AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

Pulun  

diktaturası 

 

 

303 

ların lənəti» başgicəlləndirici şəkildə qiymətlərin aşağı düşməsinə 

v

ə qeyri-neft sektorunda qarşısıalınmaz böhrana da gətirib çıxara 

bil

ər. Neft və qaz məhsullarının qiymətinin yüksəlməsi belə bir 

t

əhlükəni reallaşdıra bilər. 

Neft çox zaman v

ətəndaş  müharibəsinə  gətirib  çıxarır. 

M

əsələn, Kolumbiya, Sudan, Nigeriya, Konqoda məhz belə ol-

mu

şdur. 

Elm

ə və praktikaya əsaslanan güclü dövlət siyasətinin yü-

rüdülm

əsi nəticəsində  «Resurslar lənəti»ndən yaxa qurtarmaq 

mümkündür.  

Biz

ə belə gəlir ki, «Resurslar lənəti» anlayışı və onun 

mahiyy

ətinin şərhi ölkə rəhbərlərinin idarəçilikdə etdikləri 

s

əhvlərin üstünü pərdələmək üçün ortaya atılmış bir nəzə-

riyy

ədir.  İqtisadiyyatın  dərin elmi əsaslarla idarə  edilməsi 

bu n

əzəriyyənin puçluğunu meydana çıxarır. 

«Texnoloji l

ənət» isə «Holland xəstəliyindən» doğur

1

. 

Böyük neft ehtiyatları ölkənin bugünkü rifahı və gələcəyi 

üçün etibarlı təminatdır. Lakin bundan düzgün istifadə edilməsi 

dünya siyas

ətində və iqtisadiyyatında ikiqat təminatdır. Ölkə iq-

tisadiyyatını neftdən və qazdan, ümumiyyətlə təbii ehtiyatlardan 

asılı vəziyyətdə saxlamaq böyük faciələrə gətirib çıxara bilər. 

 

Respublikamızın bağladığı müqavilələr kəşf olunmuş neft 

yataq

larının tez bir zamanda istifadə olunmasına gətirib çıxara-

caq. Müqavil

ə  bağlayan  şirkətlərin  texnologiyaları  dünya  stan-

dart

ları səviyyəsindədir. Onlar çalışacaqlar ki, müqavilədə göstə-

ril

ən müddəti qabaqlasınlar. Bu da təbiidir. 

Bel

ə olan halda Azərbaycan ziyana düşəcək. Gələcək nəsil 

bu

nun ağrısını hiss edəcək. 

Beyn

əlxalq Enerji agentliyi “Dünyanın Enerji Mənzərəsi” 

ad

lı 2010-cu ildə hesabatını açıqlayıb. Orada göstərilir ki, Azər-

                                                 

1

  Bax: 

В.Полтерович,  В.Попов,  А.Тонис.  Механизмы  «ресурсного 

проклятия»  и  экономическая  политика.  «Вопросы  экономики».  Жур-

нал. 2007. № 6,  с. 9-10. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

304 

baycanda neft v

ə qaz hasilatı növbəti illərdə artacaq. 2014-cü il-

d

ə hasilat özünün ən yüksək həddinə - günə 1,3 milyon barelə 

çatacaq. 2014-cü ild

ən sonra isə  hasilat  enməyə  başlayacaq. 

2035-ci ild

ə Azərbaycanın neft hasilatı ən aşağı səviyyəyə günə 

0,9 milyon barel

ə  enəcək. Sənəddə  göstərilir ki, Türkmənistan, 

Az

ərbaycan və Qazaxıstanın hesabına 2035-ci ildə Xəzərdə qaz 

ha

silatı 310 milyard kubmetrə çatacaq. 

Ancaq, proqnozlar b

əzən  özünü  doğrultmur.  Məsələn, 

1949-cu ild

ə istismara verilən Neft Daşları yatağının ehtiyatları 

hesablamalara gör

ə 1997-ci ildə tam tükənməli idi. Real həyat-

da gördüyümüz kimi, Neft Daşları hələ də neft verir və proq-

noz

laşdırılır ki, 2028-ci ilə qədər bu proses davam edəcək.  

Vaxtı  ilə  Səudiyyə  Ərəbistanının  neft  naziri  neftin  bəla 

ol

duğunu görmüş və ona görə də demişdir ki, istərdim ki, biz 

neft 

əvəzinə su tapaq. 

Venesuela da neft v

ə qaz ölkəsidir. Orada XX əsrin 70 il-

l

ərində sosial-iqtisadi vəziyyət yüksək dərəcədə olub. 70-ci illə-

rin so

nlarında ölkə tənəzzülə uğrayıb. Bütün bu bəlaların səbəb-

l

ərini  araşdıran  Venesuelanın  keçmiş  neft  naziri  demişdir  ki, 

neft şeytanın ifrazatıdır. 

Turqut Özal deyirdi ki, iqtisadiyyat bir nohur kimidir, ya-

ta

ğı zamanla dəyişir. Birdən-birə olmaz. Və o, qeyd edirdi ki, 

m

ən Allahdan çox razıyam ki, o, mənim ölkəmə neft hədiyyə 

verm

əyib. 

Son zamanlar Türkiy

ə  Petrolları  Anonim  Ortaqlığı  (TR-

AO) il

ə, Braziliyanın «Petrobas» milli neft şirkəti arasında Qara 

d

ənizdə neft axtarışı ilə əlaqədar müqavilə imzalanıb. Braziliya 

neft şirkətinin ehtimalına görə Qara dənizdə zəngin neft və qaz 

yataqları mövcuddur. Bu şirkət dənizin dərinliklərində axtarışlar 

sah

əsində böyük təcrübəyə və texniki imkanlara malikdir. Onlar 

öz t

əcrübələrinə əsaslanaraq qətiyyətlə təbii qazın olduğu yerdə 

neft yataqlarının da olduğuna əmindir. Əgər bütün bunlar müvəf-

f

əqiyyətlə başa çatarsa Türkiyənin neft və qazdan xarici asılılığı 

aradan qaldırılacaq. Bunu əlbəttə ki, gələcək göstərəcək. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

305 

T

ədqiqatçıların və siyasi liderlərin sözlərində böyük həqiqət 

olduğunu tarix özü sübut edib. Bir çox ölkələrin təcrübəsi göstərir 

ki, böyük t

əbii ehtiyatlar həmişə  öz ölkəsinə  xeyir gətirmir. Bu 

sah

ənin məşhur  tədqiqatçıları  Ceffri  Saks  və  Endri Uorner 97 

ölk

ənin təcrübəsini təhlil etmişdir. Onlar belə nəticəyə gəliblər 

ki, z

əif  xammal  ehtiyatları  olan  ölkələr  öz  inkişaf  gös-

t

əricilərinə görə zəngin ehtiyatlara malik ölkələri qabaqlayırlar. 

Siyasi, humanitar v

ə demokratik inkişaf göstəricilərinə görə isə 

bu qabaqlama daha böyük 

əmsallarla müşahidə olunur. Maraqlı 

c

əhət ondan ibarətdir ki, araşdırılan 97 ölkənin ilk 30-luğunda 

ənənəvi neft ölkəsi yoxdur. Bu siyahıda ABŞ və Norveç liderlik 

edir. H

əmin ölkələr  neft  ehtiyatlarının  mövcudluğuna  görə 

deyil, dig

ər amillərə görə ilk yerdədirlər. 

BƏƏ, Küveyt, Qətər və Bəhreyn kimi ölkələr neft gəlirləri 

hesabına inkişafın zirvəsinə yüksəliblər. Nəzərə almaq lazımdır ki, 

bu ölk

ələr, tarixən patriarxal – köçəri həyat tərzində yaşamışlar. 

Nigeriya, Əlcəzair, İraq, Liviya, İran kimi ölkələrə isə neft nəinki 

inkişaf və yüksəliş gətirib, əksinə yoxsulluq, səfalət, bərabərsizlik, 

ədalətsizlik və qeyri-sabitlik, müharibələr gətiribdir. 

M

ətbuatda  yazılanlara  görə  1992-ci ildə  ölümündən bir 

q

ədər əvvəl Turqut Özal Bakıda rəsmi səfərdə olarkən Azər-

bay

can Prezidentinin Zuğulbadakı iqamətgahında nahar yeməyi 

vaxtı belə bir fikir söyləyib: 

- M

ən prezident olan kimi Avropada, Amerikada işlə-

y

ən, orada yaxşı təhsil görmüş türk mütəxəssislərini Anka-

ra

ya  yığdım.  Söylədim ki, mənə  Türkiyə  iqtisadi  sıçrayış 

im

kanını verən bir model təklif edin. Bir qədər çalışdıqdan 

sonra g

əlib dedilər ki, Türkiyədə neft yataqları var, onların 

is

tismarına  başlayaq,  para  əldə  edək.  Dedim,  qazmayın  o 

qu

yuları qazıb neft tapsanız da haman ağzını qapayın. Neft 

q

ədər milləti tənbəlləşdirən, əsl inkişafdan saxlayan bir şey 

yox

dur. Amerikanları görürsünüzmü? Öz nefti ola-ola, kə-

nardan g

ətirir. İndi sizə də deyirəm, uymayın neftinizin pa-

Pulun  

diktaturası 

 

 

306 

ra

sına, özünüzü elə aparın ki, guya heç neftiniz yoxdur. Əsl 

in

kişaf onda olacaq. 

Amerikanı sanki müasir dövrdə enerji maraqları idarə edir. 

Əgər ABŞ tarixinə nəzər salsaq görərik ki, bu ölkə heç bir zaman 

uzunmüdd

ətli enerji problemləri  haqqında  düşünməyib. Lakin 

1970-ci ill

ərdə  dünyada  baş  verən enerji böhranından  sonra, 

Amerika neftl

ə  bağlı  məsələlərə  ehtiyatla  yanaşmağa  başladı. 

1980-ci ild

ə  prezident  Nikson  demişdir  ki,  ABŞ  enerjiyə  görə 

heç bir ölk

ədən asılı olmayacaq. 1985-ci ildə prezident Ford da 

bu m

əsələdə  birmənalı  fikir  söylədi. Prezident Reyqan kəskin 

şəkildə  göstərdi  ki,  ABŞ  iqtisadiyyatı  heç  bir  zaman  başqa  bir 

ölk

ənin  şıltaqlığının  girovuna  çevrilməyəcək.  Oğul  Buş  isə 

Amerikanın  neftə  könül  bağladığını  söyləyir. Belə  çıxır  ki, 

Buşun siyasəti neft ehtiyaclarını ödəmiş və bu da amerikalıların 

m

ənafeyini ifadə etmişdir. 

Tarix

ə müraciət etsək görərik ki, Vladimir Putin prezident 

seçil

əndən sonra ilk səfərini  Bakıya  etmişdir.  Azərbaycan 

müst

əqillik əldə edən kimi Marqaret Tetçer 1992-ci ildə Bakıya 

g

əlmişdir.  Onların  gəlişlərini dünya siyasətçiləri  birbaşa  neft 

amili il

ə əlaqələndirirdilər. 1945-ci ildə Stalinlə Çörçill arasın-

da BP-nin X

əzər dənizində neft yataqlarının axtarılması və eks-

per

tizanın aparılmasına icazə verilməsi ilə əlaqədar gizli danı-

şıqları olmuşdur

1

. 

Göründüyü kimi, neft siyas

ətdir. Neft siyasəti hər 

han

sı bir neft ölkəsinin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi proses-

l

ərin xarakterini və dinamikasını müəyyən edir. 

Az

ərbaycanın  zəngin neft tarixini vərəqlədikdə  xalqın 

xoş, firavan günləri ilə müqayisədə, çətin, məşəqqətli günlərinin 

daha  çox  olduğunu  görmək olar. Ölkənin neftlə  əlaqədar böyük 

tarixi t

əcrübəsindən irəli gələn zərurət odur ki, Azərbaycan müasir 

dövrün t

ələblərinə uyğun gələn infrastruktur qursun, inkişaf etmiş 

                                                 

1

 Ба х : 

Эрик Лорaн  . Нефть, ложь, тайны, махинации / Эрик Лорaн; пер. с 

фр. Татьяны Ждановой – М.: СТОЛИЦА – ПРИНТ, 2007, с. 325. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

307 

potensial s

ənaye bazası yaratsın. Əhalinin neft emalı və hasilatına 

uyğun  gələn yüksək təhsil səviyyəsi, ixtisaslı  kadrları  var. 

Ümumiyy

ətlə, bütün müsəlman ölkələrində kor-koranə Qərb 

m

ədəniyyətini götürmək (bəzən bunu  yamsılama  kimi  də 

q

əbul etmək olar) ənənəsi var. Azərbaycanda da bu  hiss 

mövcuddur. Lakin d

ərinə  nüfuz etsək görərik ki, eyni 

zamanda Az

ərbaycan müəyyən dövlətçilik və  demokratiya 

t

əcrübəsi əldə edib və ölkəmizdə təbii sərvətlərin zənginliyi, 

iqlim zonalarının müxtəlifliyi, strateji resurslar və gəlir əldə 

etm

ək imkanları kimi ənənələri də mövcuddur. 

T

əəssüflə  qeyd etmək  lazımdır  ki,  bir  çox  neft  ölkələri 

neft istehsalına başladıqları zaman və hətta çox sonralar da bun-

lara malik olmayıblar.  

Keçmiş  sovetoloq  Z.Bjezinskinin  qənaətinə  görə  “resurs-

larla z

əngin olan Orta Asiya dövlətləri, onlarla bərabər elə Azər-

baycan da ist

əyirdilər ki, özlərinin iqtisadi inkişafını xeyli sürət-

l

əndirmək və  müstəqilliklərini möhkəmləndirmək ümidi ilə 

Amerika, Avropa, Yaponiya v

ə təzəlikcə həm də Koreya kapita-

lının iqtisadi baxımdan öz torpaqlarında iştirakını maksimal də-

r

əcədə genişləndirsinlər”.

1

 

Az

ərbaycanın  sosial-iqtisadi və  siyasi perspektivləri neft 

v

ə  qaz amili ilə  bağlıdır.  Respublikamızın  gələcək taleyi məhz 

neft siyas

ətini necə həyata keçirməyimizdən asılı olacaqdır. İqti-

sa

diyyatımızın digər sahələri də məhz neft siyasətindən asılıdır. 

Lakin zaman g

ələcək və neft tükənəcəkdir. Ona görə də qeyri-

neft sektorunun indid

ən inkişafının sürətlənməsinə ehtiyac duyu-

lur. Bu proses

ə başlanılıb. Lakin geniş vüsət almayıb. 

Müasir iqtisad elmind

ə daha çox resurs problemi vurğula-

nan zaman – enerji, 

ərzaq, investisiya, əmək resursları ilə əlaqə-

dar probleml

ərin  yaşandığı  və  onların  həlli  yollarından  bəhs 

                                                 

1

 

Bax: Бжезинский 3. Великая шахматная доска. Государство Америки 

и его геостратегические императивы Москва. «Международные 

отношения». 2002, с. 155.  

Pulun  

diktaturası 

 

 

308 

edi

lir.  Əlbəttə, bu ondan irəli gəlir ki, iqtisad elminin fəlsəfi 

əsasını ehtiyatların məhdudluğu, ehtiyacların isə qeyri-məhdud-

luğu prinsipi təşkil etmişdir. Bu fəlsəfə üzərində qurulmuş elmi 

postulatlar t

əəssüf ki, indiki mərhələdə  problemləri aradan qal-

dırmağa  imkan  vermir.  Yeni  alternativ  nəzəriyyələrin yaradıl-

ması zərurəti ortaya çıxır. Artıq bu cür nəzəriyyələrə dair ilkin fi-

kirl

ərə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, Türk iqtisadçısı prof. 

Dr. Haydar Başın “Milli iqtisadi modeli”ində belə bir fikir əsas-

lan

dırılır ki, “qeyri-məhdud olan ehtiyaclar deyil ehtiyatlardır”

1

. 

Dem

əli, iqtisad elmində  problemlərin, istehsal və  tədavüldən 

istehlak üz

ərinə  keçirilməsi kimi son dərəcə  mürəkkəb bir 

prosesin getdiyini söyl

əmək mümkündür. Şübhəsiz bu gələcəyin 

işidir.  O  da  şübhə  doğurmur  ki,  məsələyə  belə  baxış  dünyada 

ener

ji problemi kimi bir problemin olmadığını göstərəcəkdir.   

 

7.2.

 

 Bir daha «Holland sindromu» v

ə onun aradan 

qaldırılması haqqında 

 

Dünya iqtisad 

ədəbiyyatında «Holland sindromu», «Afri-

ka sindromu», «Holland-Afrika sindromu», «Holland x

əstəliyi» 

ifad

ələri son zamanlar tez-tez işlədilir

2

. 

«Holland x

əstəliyi» problemi iqtisadiyyata dair dərsliklərdə 

işıqlandırılmır.  Həmçinin dünya iqtisad ədəbiyyatında,  hətta 

Rusiyanın  iqtisadi  jurnallarında  bu  mövzuya  aid  dərc olunmuş 

m

əqalə  və  materiallar demək olar ki, cüzidir. Buna görə  də 

«Holland x

əstəliyi»nin meydana gəlməsi meyillərinin təhlili və 

onun müalic

əsi reseptlərinin axtarışı – elmi tədqiqatın son dərəcə 

                                                 

1

 

Bax: Prof. Dr. Haydar Baş. Milli iqtisadi model. “Bakı Dövlət Universite-

ti” n

əşriyyatı. Bakı: 2005, s. 72. 

2

 Qeyd: Son zamanlarda iqtisad 

ədəbiyyatında «Rusiya sindromu» ifadəsi də 

işlədilir.  (Bax:  7  НОТ  менеджмента.  Настольная  книга  руководителя). 

Москва. 2002. ЗАО «Журнал эксперт» 000 «Издательство ЭКСМО», с. 

103-107. 

Sindrom  anlayışı  təkcə  neft amili ilə  bağlı  deyil.  Bu anlayışı  bir 

çox hadis

ə və proseslərə aid etmək olar. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

309 

aktual v

əzifəsidir. Onların həlli üçün yalnız bütövlükdə «Holland 

x

əstəliyini» dərk etmək və  onun  inkişafına  təsir edən amilləri 

aşkar  etmək yox, həm də  1990-cı  illərin transformasiya tənəz-

zülünd

ən  sonra  iqtisadi  dinamikasız  yaşayan  postsovet ölkələrin 

iqtisadiyyatının xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. 

Hamı tərəfindən qəbul edilmişdir ki, enerjidaşıyıcılarının  

qiym

ətinin artması neft ixrac edən ölkələr üçün inflyasiyanın ən 

mühüm amili kimi çıxış edir. Onun fəaliyyət mexanizmi – xü-

susi hadis

ədir və ikinci növ «Holland xəstəliyi» adlanır. «Hol-

land x

əstəliyi» fenomeni Q.Fetisovun «Rusiyada «Holland xəs-

t

əliyi»: makroiqtisadi və  struktur aspektləri» məqaləsində  ət-

raflı şərh edilmişdir

1

.  

Mü

əllif digər məqaləsində göstərir ki, iqtisadi ədəbiyyat-

da «Holland x

əstəliyi» dedikdə qaz, neft və digər mineral xam-

mal yataqlarının kəşf edilməsi və işlənilməsi və ya onun dünya 

qiym

ətlərinin artması ilə bərabər eyni zamanda qeyri- neft sek-

toru il

ə bağlı sahələrin birtərəfli inkişafının azalması ilə əlaqə-

dar

dır. Müvafiq olaraq «Holland xəstəliyi»nin iki müxtəlif nö-

vü

nü ayırmaq olar, özü də onun ikinci növü yalnız xalis xam-

mal ixrac ed

ən ölkələrdə yaranır

2

. 

«Holland sindromu»nun mahiyy

əti ondan ibarətdir ki, öl-

k

ədə bir sahə sürətlə inkişaf edir, ancaq digər sahələr geridə qa-

lır. Bəzi müəlliflərin qeyd etdiyi kimi, “Holland xəstəliyi” bir 

sah

ənin üstün inkişafı fonunda iqtisadiyyatın digər sahələrinin 

in

kişaf etməməsi və nəticədə ölkə iqtisadiyyatında mənfi meyil-

l

ərin güclənməsidir. Kompleks iqtisadi amillərlə  bağlı  olan 

“Holland x

əstəliyi” öz nəticəsini kənd təsərrüfatı və emal səna-

yesind

ə daha qabarıq şəkildə göstərir. Ölkənin valyuta bazarına 

                                                 

1

  Bax: 

Г.Фетисов. «Голландская болезнь» в России: макроэкономичес-

кие  и  структурные  аспекты. «Вопросы экономики». Журнал. 2006. № 

12, 

с. 38-54. 

2

 Bax: 

Г.Фетисов. Динамика цен и антиинфляционная политика в усло-

виях «голландской болезни». «Вопросы экономики». Журнал. 2008. № 

3,  

с. 23-24. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

310 

kül

li miqdarda xarici valyuta axını xəstəliyin baş verməsi üçün 

əlverişli mühit yaradır. “Holland xəstəliyi” məhz təbii resursla-

rın (ekoloji məhsul) istehsalının və ixracının artması nəticəsin-

d

ə ölkəyə xarici valyuta axınının artmasının yaratdığı effektdir. 

Bu effekt ona gör

ə xəstəlik adlandırılır ki, xarici valyuta təklifi-

nin artması milli valyutanın real dəyərini artırır və təbii resurs-

lar ixrac edil

ənədək rəqabətqabiliyyətinə malik olan milli əmtə-

ələrin istər daxili və istər də xarici bazarlarda rəqabətqabiliyyəti 

aşağı düşür

1

.  Hollandiyada 70-ci ill

ərdə qaz tapılandan sonra 

ix

racın 90 faizə yaxını qaz nəqlinin payına düşürdü. Məhz Hol-

lan

diyada qaz hasilatının azalması son nəticədə bu ölkədə böh-

ra

nın yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Bu da ixracın kəskin şə-

kild

ə  aşağı düşməsinə  və  mənfi saldonun güclənməsinə  səbəb 

oldu. Q.Fetisova gör

ə, iqtisadiyyatın «xammal modeli» ona gö-

r

ə pisdir ki, xammal hasilatının artımı sayəsində və ya müvafiq 

dünya qiym

ətlərinin yüksəldilməsi nəticəsində bu xammal ixra-

cının sürətlə artımı «Holland xəstəliyi» doğurur. Bu fenomenin 

mahiyy

əti əmək və kapital resurslarının «ticarət aparılan» qey-

ri-xammal sektorundan (bundan sonra «ticar

ət aparılan» sekto-

ra) «ticar

ət aparılmayan» sektora (başlıca olaraq xidmət sferası-

na) yerd

əyişməsindən ibarətdir. «Holland xəstəliyi» anlayışı Şi-

mal d

ənizinin Niderland sektorunda Qroningen yatağından qa-

zın Almaniyaya ixracı ilə əlaqədar yaranmışdır. İxrac gəlirləri-

nin  artımı  Hollandiyanın  pul  vahidi  quldenin  güclü  möhkəm-

l

ənməsinə, müvafiq olaraq idxalın səmərəliliyinin yüksəldilmə-

sin

ə  və  prinsipcə  beynəlxalq ticarət predmeti olan «ixrac olu-

nan» m

əhsulların  ixracının  azalmasına  səbəb oldu. «Ekono-

miks» mövqeyind

ən «Holland xəstəliyinin» izahı belədir: təbii 

xam

malın artıqlığına (istehsalın digər amilləri ilə müqayisədə) 

malik olan ölk

ədə qeyri-xammal «ticarət aparılan» məhsulların 

                                                 

1

 

.Bax: Manatın bahalaşması və iqtisadi inkişaf: “Holland xəstəliyi”nin məz-

munu v

ə əlamətlərinin tədqiqi Bakı.: 2005, s.6. 

 

Pulun  

diktaturası 

 

 

311 

(bundan sonra «ticar

ət aparılan məhsullar») əvəzinə xammal ix-

rac etm

ək əlverişlidir

1

. 

İxrac ölkəyə pul gətirir, idxal isə ölkədən pul aparır. Müs-

b

ət saldonun olması o baxımdan əhəmiyyətlidir ki, ölkəyə daha 

çox pul g

əlir. Təəssüf ki, neft ölkələrində  müsbət saldo neft 

sektorunun hesabınadır. Buna müsbət saldo deyil, bəzən «qara 

saldo» da deyirl

ər. Hərfi mənada neftin rənginə uyğun olsa da 

iqtisadi m

ənada ona görə  «qara  saldo»  adlandırırlar  ki,  o, 

birbaşa birjalardan asılıdır. 

Amerikanın Kaliforniya Universitetinin siyasi elmlər üzrə 

araşdırıcısı Andrea Herşman 2008-ci ildə Bakıda «Holland sin-

dromunun siyasi m

ənbələri» adlı məruzə ilə çıxış edib. O deyib 

ki, «Holland sindromu» dey

əndə ilk əvvəl enerjidaşıyıcılarının 

ixracından  əldə  edilən gəlirlərin  artması  nəticəsində  iqtisa-

diyyatın  sənayesizləşdirilməsi nəzərdə  tutulur. Onun fikrincə, 

bu f

əsadın digər əlaməti yerli istehsallı malların bahalaşması və 

dü

nya  bazarında  rəqabət qabiliyyətini itirməsidir. Yəni ölkə 

iqti

sadiyyatının  müxtəlif  sektorlarında  ziddiyyət  yaranır,  bu-

nunla da  k

ənd təsərrüfatı  və  emal sənayesi böhranla üzləşir. 

Eyni zamanda, ölk

ə iqtisadiyyatının neft sənayesindən ifrat ası-

lılığı meydana çıxır. Bu isə öz növbəsində gələcəkdə davamlı 

in

kişafı təhlükə altına alan bir amilə çevrilir. 

Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi, «Holland sindromu» ilə 

ya

naşı «Afrika sindromu» ifadəsinə də iqtisadi ədəbiyyatda rast 

g

əlinir. Bunlar arasında ümumi oxşarlıq mövcud olsa da, bəzi 

xüsusiyy

ətlərinə  görə  bir-birindən fərqlənirlər. Bu da həmin 

ölk

ələrdə siyasi hakimiyyətin gücündən, adət-ənənədən və iqti-

sa

diyyatın  idarə  edilməsi  metodlarından  asılı  olaraq  meydana 

çıxır. 

                                                 

1

B

ах:  Г.Фетисов.  Альтернативы  «сырьевой»  модели  развития 

Российской  экономики  (как  трансформировать  «нефтедолларовые» 

доходы в высокие технологии?). «Российский экономический журнал» 

2007. № 9-10, с.7.