B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

§5. Bazar ykdysadyýetiniň netijeli işlemegi
Bazar ykdysadyýetiniň netijeli işlemegi birnäçe şertleriň bolma­
gyny göz öňünde tutýar.
1. Şol şertleriň bazaryň hut öz mazmunyndan gelip çykýan esasy 
birisi hojalyk subýektleriniň ykdysady erkinligi we özbaşdaklygy bo­
lup durýar. Her bir subýekt haýsy harydy we hyzmaty näçe mukdarda 
öndürmelidigini, bazaryň ýagdaýyny nazara almak bilen, olary nähili 
nyrhlar boýunça ýerleşdirmelidigini kesgitläp bilýär.
2. Bazar ykdysadyýeti eýeçiligiň köp dürlüligine daýanmak bi­
len, netijeli işläp bilýär. Bu şertiň durmuşa geçirilmegi, birinjiden, 
ykdysadyýetiň aýry-aýry böleklerinde eýeçiligiň ol ýa-da beýleki 
görnüşleriniň has netijelidigini ýüze çykarmaga, ikinjiden, şahsyýete 
hojalyk işiniň belli bir görnüşini saýlap almak hukugyny amala aşyr­
maga mümkinçilik berýär.
3. Bazar ykdysadyýetiniň esas goýujy sypatlarynyň biri hökmün­
de sagdyn bäsdeşlige goldaw bermegiň zerur şerti harytlary öndür­
mekde we ýerleşdirmekde monopolizm hadysalaryna ýol berilmezligi 
bolup durýar.
4. Bazar ykdysadyýetiniň işlemegi bazar nyrhlarynyň harytlara 
we hyzmatlara bolan hyrydarlygyň we hödürlemäniň üýtgäp durýan 
mynasybetiniň täsiri astynda emele gelmegini göz öňünde tutýar.
5. Sarp edijiniň bähbitleriniň öňe tutulmagy. Gytçylykly 
ykdysadyýetde öndürijiniň sarp edijiniň üstünden agalyk etmegi 

---

125
gutulgysyzdyr. Bazar ykdysadyýetinde bazar harytlar bilen doý­
gun bolan mahalynda sarp ediji bilen satyn alyjynyň arasynda 
göreş başlanýar, önümçilik şolara nazarlandyrylýar. Sarp edijä na­
zarlanylmagy bazaryň hakyky we bolup biljek islegleriniň öwre­
nilmegini talap edýär. 
6. Maliýe we pul ulgamynyň durnuklylygy. Bazar ykdysadyýeti­
niň işleýiş mehanizminde milli pul birligini pugtalandyrmak, döwlet 
býujetiniň gytçylygyny (defisitini) aradan aýyrmak, öndürijiliksiz 
çykdajylary kemeltmek, çeýe bank ulgamyny döretmek boýunça 
karzyň we pul massasynyň netijeli dolandyrylmagyny üpjün edýän 
ykdysady usullar göz öňünde tutulmalydyr.
7. Ykdysadyýetiň açyklygy. Bu şert kärhanalara we guramalara 
bellenen düzgünleri berjaý etmek bilen daşary ykdysady aragatnaşyk-
lary ýola goýmaga we daşary ykdysady amallary ýerine ýetirmäge 
hukuk bermek arkaly durmuşa geçirilýär. Daşary ýurtly telekeçile­
rem öz gezeklerinde içerki milli bazarda diňe bir haryt öndürijiler 
hökmünde däl, eýsem, emläk eýeleri hökmünde-de çykyş etmäge hu­
kuk alýarlar. 
8. Ilatyň durmuş goraglylygynyň üpjün edilmegi. Ösen bazar 
ykdysadyýetli ýurtlarda durmuş taýdan goraýyş ulgamy emele ge­
lendir we öz netijelidigini görkezýär. Ozaly bilen ol ilatyň iş bilen 
rejeli meşgullygy, işsizlik boýunça kömek puluny tölemek, ilatyň 
girdejilerini hümmetsizlenmä görä indeksleşdirmek, mätäçlik çekýän 
raýatlara, çagaly maşgalalara, az girdejili adamlara hemaýat etmek 
ýaly çäreleriň durmuşa geçirilmegini göz öňünde tutýar.
9. Ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklary bilen ýeterlik gurşalyp 
alynmagy. Haryt, maliýe bazarlarynyň, işçi güýjüniň bazarynyň doly 
güýjünde işlemegi. Häzirki wagtda Türkmenistanda döwlet haryt-çig 
mal biržasy, zähmet biržalary işleýär.
10. Ösen infrastruktura, ýagny önümçiligiň we adamlaryň 
ýaşaýşynyň umumy şertlerini üpjün edýän pudaklaryň we hojalyk 
gulluklarynyň toplumy. Önümçilik we sosial-durmuş infrastruktura­
lary öz aralarynda tapawutlanýarlar.

---

126