B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

şeýlelikde, tutuş ykdysadyýet – bu hojalykdyr, hojalyk we hoja­
lygy alyp barmak hakyndaky ylymdyr hem-de hojalygy ýöretmegiň 
barşynda adamlaryň arasynda emele gelýän gatnaşyklardyr. Adamla­
ryň isleglerini kanagatlandyrmak üçin zerur bolan maddy, medeni 
we ruhy nygmatlary döretmek boýunça olaryň mydamalyk hojalyk 
işiniň ýaýrawy hökmünde ykdysadyýet ynsan durmuşynyň hökma­
ny şerti bolup durýar. Şoňa görä-de adamlar ykdysady nygmatlary, 
ýagny önümçilik işiniň obýektlerini we netijelerini yzygiderli döredip 
başlapdyrlar. 

---

13
Ykdysadyýet ylmynyň predmeti. Ykdysadyýetiň öwrenýän 
predmeti bilimleriň özbaşdak ugry hökmünde mundan takmynan 
300 ýyl ozal ýüze çykyp başlapdyr. Şol mahallar geljekdäki ykdy-
sady nazaryýetiň buşlukçysy bolan syýasy ykdysat döräpdir. Şondan 
bäri geçen döwrüň içinde ykdysadyýet ylmynyň predmeti hakynda­
ky düşünjeler esli özgerdi. Bilimleriň bu pudagyny döredijiler we 
onuň iň meşhur wekilleri bolan ykdysatçy alymlar “Ylym hökmünde 
ykdysadyýet näme?” diýen sowala dürli-dürli jogaplary beripdirler. 
Ilkibaşda ykdysadyýet ylmy barada maddy nygmatlaryň döredilişi­
ni we peýdalanylyşyny, ýaşaýşyň maddy serişdeleriniň alnyşyny öwren-
ýän ylym hökmündäki düşünje peýda bolupdyr. Bu kesgitlemä häzirki 
zaman ykdysady düşünjeleriň nukdaýnazaryndan seredilende, onda ruhy, 
intellektual, hyzmatlar görnüşindäki maddy däl önümçilik diýilýäniniň 
ykdysady işiň ýaýrawyndan aýrylýan ýaly bolup görünýär. Üstesine-de, 
şol kesgitlemä laýyklykda, ykdysadyýet ylmy önümçilik ýaýrawyna 
baglanyşdyrylan bolup çykýar, harytlaryň aýlanyşygy, alyş-çalşy, sarp 
edilişi bolsa onuň öwrenýän zadynyň çygryndan daşarda galýar.
Ykdysadyýet ylmynyň predmetiniň kemala gelmegine “resursla­
ryň (baýlyklaryň, gorlaryň) çäkliligi” düşünjesiniň peýdalanylma­
gyna esaslanýan çemeleşme has giňden ýaýraýar. Şol çemeleşmä 
laýyklykda, ykdysadyýet ylmy adamlaryň özüni alyp baryşlaryny 
öwrenýär hem-de maksatlary we olara ýetmegiň çäkli serişdelerini, 
şol serişdeleri peýdalanmagyň dürli mümkinçiliklerini nazara almak 
bilen deňeşdirip görmeli bolan mahalynda nähili hereket etmelidigini 
olara maslahat berýär.
Ykdysadyýet ylmynyň harytlaryň we hyzmatlaryň önümçiligi, 
paýlanyşy, alyş-çalyş edilişi we sarp edilişi bilen baglanyşykly işi 
öwrenýän ylym hökmündäki kesgitlemesi has doly hem-de toplum­
laýyn häsiýetli bolup görünýär. Başgaça aýdylanda, ykdysadyýet yl­
myna her dürli, çäkli resurslaryň adamlar üçin peýdaly nygmatlara 
nähilelik bilen öwrülýändigini, ýaşaýyş serişdeleriniň nähili öndüril-
ýändigini, paýlanýandygyny, alyş-çalyş edilýändigini öwrenýän ylym 
hökmünde kesgitleme berilmegi has dogrudyr. 
Ykdysadyýet ylmynyň ýene-de bir özboluşly kesgitlemesi bar. Bu 
kesgitlemä laýyklykda, ykdysadyýet ylmy şu bäş sany özara baglany­
şykly sowala jogap bermäge mümkinçilik berýän bilimleriň toplumy 

---

14
bolup durýar: 1) näme öndürmeli; 2) nähili öndürmeli; 3) öndürilen 
önümiň umumy möçberini nähili paýlamaly; 4) iş bilen umumy meş­
gullyga nähililik bilen goldaw bermeli; 5) ykdysady ulgamyň çeýeligi­
ni nädip üpjün etmeli. Emma bu kesgitleme-de ýeterlik delillendirilen 
däldir. Çünki önümi nirede öndürilmelidigini, öndürilen önümi nähi­
li paýlamalydygyny ýa-da nädip satmalydygyny, önümçiligi we sarp 
edişi nähili baglanyşdyrmalydygyny, iş bilen meşgullygy we ykdysady 
ulgamyň çeýeligini nähililik bilen üpjün etmelidigini hem bilmek gerek. 
Ykdysadyýet ylmy öňünden berlen ölçegler bilen çäklenýän däl­
dir, ol durmuş, ynsanperwerlik, tebigy ylymlar ýaly beýleki ýaýrawlara 
aralaşmak arkaly mydama öz örüsini giňeldýär. Öz däp bolup gelýän 
obýekti (harytlaryň we hyzmatlaryň önümçiligi, paýlanyşy, alyş-çal-
şygy we sarp edilişi) bilen bir hatarda, ykdysadyýet ylmy, hakykatda 
maşgaladaky, durmuş toparlaryndaky, önümçilik kärhanalaryndaky, 
jemgyýetdäki gatnaşyklaryň ähli görnüşlerine dahylly bolmak bilen, 
durmuş ýaýrawa barha çuňňur aralaşýar. Ykdysadyýet filosofiýa, sosi­
ologiýa, taryh, hukuk, geografiýa, ekologiýa, matematika, informatika 
we beýleki ençeme ylymlar bilen içgin baglanyşyga girýär.