B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

6.13. Yuqori aromatlashtirilgan distillatlar va alkilaromatik 
uglevodorodlarni dealkillash 
Mazkur jarayon Germaniyada ikkinchi jahon urushi yillari keng
joriy etilgan bo‘lib, yuqori oktanli benzinlar va aromatik uglevodo-
rodlar olish uchun qo‘llanilgan. АQSHda jarayon benzol va naftalin
olish maqsadlari uchun keng ko‘lamda olib boriladi. Хorijda benzol
va naftalinni yetishmay qolganligi sababli ushbu jarayon tez rivojla-
nadi. Dealkillash jarayonining 2 turi mavjud: termik va katalitik.
Reaksiya sxemasi:
Termik dealkillash 750ºC da 40 atmosfera bosimi ostida bora-
di. Jarayon haroratini pasaytirish va benzolning salmog‘ini oshirish
maqsadlarida qo‘llanma adabiyotlarda molibden, kobalt, nikel oksid-
lari (aluminiy oksidida) yoyuvchili katalizatorlarni ishlatish hamda
katalitik deallash jarayonini 620ºC da amalga oshirish to‘g‘risida
ko‘rsatmalar mavjud. Bunda xrom va aluminiy oksidlari asosidagi
katalizatorlarga afzallik berilgan.
6.1.4. To‘g‘ridan-to‘g‘ri haydalgan va ikkilamchi 
distillatlar pirolizi
Piroliz smolalaridan aromatik uglevodorodlar ajratib olinadi.
Smolaning salmog‘ini xomashyo turiga bog‘liqligi quyidagi jadval-
dan ko‘rinib turibdi.
Ch
3
+ h
2
toluol
benzol
+ Ch
4
metan

---

51
Piroliz xomashyosi 
Smolaning salmog‘i (og‘irlik % da)
Yengil benzin (40–140ºC)
20–25
Оg‘ir benzin (100–180ºC)
25–30
Kerosin–gazoyl f.r.
(145–345ºC)
30–35
Piroliz rejimiga o‘ta talabchan bo‘lish, ya’ni haroratni 720ºC dan
800ºC ga ko‘tarish aromatik uglevodorodlarning salmog‘ini 14,4%
dan 81% gacha ortishiga olib keladi.
Piroliz smolasi 2 yo‘nalish bo‘yicha qayta ishlanadi:
1) Faqat yoqilg‘i mahsulotlari olish uchun;
2) Аsosan aromatik uglevodorodlar olish uchun.