B ibragimov, M. Ibragimov

Qo`llar harakati. Qo`llar harakati bu usulda odatda, ikki xil bo`lishi 
mumkin, buni sportchining o`zi tanlaydi, ammo qo`lni to`g’ri tanlab eshish, tortish 
kuchi kamroq bo`lganligidan samarasi ham kamroq bo`ladi, biroq oson bo`lgani 
uchun ham endigina o`rganayotgan suzuvchilar shu usulni qo`llaydilar. Biz quyida 
qo`lni bukib eshish harakatiga qisqacha to`xtalmoqchimiz. 
Aytaylik, o`ng qo`lni havoga to`g’ri chiqarib tashlamoqchimiz, bunda 
tirsakni yelka bo`g’imi ro`parasidan xiyol tashqariga chiqarib, gavda o`qiga 
parallel’ qilinadi. Shu paytda tana shu qo`l tomonga sal buriladi, shuning uchun 
qo`lni oldinga - pastga - chetga harakatlantiriladi va so`ng bir sekund o`tar-o`tmas 

---

106 
qo`l tirsakdan bukilib, panja harakatga perpendikulyar ravishda suvni 
«hovuchlagancha» itaradi. Keyin qo`l tirsakdan yana ham bukilib (160° atrofida) 
pastga tushadi, panja esa tirsakdan yuqorida qoladi. Qo`l orqaga o`tganida, ya`ni 
eshish o`rtasida yelka bilan bilak oralig’i 120 burchak hosil qiladi. Panja suv 
sathiga yaqin yerda, tirsak undan pastda harakatini davom ettiradi. Shu tariqa qo`l 
harakatlari davom etib, panja songa yaqinlashganida eshishning asosiy qismi 
tugaydi. Eshish qancha tez va kuchli bajarilsa, uning samarasi shuncha yaxshi 
bo`ladi. Shu bilan birga u tanani 30° atrofida burishga imkon beradi. 
Demak, qo`l panjasi songa yetgach, qo`l biroz bo`shashadi, panja, bilak, 
yelka birin-ketin suvdan chiqa boshlaydi va yo vertikal ravishda yoki 15-20° 
atrofida tashqariga (chetga) burib ko`tariladi. Qo`lni suvga tashlash vaqtida u 
tashqariga yana ham buriladi. 
Shunday qilib, o`ng qo`l oldinda tayanch vazifasini bajarayotganida chap 
qo`l sonning yonginasidan suvdan chiqadi va yuqoriga ko`tarib oldinga tashlangan 
damda o`ng qo`l asosiy eshish harakatini bajaradi. Ung qo`l sonning yonginasidan 
suvdan chiqayotganida, chap qo`l tayanch vazifasini tugallayotgan bo`ladi. So`ng 
o`ng qo`l suvdan chiqib yuqoriga ko`tariladi va suvga tashlangan damda chap qo`l 
asosiy vazifani bajaradi. Bunda chap qo`l sonning yonginasida suvdan chiqadi, 
o`ng qo`l oldinda suv ichida tayanch vazifasini bajarayotgan bo`ladi. Shu bilan bir 
sikl tugaydi. 
Bu o`rinda shuncha harakat qilish kerakki, qo`l suvdan ko`tarilganda iloji 
boricha uni suvga tez tushishining chorasini ko`rish kerak. Bu bir maromda tez 
harakat qilishning mezonidir. 
Nafas harakatlari chalqancha krol’ usulida suzishda suv yuzida bajariladi. 
Shuning uchun nafas olish nafas chiqarishni muntazam ravishda bir maromda 
bajarish kerak. Masalan, qo`l suvdan chiqarib yuqoriga ko`tarilgan paytda nafas 
olinsa, suvga tushganda nafas chiqariladi. Shunga qattiq rioya qilinsa, qo`llar 
harakati nafas harakati bilan monand kelib, biri - ikkinchisini qo`llab turadi. 
Oyoqlar harakati xuddi ko`krakda krol’ usulida suzgandagidek bajariladi, 
ya`ni ikkala oyoq navbatma-navbat qaychi singari harakat qildiriladi - biri pastga 

---

107 
tushganida ikkinchisi yuqoriga chiqadi va shu bilan ular tananing gorizontal 
holatda olg’a sari harakatlanishiga yordam beradi. 
Ko`krakda krol’ usulida suzganda oyoqning yuqoriga ko`tarilishini - 
tayyorlanish, pastga - suvga tushishini ishchi (yoki eshish) harakati deyilgan 
bo`lsa, chalqancha krol’ usulida suzishda aksincha - oyoqning yuqoriga ko`tarilishi 
ishchi (yoki eshish) harakati, pastga - suvga tushishi tayyorlanish harakati deyiladi. 
Tayyorlanish harakatida oyoq suvga tushar ekan, chanoq-son bo`g’imidan 
yoziladi va gorizontal holatga kelib pastga tomon harakatini davom ettiradi va sal 
o`tar-o`tmas u taxminan 170° atrofida chanoq-son bo`g’imidan (orqaga) bukila 
borishi kerak. Keyin shu oyoq tizzadan bukila boshlandi, boldir bilan panja esa 
hamon pastga harakat qiladi, son chanoq-son bo`g’imida yozilib, yuqoriga harakat 
qila boshlaydi. Son bilan tana o`rtasidagi bukim 135° burchak atrofida bo`ltanda 
tayyorlanish harakati tugab, ishchi harakati boshlanadi. 
Ishchi (yoki eshish) harakatida oyoq tizzadan va boldir-panja bo`g’imidan 
yozila borib, chanoq-son bo`g’imidan bukila boshlaydi. Shu damda panja, boldir 
va son yuqoriga ko`tarila boradi. Tizza suv yuzasiga chiqqanida boldir bilan panja 
ham yuqoriga ko`tarilishda davom etadi. Son esa pastga tomon harakatini 
boshlaydi. Shunda oyoq tizzadan tez bukilib, panja bilan suvni yuqoriga - orqaga 
tepiladi. Natijada, ish bajariladi — suzuvchi bir qadar bo`lsa ham, olg’a siljiydi. 
Shu bilan ishchi harakat tugab, tayyorlanish harakatiga o`tadi va h. k. 
Shunday qilib, o`ng oyoq yuqoriga harakat olganida chap oyoq pastga 
harakat boshlaydi va bular harakati qanchalik uyg’un bo`lsa, shunchalik sportchi 
olg’a siljishiga yordam beradi. Bu usulda ham suzuvchi oldinga tez siljib borgan 
sari oyoqlar harakatining amplitudasi kichrayib boradi, ammo oyoqlar ancha 
chuqur tushib borishi mumkin va h. k. Umuman olganda, bir siklda ikki marta qo`l 
harakati, olti marta oyoq harakati, bir marta nafas olish va nafas chiqarish to`g’ri 
kelishi kerak. 
Chalqancha krol’ usulida suzishda mamlakatimizning sportchi suzuvchilari 
ayniqsa, 
keyingi 
yillarda 
salmoqli 
yutuqlarga 
erishdilar,
K.Alyoshina 
(Leningrad), 
V.Solov’ev 
(Moskva), 
V.Lopatin 
(Moskva),

---

108 
G.Kuvaldin 
(Leningrad), 
V.Mazapov 
(Moskva), 
YU.Gromak 
(L’vov),
L.Barbiera (Kiev), T.Lekveishvili (Tbilisi), Nadejda Stavko (Dnepropetrovsk), 
I.Omel’chenko (Batumi), S.Mashkovtsev (Leningrad), E. Belkovskiy, B. Lksepov 
(Gor’kiy), I.Potyakin, L.Dobroskokin va hozirgi kundagi suzuvchilarimiz 
V.Dolgov, O.Gavrilenko, V.Kuznetsov, V.Shemetov, I.Polyanskiy, S.Zabolotnov, 
qizlardan L.Gorchakova, E.Kruglova, I. Orlyuk, I. Shibaeva va boshqalar shular 
jumlasidandir.