AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pulun diktaturası
|
Pulun diktaturası
312 Bel
ə ki, «Holland sindromu» ilə «Afrika sindromu»nu müqayis
ə etməli olsaq görərik ki, bunlar arasında ümumi və f ərqli cəhətlər mövcuddur. Hər iki sindromu müəyyən əlamətlə- rin ə görə təyin edib bir-birindən fərqləndirmək olar. «Holland sin dromu» zamanı: 1.
ölk ənin valyutası möhkəmlənir; 2.
ölk ə iqtisadiyyatı xarici ölkələrdən asılı vəziyyətə düşür; 3.
əyə həm daxili, həm də xarici sahibkarlar tərəfindən investisiya qoy uluşu azalır; 4.
idxal olunan m əhsullar çoxluq təşkil edir; 5.
ən məhsulların növləri azalır; 6.
bütövlükd ə istehsal prosesi pozulur; 7.
8.
rüşvət və korrupsiya güclənir. «Afrika sindromu»nda is ə:
1.
ölk ədə inhisarçılıq artır; 2.
ölk ə daxilində iqtisadi sahələrin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda mübarizə güclənir; 3.
ölk ədə korrupsiya və rüşvət geniş vüsət alır; 4.
əyə həm daxildən, həm də xaricdən gələn gəlirlər az bir qrupun əlində cəmləşir; 5.
ölk ədə iki qütb yaranır: həddən artıq varlılar və yoxsullar; 6.
əlirlərin bölgüsü zamanı dövlətlə sahibkarlar arasında d ərin fərqlər meydana çıxır; 7.
dövl ət hüquq-mühafizə orqanlarına geniş səlahiyyətlər verir v
ə onlara çəkilən xərclər çoxaldılır. Q.Fetisov Rusiyada «Holland sindromu» prosesini şərh ed ərkən göstərməyə çalışır ki, həqiqətənmi Rusiya bu xəstəliyə tu tulmuşdur, ölkə iqtisadiyyatı üçün bu xəstəlik nə qədər təhlü- k əlidir və onu necə müalicə etmək olar? İqtisadi ədəbiyyatda bu m əsələlərə dair yekdil fikir yoxdur. Onda nəyə görə «Holland sindromu» bu q ədər neqativ hadisədir? Birincisi, renta g əlirlərinin götürülməsi və yenidən bölgüsü ç ətin problem yaradır. Pulun diktaturası
313 İkincisi, hətta dövlət tərəfindən təbii rentanın tam götürül- m əsi və vətəndaşlar arasında onun ədalətli bölgüsü zamanı da m əhsulların tələb və təklifinin regional qeyri-tarazlığının prob- leml əri meydana çıxa bilər. Üçüncüsü, «Holland sindromu»nun mühüm aspekti onun bir sıra hallarda müvəqqəti xarakterdə olmasıdır. Dördüncüsü, xammal əmtəələri bazarları üçün qiymətlə- rin xüsusi qeyri-sabitliyi xarakterikdir. Beşincisi, hətta əgər xammalın qiymətinin qeyri-sabitli- yind ən uzaqlaşsaq belə, onda sual yaranır: təbii rentanı mənim- s əyərək xammalı hasil etmək və ixrac etmək imkanının möv- cud luğu, ümumiyyətlə, Rusiya üçün nemətdirmi? 1
Göründüyü kimi, Q.Fetisov problemi iqtisadiyyatın bütün sah ələrinə təsirini şərh etməyə çalışır. O, Rusiya timsalında «Holland sindromu»nun əlamətlərinin nüfuz dairəsini daha da d ərinləşdirməyə çalışır və bundan çıxış yollarını sanki təhlil edir. Dünyada t əbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edib, sabit iqti sadiyyat qurub inkişaf etmiş ölkələr də var. Belə ölkələr iq- ti sadiyyatlarını təkcə özlərində olan sərvətlər üzərində forma- laşdırmayıblar. İqtisadiyyatın digər sahələrini də paralel surətdə inkişaf etdirmiş ölkələr də mövcuddur. Bunlardan ABŞ, Kana- da, Norveç, Avstraliya kimi sivilizasiyanın yüksək zirvəsinə çat
mış ölkələri göstərmək olar. Təbii ehtiyatlarla zəngin olan bu ölk
ələrdə, gəlirlərdən istifadə taktikası müxtəlifdir. Norveç və Al yaskada (ABŞ) qeyri-neft sektoru problemi mövcud deyil. Dem əli, bu ölkələrdə «Holland sindromu» problemi yoxdur. Lakin müt əxəssislərin göstərdiyinə görə Norveçdə «qocalma sindromu» qorxusu var. Bu ölk ədə təbii sərvətlərlə bağlı nəinki problem, h ətta narahatçılıq belə yoxdur. Onları düşündürən gə- l əcək nəsilləri ehtiyatlarla problemsiz təmin etməkdir. 1 Ба х : Г.Фетисов. «Голландская болезнь» в России: макроэкономичес- кие и структурные аспекты. «Вопросы экономики». 2006. № 12, с. 38. Pulun diktaturası
314 T əbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə etməyən, öz iqtisa- diy yatlarında münasib islahatlar həyata keçirə bilməyən, qeyri- neft sektorunu l əng inkişaf etdirən ölkə Nigeriya, Anqola, Yeni Qvineya, Trinidad – Tabaqo kimi ölk ələrin həyat tərzini qəbul etm
əlidir. «Holland sindromu»nun baş verdiyi ölkələrdə bir sıra c əhətlər və eybəcərliklər özünü göstərməyə bilməz. Lakin bəzi ölk ələr bunu həm siyasi, həm də iqtisadi alətlərlə müvəqqəti olaraq l əngidə və ya pərdələyə bilirlər. Bu isə uzun sürən proses ola bilm əz.
İqtisadiyyata dərin nüfuz etmiş olsaq, görərik ki, «Holland sindromu»nun baş verdiyi ölkələrdə aşağıdakı xüsusiyy ətlər özünü tam qabarıq şəkildə göstərir: 1.
2.
Ölk ənin istər siyasi və istərsə də iqtisadi idarə edilməsin- d ə xaos yaranır. 3.
T əbii ehtiyatlardan gələn gəlirlərin şəffaflığı təmin edilmir. 4.
G əlirlərin bölgüsünə və səmərəli istifadəsinə nəzarət me- xa nizmi iflasa uğrayır. 5.
Ölk ənin bütün iqtisadiyyatını korrupsiya və rüşvət bürüyür. 6.
Ölk ə əhalisi arasında qeyri-bərabər gəlir bölgüsü nəticə- sind ə qütbləşmə yaranır. 7.
Yoxsulluğun səviyyəsi daim yüksəlir. 8.
İşsizlik günü-gündən artır. 9.
Ölk ədə təbii ehtiyatlardan kənar qeyri-sahələrin məhsul- la rının istehsalı azalmaqla ixracı tamamilə dayanır. B əzi tədqiqatçıların fikrinə görə, «Holland sindromu» şə- raitind ə neft-qaz sektoru ilə qeyri-ixrac məhsulları sektoru (pə- rak əndə ticarət, xidmət və tikinti istisna olmaqla) inkişaf etdiyi halda ənənəvi ixracyönümlü qeyri-neft sahələr yalnız daxili ba- za ra işləyir. Xüsusilə də, kənd təsərrüfatı və emal sahələrinin ümumi daxili m əhsulda mövqeyini zəiflədir. B əzi ölkələrdə sindrom bu formada artıq müşahidə olu- nub. İqtisadçılar belə bir ümumi nəticəyə gəliblər ki, neft sekto- Pulun diktaturası
315 runda baş verən qiymət artımı iqtisadiyyatın digər sahələrində d ə bahalaşmaya gətirib çıxarır. Bu təzahürün özü «Holland xəs- t əliyi» kimi tanınır və qəbul edilir. «Holland sindromu»na tutulan ölk ələrdən biri də Nigeriya- dır. 1
ələri içərisində neft hasilatına görə Nigeriya 3-cü, dünyada is ə 13-cü yeri tutur. Nigeriya Afrikada yeganə ölkədir ki, OPEK-in üzvüdür. 1953-1958-ci ill ərdə Nigeriyanın ixracı bütünlüklə kənd tə- s ərrüfatı məhsulları üzərində qurulmuşdur, xüsusilə də, kakao, ara xis, kauçuk istehsalı geniş yayılmışdı. Qurğuşun, odun, gön-də- ri d ə o zaman əsas ixrac məhsullarından idi. 1958-ci ildən başla- yaraq ölk ədə neft istehsal edilməyə başladı. Az bir vaxtda neft öl- k əyə külli miqdarda valyuta gətirdi. Neftdən gələn gəlir elə yük- s ək səviyyəyə qalxmışdır ki, digər sahələrin inkişafı sanki diq- q ətdən kənarda qalmışdır. Nigeriya, hətta ənənəvi məhsulları olan pambıq araxis və palma yağı ilə özünü təmin edə bilmirdi. Sanki, bu ölk
ədə kənd təsərrüfatı istehsalı heç zaman olmamışdır. 1971-ci ild ə Nigeriya da OPEK 2 - ə daxil oldu. Elə o za- man
dan başlayaraq özünün ənənəvi məhsulları olan palma yağı, pam
bıq araxislə özünü təmin edə bilmədi.
1 Qeyd: Nigeriyada neft bir növ «yeni» sah ə olduğuna görə Azərbaycanla heç cür müqayis ə edilə bilməz. 2 Qeyd: OPEK – ingilisc ə tərcümədən Neft İxrac Edən Ölkələr Birliyi demək- dir. OPEK n əhəng neft istehsalçısı olan ölkələrin iqtisadi birliyidir. Bu quruma üzv olan ölk ələr aşağıdakılardır: Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmir- likl əri (BƏƏ), İran, Qətər, Küveyt, Qabon, Əlcəzair, Venesuela, Ekvador, İndoneziya, Liviya, Nigeriya, İraq. Dünyanın neft hasilatının təxminən 50%-i, neftin ixracının 80%-i bu ölkələrin payına düşür. (Bax: Воронин В.П., Кан- дакова Г.В., Подмалодина И.М. Мировое хозяйство и экономика стран мира: учеб.пособие / Под ред. В.П.Воронина – М., Финансы и статис- тика, 2008, с. 175). OPEK-
ə daxil olan ölkələr birlikdə daimi olaraq istehsal həcmini tənzimlə- m əklə dünya neftinin qiymətlərinin ifrat dərəcədə enməsinin qarşısını almaqla, öz üzvl ərinin gəlir səviyyəsini qorumaqla məşğuldur. Qurum həmişə çalışır ki, neftin qiym əti ifrat dərəcədə artmasın. Ona görə ki, neftin qiyməti həddən artıq yüksələrsə, OPEK-in nəzarətində olmayan neft yataqları inkişaf edə bi-
Pulun diktaturası
316 Nigeriya dövl ətinin tarixinə nəzər yetirsək görərik ki, 1958-ci ild ən başlayaraq ölkədə neft hasilatı sürətlə artmağa baş- la yıb. Son dövrlərdə Nigeriyanın neft ixracı hər il 150 milyon tondan çox artır. Buna baxmayaraq Nigeriya dünyanın ən yoxsul v ə korrupsiyaya uğramış ölkələrindən biridir. Nigeriyada «Holland sindromu»na s əbəb Amerikanın re- gion da İsraili dəstəkləməsinə etiraz əlaməti olaraq 1973-cü ilin 20 oktyabrında neft ixrac edən ərəb ölkələrinin ABŞ-ın xammal- la t
əchiz edilməsinə embarqo qoyması idi. Göründüyü kimi, bu- rada Nigeriya hökum ətinin günahı yox idi. Bu, daxili deyil, xari- ci amilin t əsiri idi. Bunu obyektiv amil kimi qiymətləndirmək
l ər. Hətta neftlə bağlı olmayan energetika sahələri də yeni enerji mənbələri ya- rada bil ərlər.
Əslində OPEK-nın yaradılmasında əsas məqsəd bu quruma daxil olan öl- k ələrin iqtisadi inkişafını daimi olaraq artırmaq və beynəlxalq inhisardan qoru maq olmuşdur. OPEK-in üzvü olan ölkələr hər il 270-280 mlrd dollar- dan çox qazanc əldə edirlər. OPEK 1960- cı ildə yaranmışdır. 1973-cü ildə neft böhranı yaratmaqla da- ha da m əşhurlaşdı. Bəzən OPEK-in fəaliyyətinə bu təşkilata daxil olmayan ölk ələrlə – Meksika, Rusiya, Oman və Norveçlə əməkdaşlıq, kömək edir. ABŞ-ın strateji maraqlarına OPEK-in neft hasilatı və qiymətləri üzərində nə- zar
ətini azaltmaq və zəiflətmək daxildir. Bu, yeni neft yataqlarının, o cüm- l ədən də Xəzərdəki və Afrika ölkələrindəki neft ehtiyatlarının istismar edil- m əsi üçün əsas stimuldur. Konkret m əhsul üzrə olmasa da Avropa ölkələri arasında da belə bir qu- rum yaradılıb. Bu, Şengenə daxil olan ölkələrdir. Şengen sözü Lüksemburq- da kiçik bir şəhərin adından götürülüb və məhz bu şəhərdə 1985-ci ilin iyun ayında 5 Avropa ölkəsi öz ölkələri arasında sərhəddə yoxlama və nəzarətə son qoyan bir saziş imzalayıblar. Sonrakı illərdə bir çox ölkələr də bu sazişə qo şulublar. Hazırda 27 Şengen ölkəsi var: Almaniya, Avstriya, Belçika, Çe- xi ya Respublikası, Danimarka, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İslandiya, İs- veç, İtaliya, Latviya, Litva, Lüksemburq, Macarıstan, Malta, Niderland, Nor
veç, Polşa, Portuqaliya, Slovakiya, Sloveniya, Yunanıstan, Lixtenşteyn, İsveçrə, Bolqarıstan, Rumıniya. İslandiya və Norveç istisna olmaqla bütün ölk ələr Avropa Birliyinin üzvləridir. Avropa Birliyin ə daxil olan 5 ölkə – Birləşmiş Krallıq, İrlandiya, Kipr Şengenin zonasına daxil deyillər.
Pulun diktaturası
317 olar. O zaman neftin bir barelinin qiym əti 40 dollara qədər yük- s əlmişdir. Bundan təkcə Nigeriya deyil bütün neft ixrac edən ölk ələr ziyan çəkmişdir. Nigeriya isə iqtisadi tənəzzülə görə ta- rix ə düşmüşdür. Həmin illərdə Nigeriyanın dövlət büdcəsinin 60 faizini neftd ən gələn gəlir təşkil edirdi və ölkənin ixracının 85 faizi d ə neft idi. Nigeriyanın «Holland sindromu»na tutul- ma sında subyektiv səbəb isə ölkədə iqtisadiyyatın idarə olun- ma sına birtərəfli yanaşma idi. Nigeriya tarix ən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal et- mişdir. İxracını da məhz kənd təsərrüfatı məhsulları təşkil edir- di. Lakin bird ən-birə Nigeriya kənd təsərrüfatı məhsullarını id- xal ed
ən ölkəyə çevrildi. Ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının isteh
salı o dərəcədə azalmışdır ki, qiymətləri tənzim etmək, nə- zar
ət etmək mümkün deyildi. Qiymətlər əhalinin pul gəlirlərinə uy ğun deyildir, olduqca yüksək idi. 1974-1975-ci ill ərdə dünyada neftin qiyməti kəskin surət- d ə aşağı düşməyə başladı 1 . Nigeriya iqtisadiyyatı bundan da böyük ziyan ç əkmişdi. Bu, ölkənin ixracdan əldə etdiyi gəlirlə- rin azalmasına səbəb oldu. Ölkə iqtisadiyyatında sabitlik yarat- maq,
əhalinin maddi tələbatını minimum səviyyədə də olsa tə- min etm
ək üçün Nigeriya hökuməti 1978-ci ildə beynəlxalq maliyy
ə bazarlarından borc götürməyə məcbur oldu. Bu isə o dem
ək idi ki, artıq Nigeriya dövləti beynəlxalq maliyyə qurum- la rından asılı vəziyyətə düşmüşdü. B əzi ədəbiyyatlarda bu gün Nigeriyanı idarə olunma ba- xımından bir dövlət kimi saymırlar. Burada vahid idarəetmə sistemi ortadan götürülüb, idar əetməni bir neçə mafioz qüvvə, giz
li iqtisadiyyatın nümayəndələri həyata keçirir. Belə dövlətlər C ənubi Amerikada və digər qitə ölkələrində də mövcuddur. 1 Qeyd: Görünür bunun s əbəbi 1973-cü ildə heç bir neft çatışmazlığının olmamasıdır. Həmin ilin sonunda isə 1 barel neftin qiyməti qəflətən 5,20 dollardan 11,65 dollara qalxmışdır. (Bах: Эрик Лорaн. Нефть: ложь, тайны, махинации / Эрик Лорaн; пер. с фр. Татьяна Ждановой – М.: СТОЛИЦА –
Pulun diktaturası
318 2006-
cı ildə Nigeriyanın xarici borcu 35,9 milyard dollar ol muşdur 1 . Bu ölk
ənin ÜDM-nun 50,4 faizi demək idi. 2010-cu ild
ə Nigeriyanın daxili və xarici borcu 29 milyard dollar olmuş- dur
. Ayrıca götürdükdə xarici borcu 2012-ci ilin sonunda 10.100 milyard dollara enmişdir. BVF-nin göst əricilərinə görə Nigeriya neft hasil etdiyi 40 il ərzində 250 mlrd dollar vəsait əldə edib. Ancaq buna baxma- yaraq Nigeriyada gün ə 1 dollardan az məbləğə yaşayanların sa- yı 27 faizdən 66 faizə qədər artıb.
1 Qeyd: Ölk ənin xarici borcunun olması əslində qorxulu amil deyil. Dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrində xarici borc var və bu iqtisadiyyatda adi hal sayılır. Əgər həmin ölkələr sonrakı, perspektiv inkişaflarında, iqtisadi strukturlarında islahatlar h əyata keçirməsələr mənfi hallarla rastlaşacaqlar. Məsələn, xarici borcu olan ölk ələrdən bir neçəsini göstərmək olar: ABŞ-ın -16.749 trilyon dollar (21 oktyabr 2013); Böyük Britaniyanın – 10.090 trilyon dollar (31 dekabr 2012); Fransanın – 5.165 – trilyon dollar (30 iyun 2011); Almaniyanın – 5.719 trilyon dollar (30 iyun 2011); Y aponiyanın – 3.024 trilyon dollar (31 dekabr 2012); İtaliyanın – 2.460 trilyon dollar (30 iyun 2011); İspaniyanın – 2.290 trilyon dollar (11 aprel 2013); İrlandiyanın – 2.163 trilyon dollar (30 dekabr 2012); Avstraliyanın – 1.466 trilyon dollar (31 dekabr 2012); İsveçrənin – 1.563 trilyon dollar (31 dekabr 2012); Kanadanın – 1.326 trilyon dollar (31 dekabr 2012); İsveçin – 1.034 trilyon dollar (31 dekabr 2012); Çinin – 771.7 milyard dollar (31 dekabr 2012); Rusiyanın – 631.8 milyard dollar (31 dekabr 2012); Danimarkanın – 626.9 milyard dollar (30 iyun 2011); Yunanıstanın – 583.3 milyard dollar (30 iyun 2011); Türkiyənin – 331.4 milyard dollar (31 dekabr 2012); Ukraynanın – 135.0 milyard dollar (31 dekabr 2012); Qazaxıstanın – 105.5 milyard dollar (31 dekabr 2012); Malayziyanın – 95.5 milyard dollar (31 dekabr 2012); Sinqapurun – 1.174 trilyon dollar (31 dekabr 2012); Az ərbaycanın – 4.042 milyard dollar (31 dekabr 2012); Gürcüstanın – 8.200 milyard dollar (31 dekabr 2012); Erm
ənistanın – 6.435 milyard dollar (31 dekabr 2012) olmuşdur. (Bax: ABŞ- ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin hesabatları). Pulun diktaturası
319 rini tarazlı şəkildə inkişaf etdirə bilərsə təbii ehtiyatların h ər hansı birinin ixracından əldə edilən gəlir kifayətdir. La- kin, ist ər elmi, istərsə də praktiki cəhətdən bunun özü mü- v əqqəti hal kimi qiymətləndirilməlidir. Digər bir tərəfdən h əmin təbii ehtiyatların ixracı zamanı gələcək nəsillərin bu s ərvətlərə ehtiyacını nəzərə almaq lazımdır. İsrafçılıqla bu- nu h əyata keçirmək olmaz. 1950-ci ill ərdə Avstraliya zəif inkişaf etmiş ölkə idi. Yük- s ək surətdə inkişaf edən və eyni zamanda, təbii ehtiyatlar cəhət- d ən kasıb, lakin intellektual səviyyəsi yüksək olan Yaponiyaya nefti, bütün dig ər mineralları – dəmir filizi, kömür, boksit, fosfor, pambıq və buğdanı Avstraliya satırdı. Bu məhsulların satışından əldə edilən gəlir sonralar yeyinti, turizm və maşın- qayırma sahələrinin inkişafına yönəldi və Avstraliya tədricən inkişaf etmiş ölkəyə çevrildi. Hazırda isə Avstraliyanın ixra- cının yalnız 42 faizini mineral xammal təşkil edir. Emal məh- sul
ları ixracın 35 faizini təşkil edir. Dünya ölk ələrinin təcrübəsi göstərir ki, «Holland sindro- mu» yalnız hasilat sənayesində baş vermir. Kolumbiya «Holland sindromu»na q əhvə istehsalına görə yoluxub. Fil Sümüyü Sahil- l əri kofe, kakao və ağac materialları istehsalı ilə Zambiya və Zair is ə filiz istehsalı ilə bağlı olmuşdur. Bu ölkələrin neftlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Q əhvə istehsalına və ixracına görə Braziliyadan sonra dün- yada ikinci yeri Kolumbiya tutur. Dünya ölk ələrinə nə qədər q əhvə ixrac olunursa, onun 50%-i bu iki ölkənin payına düşür. Statistika göst ərir ki, dünya bazarında alqı-satqı əməliy- ya tına görə neftdən sonra qəhvə ikinci yerdədir. Kolumbiyanın tarixin ə nəzər salsaq görərik ki, XVI-XVII əsrlərdə İspaniyanın müst əmləkəsi olub. 1886-cı ildə qəbul olunmuş yeni konstitusi- yaya əsasən ölkə mərkəzləşdirilmiş dövlətə çevrilmiş və Ko- lum biya adlanmışdır. O dövrlərdə Kolumbiya iqtisadiyyatında əsas yeri faydalı qazıntıların hasilatı tuturdu. 1916-1918-ci il- l ərdə zəngin neft yataqları tapılmışdır. Kolumbiyada banan, şə- Pulun diktaturası
320 k ər qamışı, pambıq, tütün, kakao, qarğıdalı, buğda, çəltik də ye- tişdirilir. Heyvandarlıq məhsulları da kifayət qədər əhəmiyyətli sah
ələrdən biri olmuşdur. Lakin sonralar Kolumbiyada qəhvə istehsalı həm hasilat sənayesini, həm də digər kənd təsərrüfatı sah ələrini sıxışdırıb aradan çıxarmışdı. Kolumbiyaya q əhvə 1732-ci ildə braziliyalılar tərəfindən g ətirilmişdi. XIX əsrin ortalarından başlayaraq Kolumbiyada q əhvə istehsalı geniş yayılmağa başladı. İlk dövrlər qəhvəni öl- k ə daxilində satmaq üçün istehsal edirdilər, sonralar 1835-ci il- d ən başlayaraq ixrac etməyə başladılar. XX əsrdən başlayaraq Kolumbiyada qəhvə istehsalı göz- l ənilmədən yüksəlməyə başladı. Buna səbəb Braziliyada quraq- lığın, dünyaya qəhvə istehsalına görə seçilən Qvatemalada isə z əlzələnin baş verməsi oldu. Kolumbiyanın dünyadakı bu ciddi rəqiblərinin istehsalı- nın təbii fəlakətlər nəticəsində birdən-birə azalması dünya baza- rında qəhvə qıtlığına gətirib çıxarmışdır. Təbii ki, bütün bunla- rın nəticəsində dünyada qəhvənin qiyməti qalxmışdır. Beləliklə, Kolumbiya q əhvəsinə tələbat istər-istəməz artmışdır. «Holland sindromu»nun əlamətlərindən biri də tədavüldə əlavə pul ehtiyatlarının əmələ gəlməsidir. Belə olan halda ölkə iq tisadiyyatında maliyyə tarazlığı pozulur. Təbii ehtiyatlardan iri h əcmdə valyutanın axması ölkə daxilindəki müxtəlif müəssi- s ələr arasında rəqabət yaradır. Bəzi müəssisələr rəqabətə döz- m əyərək sıradan çıxır. İşsizlik yaranır, istər-istəməz işçilər ara- sında narazılıq əmələ gəlir. Ölkədə təbii ehtiyatlar istehsal edən sah
ələrə meyil artır, işçilərin bu istiqamətə axını güclənir, peşə, ixtisas d əyişikliyi baş verir. İnvestorların bu sahələrə maraqları gücl
ənir. Belə halların baş verməsi nəticəsində ölkə iqtisadiyya- tının başqa sahələrində durğunluq yaranır, məhsul çatışmazlığı baş verir və digər sahələrin ixtisaslı kadrları işsizlikdən əziyyət ç əkirlər. Bütün əhali ölkədəki təbii ehtiyat istehsalçılarından asılı vəziyyətə düşür. |
