B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

§1. Bazar we bazar ykdysadyýeti 
Bazar gatnaşyklarynyň ösüşi, hakykatda bazar ykdysadyýetiniň 
emele gelmegine getirýär. “Bazar” we “bazar ykdysadyýeti” diýen 
düşünjeler şol bir zady aňlatmaýar. Bazar haryt önümçiligi döräli bäri 
ol ýa-da başga bir görnüşde bolup gelýär. Bazar ykdysadyýeti baza­
ryň ösmeginiň ýokary derejesi bolup dursa-da, haryt önümçiligi we 
bazar elmydama we hökmany suratda bazar ykdysadyýetini emele 
getirmeýärler.
Bazar ykdysadyýeti – haryt öndürijiler (satyjylar) bilen sarp ediji­
leriň (alyjylar) arasyndaky haryt aluw-satuwy arkaly amala aşyrylýan 
göni baglanyşyklara esaslanýan hojalyk ulgamydyr. Bazar ykdysady­
ýetiniň esasy görnüşleri aşakdakylardan ybaratdyr:
• önümçilik serişdelerine hususy eýeçiligiň bolmagy;
• telekeçiligiň erkinligi;
• ykdysady hyzmatdaşlary saýlap almak erkinligi;
• ykdysady aragatnaşyklara gatnaşyjylaryň hususy bähbidiniň 
öňe sürülmegi;
• ykdysadyýetiň bazar şertleri arkaly öz-özünden kadalaşdyrmagy;
• döwletiň bazara iň az derejede goşulmagy.
Bazar ykdysadyýeti işiň önümçilik, ulag, bank, söwda ýaly esasy 
ugurlaryny özüne birikdirdi. Harytlaryň öndürijiden sarp edijä tarap 
hereket etmeginde olaryň her birisiniň belli bir hyzmaty bardyr. Şeý­
lelikde, bazar ulgamy bitewi sazlaşykly mehanizm bolup, onuň ähli 
bölekleri sarp edijiniň islegleriniň kanagatlandyrylmagyna ugrukdy­
rylan ahyrky netijäni gazanmak üçin işleýär. 
Bazar ykdysadyýetiniň baş maksady – erkin jemgyýetiň hojalyk 
durmuşynyň usulyny emele getirmekden hem-de şonuň esasynda 
milli hojalygyň işjeň ösüşini we ilatyň ýokary hilli ýaşaýşyny üpjün 
etmäge ukyply, netijeli işleýän hojalyk ulgamyny döretmekden yba­
ratdyr. 
Ilatyň ýaşaýş durmuşynyň ýokarlanmagy jemgyýetiň islegle­
riniň, onuň maddy we ruhy medeniýetiniň kanunalaýyk ýagdaýda

---

120
ýokary göterilmegini beýan edýär, munuň özi hem maddy we maddy 
däl önümçilikleriň ösmeginiň we kämilleşmeginiň netijesi bolup durýar. 
Şonuň üçin bazar ykdysadyýeti mahalynda ykdysady mejbury­
lyk öndürijileri önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmaga itekleýär. 
Bazar önümçiligi çeýe we işjeň bolýar, oňa çykarylýan jemgyýetçilik 
zerur harajatlary kesgitleýär we nyrhlary kadalaşdyrýar, ylmyň we 
innowasion işiň soňky gazananlaryny peýdalanmagy talap edýär. 
Bazar ykdysadyýeti örän işjeň ulgamdyr, ol diňe bir ykdysady 
işleri erkinleşdirmek bilen çäklenmän, eýsem, bazar gatnaşyklary bi­
len gös-göni baglanyşykly bölekleriniň täsiri astynda bolup geçýän 
üýtgeşmeleri düzgünleşdirmäge mümkinçilik berýän mehanizmi-de 
döredýär.