəri- cil
ər isə Kipr (3 faiz), Yunanıstan (5 faiz) və İtaliyada qeydə alı- nır.
2012-ci ild ə əvvəlki illərə nisbətən Azərbaycanda nikahla- rın bağlanması azalmış, boşanmaların sayı isə artmışdır. 2012-ci ild
ə rəsmi orqanlar tərəfindən ölkədə 79065 nikah və 11087 bo- şanma qeydə alınmışdır. Əhalinin hər 1000 nəfəri hesabı ilə 2009-cu il ə nisbətən nikahların sayı 8,8-dən 8,6-a qədər azalmış, bo şanmaların sayı isə 0,9-dan 1,2-ə qədər artıb. Birinci nikaha da xil olanların orta yaş həddi kişilər arasında 27,6 qadınlar ara- sında isə 23,7 yaş olub.
ərbaycan Respublikasında nikah və boşanmalar 1
ll ər Nikahların sayı Boşanmaların sayı Əhalinin hər 1000 n əfərinə nikahlar boşanmalar 1
1995 43130
5669 5.7
0.8 2
1996 38572
5598 5.1
0.7 3
1997 46999
5806 6.1
0.8 4
1998 40851
5657 5.2
0.7 5
1999 37382
5013 4.8
0.6 6
2000 39611
5478 5.0
0.7 7
2001 41861
5382 5.2
0.7 8
2002 41661
5738 5.2
0.7 9
2003 56091
6671 6.9
0.8 10
2004 62177
6914 7.6
0.8 11
2005 71643
8895 8.7
1.1 12
2006 79443
7817 9.5
0.9 13
2007 81758
8340 9.7
1.0 14
2008 79964
7983 9.3
0.9 15
2009 78072
7784 8.8
0.9
1 Bax: Az
ərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin veb səhifəsi. www.stat.gov.az. Pulun diktaturası
245 16
2010 79172
9061 8.9
1.0 17
2011 88145
10747 9.7
1.2 18
2012 79065
11087 8.6
1.2
C ədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycanda 1995-ci ildən b əri nikah bağlayanların və boşananların sayı artıb. Boşanmala- rın sayının artması yaxşı əlamət deyil. Hətta 2005 və 2007-ci il- l ərdə bu rəqəm daha çox diqqəti cəlb edir. Qərb ölkələri ilə mü- qayis ədə müsbət qiymətləndirilsə də Şərq üçün, müsəlman dün- yası üçün yaxşı göstərici hesab etmək olmaz. Dünyada ged ən prosesləri nəzərə alaraq respublikamızda da boşanmanın qarşısını almaq üçün bir sıra tədbirlər həyata ke- çirilir. Bel ə ki, Azərbaycanda Ailə Məcəlləsinə dəyişiklik edil- m əsi nəzərdə tutulub. Əgər bu baş tutarsa və Milli Məclis təsdiq ed ərsə burada hansı yeniliklər ediləcək: 1.
ən şəxslər ailədə onlara düşəcək əmlak payına dair
əvvəlcədən müqavilə bağlayacaqlar. 2.
Müqavil ədə ailədən boşanma, eləcə də bədbəxt hadisələr zamanı kişiyə və qadına düşən payın həcmi qeyd olunacaq. 3.
Nikaha gir ən şəxslər icbari tibbi müayinədən keçəcəklər. Əgər bunlar qəbul edilsə və kağız üzərində deyil, reallığa çevrils
ə, gələcəkdə müsbət nəticələrə gətirib çıxarda bilər.
5. 5. Qadın siyasətdə və iqtisadiyyatda Az ərbaycan Respublikasının Milli Məclisi «Kişi və qadın- la rın (gender) bərabərliyinin təminatları haqqında» qanun qəbul edib. Bel
ə qanunlar dünyanın əksər demokratik ölkələrində qüv- v ədədir. Məsələn, artıq Kanada, Fransa, Portuqaliya, Danimarka, Norveç, Rusiya, Finlandiya v ə s. ölkələrdə belə tip qanunlar qə- bul edilmişdir. Bel
ə qanunların qəbul edilməsi heç də əsassız deyil. Bu gün dünyada savadsızların 2 /
- i, yoxsulların 3 /
- ü qadınlardır. Pulun diktaturası
246 Başqa sözlə, savadsızlıq və yoxsulluq qadınlar arasında geniş yayılmışdır. Qadınlar sosial həyatda və siyasətdə, iqtisadiyyatın bir sıra sahələrində kişilərə nisbətən daha zəif iştirak edirlər. Bu nun bir sıra obyektiv və subyektiv səbəbləri mövcuddur. İda- r əetmədə və dövlət orqanlarında qadınların məhdud təmsil edil- m əsi də dövrün xüsusiyyətidir və səbəbsiz deyil. Əslində qa- dının ən böyük vəzifəsi analıqdır. H ər bir ölkədə ənənəvi olaraq qadınlara münasibətdə müxt əliflik var. 2009-cu ildə Azərbaycan əhalisinin 50,5%-ni qa dınlar, 49,5%-ni kişilər, müvafiq olaraq 2010-cu ildə 50,5%; 49,5%; 2011-ci ild ə 50,4%; 49,6% 2012-ci ildə 50,4%; 49,6%; 2013-cü ild ə 50,3%; 49,7% təşkil edib. 1 Bu nisb ət ABŞ, Bö- yük Britaniya, Norveç, Çin v ə s. ölkələrlə oxşarlıq təşkil edir. Q adınların 96%-i, kişilərin isə 99%-i savadlıdır. Azərbaycanda 2012-ci ild ə məşğul əhalinin – 48,4% qadın, 51,6% kişi; işsizlə- rin sayı – 57,4% qadın, 42,6% kişi; işsizlərin sayından işsiz sta- tusu olanlar – 42,1% qadın, 57,9% kişi; iqtisadi fəal əhalinin sa yı – 48,9% qadın, 51,1 % kişilərdir. 2007-ci ild ə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nyu-Yorkdakı nümay əndəsi Andres Conson 8 mart Beynəlxalq Qadınlar Günü ərəfəsində dünya parlamentinin üzvləri olan qadınlar qarşısında çıxış edərkən göstərib ki, Qırğızıstan dünyada yeganə ölkədir ki, parlamentind ə qadın deputat yoxdur. İsveçdə konstitusiyalı monarxiya quruluşu qorunub saxla- nılır. Kral hakimiyyətinin səlahiyyətləri isə məhdudlaşdırılıb. 2007-ci ild ə kral Karl 16-cı Qustavın funksiyası, sadəcə olaraq No bel mükafatını təqdim etməkdən ibarətdir. Kralın iki qızı və bir oğlu var: Viktoriya, Medelin və Filipp. Ənənəyə görə, Qustavdan sonra taxta onun oğlu oturmalı idi. Lakin bir neç ə il əvvəl qadınların təşəbbüsü ilə keçirilən refe- rendumda ölk ə konstitusiyasına dəyişiklik edilib. Kraldan sonra
1 Bax: Az ərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsinin veb s əhifəsi. www.stat.gov.az. Pulun diktaturası
247 taxt-
tac Kralın böyük övladına – qızı Viktoriyaya həvalə oluna- caq. Qadınlar referendum keçirməklə öz iradələrini ictimaiyyətə çatdırmış və özlərinin bərabər hüquqa malik olmalarını sübut etmişlər. Filipp taxta ancaq özündən böyüklərdən, yəni bacıla- rından sonra keçə bilər. İsveçdə əsas istiqamətverici orqan hökumətdir. Hökumət- d ə isə nazirlərin yarıdan çoxu qadınlardır. 2007-ci ild ə Fransada da Sarkozi prezident seçilən kimi 15 nazird ən 7-ni qadın təyin etdi. Birl əşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) 2012-ci ildə “Siya- s ətdə Qadın Xəritəsi” adlı araşdırmanın nəticələrini elan edər- k ən, məlum olub ki, ilk yerləri Skandinaviya ölkələri tutur. Norveç – 52,6 fazil ə birinci, İsveç – 52,2 fazilə ikinci, Finlandi- ya v ə İslandiya – 50 fazilə növbəti pillədədirlər. Q ərbdə qohum-əqraba, ailə institutu tamamilə dağılıb. Q ərb aləmi o qədər harınlayıb ki, arvad uşaq doğub onu böyüt- m ək istəmir. Artıq Qərb aləmi kef aləminə çevrilir. Azərbaycan c əmiyyəti də getdikcə Qərbdəkinə bənzəyir. Bizdə də tədricən sanki bu yola q ədəm qoyurlar. Az ərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 17-ci madd əsində yazılıb: «Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himay əsindədir. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları t ərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetiril- m əsinə dövlət nəzarət edir». 1979- cu ilin dekabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən qəbul olunmuş və 1995-ci ildə Azər- baycan Respublikasının da qoşulduğu «Qadınlara qarşı ayrı- seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi barədə» Konvensiyada qadın hüquqları barədə yazılıb: «Qadınlara qarşı fiziki, cinsi və ya psixoloji zorakılığa səbəb olan, həmçinin məcburi və ya könüllü olaraq azadlıqdan məhrum etməyə əsas yarada bilən, cinslərin ayrı- seçkiliyin ə söykənən bütün fəaliyyətlər qadağan olunur». Az ərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi- n ə görə «Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır». |
