B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

2.1.1 Etil bromid

Reaktivlar:

1. 
   
   Etil spirt (96% ni) - 40 ml
   
2. 
   
   Kaliy bromid - 60 g
   
3. 
   
   Sulfat kislota (konts.) - 45 ml.
   
4. 
   
   Kalsiy xlorid yoki suvsiz natriy sulfat.
   

Etil bromid etil spirt tarkibidagi gidrooksidning bromga alma- shinishi natijasida hosil bo‘ladi.

Asosiy reaksiya:

С₂Н₅0Н + HBr ^ С₂Н₅Вг + Н₂0

Reatsiya quyidagi bosqichda bilan sodir bo‘ladi:

KBr + H₂s0₄ ^ KHSO₄ + HBr

141

S2H5OSO3H + O2H5Cl -		- ^C2^H5^OC2^H5 + ^H2^SO4
C2H5OH	h2o	^C2 ^H5 ^0 C2 ^H5
C2H5OH	H2sc>4

Sig‘imi 300 ml bo‘lgan yumaloq tagli kolbaga spirt solib, uning ustiga 35 ml suv qo‘shiladi. Kolbadagi suyuqlikning muttasil aralashtirilgan hamda sovitilgan holatda kolbaga kon- sentirlangan sulfat kislota solinadi. Aralashma xona haroratiga qadar sovitilgach, unga oz-ozdan kaliy bromid qo‘shiladi. Kolbani egik nay vositasida uzun sovitgichga ulab, sovitgichning oxiriga alonj-nay qo‘yiladi. Etil bromid nihoyatda uchuvchan bo‘lganidan, bug‘lanish sababini uning yo‘qolishini kamaytirish maqsadida etil bromidni muzli suvga yig‘iladi. Buning uchun etil bromid yig‘ilishi kerak bo‘lgan idishga (yig‘gichga) ozgina suv solib, bu suvga bir necha muz parchalari tashlanadida, alonj-nay uchini shu suvga botirib qo‘yiladi. Kolbadagi reaksion aralashma qum hammomida yoki berk elektr plita ustida isitiladi. Natijada, etil bromidning moysimon tomchilari muzli suvga tushib, idish tubiga cho‘ka boshlaydi. Isitish etil bromidning eng oxirgi tomchisi tushguncha davom ettiriladi. Agar kolbadagi reaksion aralashma kuchli ravishda ko‘pira boshlasa, isitish qisqa vaqtga to‘xtatiladi.

Reaksiya tugaganidan keyin xomaki etil bromid (yig‘gichdagi suv ostidagi modda) ajratuvchi voronka yordamida suvdan ajratilib, sig‘imi 50 ml bo‘lgan tekis tagli quruq kolbaga solinadi: so‘ngra kalsiy xlorid yoki suvsiz natriy sulfat yordamida quritiladi. Nihoyat etil bromidni batamom tozalash uchun uni Byurs kolbasiga solib, suv hammomida isitib haydaladida, muzli suvga botirilgan idishga yig‘iladi. Etil bromid 35 - 40°C oralig‘ida haydaladi, uning asosiy qismi 38-39°C haydaladi. Reaksiya uchun 45 g atrofida bo‘ladi.

142
1-rasm. Etil bromid olish uchun qo‘llaniladigan qurilma. 1.1.1. Butil bromid

Reaktivlar:

1. 
   
   Normal butil spirt - 46 ml.
   
2. 
   
   Kaliy bromid - 75 g.
   
3. 
   
   Sulfat kislota (konts) - 50 ml.
   
4. 
   
   Kaliy xlorid, suvsiz natriy sulfat.
   

Butil bromid hosil bo‘lish reaksiyasi quyidagi keltirilgan. tenglamalarga muvofiq ravishda boradi.

Asosiy reaksiya:

CH₃- CH₂ - CH₂ - CH₂ - OH + HBr ^2 CH₃- CH₂ - CH₂ - CH₂ - Br + H₂O Bu reaksiya quyidagi bosqichlar bilan sodir bo‘ladi:

KBr + H₂SO₄ ^ KHSO₄ + HBr C₄H₉ OH + HOSO₃ ^ S₄H₉OSO₃H + H₂O C₄H₉OSO₃H + HBr ^ C₄H₉Br + HSO₄ Yonaki reaksiyalar:


s4H9OsO3H + C4H9OH


^C4^H9^OH HO


^H2^SO4

C4H9OH

C₄H₉OSO₃H ^ CH₃ -


^ C4H9OC4H9+H2SO4 C4 H9 O C4 H9

^CH2 - ^CH = ^CH2 + ^H2^SO4


Sig‘im 0,5 l bo‘lgan yumaloq tagli kolbaga butil spirt solib, uning ustiga / kolbani sovuq suv bilan sovitib turgan xolatda) muttasil chayqatib turib, 70 ml suv va konsentrlangan sulfat kislota solinadi (1-rasm). Aralashma xona haroratiga qadar

143
sovitiladi; so‘ngra unga nihoyatda yaxshi maydalangan kaliy bromiddan (chayqatib turgan holda) oz-ozdan qo‘shiladi. So‘ngra, kolbaga (qaynash bir tekisda sodir bo‘lishi uchun) mayda tosh yoki kapillarlar tashlanadi; kolbani egik nay vosi- tasida sovitgichga ulanadi; sovitgich oxiriga alonj-nay o‘rna- tiladi. Bundan keyin kolbani plita ustida qizdirib, reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddani yarmiga qadar sovuq suv solingan konussimon yig‘gichga yig‘iladi. Butil bromidning moysimon tomchilari yig‘gichga tushmay qolsa, reaksiya tugagan hisoblanadi. Shundan keyin yig‘gichdagi suvning ko‘pchilik qis- mi to‘kib tashlanadi. Qolgan qismi butil bromid bilan birgalikda ajratuvchi voronkaga solinadi; butil bromid suvdan ajratiladi va quruq kolbaga joylanadi. So‘ngra butil bromidni kichikroq Byurs kolbaga solib haydaladi; mahsulot quruq kolbaga yig‘iladi. Uning 90-108°C oralig‘ida qaynaydigan fraksiyasi yig‘ib olinadi. Reaksiyaning unumi 50-55 g.