Bajaruvchi: Ilmiy rahbar: toshkent – 2022 mundarija kirish

Rasm 1. Kichik biznesning turlari va shakllari

Kichik biznes bozor iqtisodiyotining subyekti sifatida ham afzalliklari, ham kamchiliklariga ega. Kichik biznesni rivojlantirish bo‘yicha xorijiy va mahalliy tajribani tahlil qilib, quyidagi afzalliklarni qayd etishimiz mumkin: mahalliy tadbirkorlik sharoitlariga tezroq moslashish; kichik biznes sub'ektlari harakatlarining yanada mustaqilligi; qarorlarni qabul qilish va amalga oshirishda moslashuvchanlik va samaradorlik; nisbatan past xarajatlar, ayniqsa boshqaruv xarajatlari; shaxs uchun o'z g'oyalarini amalga oshirish, o'z qobiliyatini namoyon etish uchun ajoyib imkoniyat; past kapital talablari va mahalliy bozor talablariga javob beradigan mahsulot va ishlab chiqarish o'zgarishlarini tezda joriy etish imkoniyati; o'z kapitalining nisbatan yuqori aylanmasi va boshqalar. Shu bilan birga, kichik biznesning ma'lum kamchiliklari ham mavjud bo'lib, ular orasida eng muhimlarini ajratib ko'rsatish kerak: xavfning yuqori darajasi, shuning uchun bozordagi beqarorlikning yuqori darajasi; yirik kompaniyalarga qaramlik; ishlarni boshqarishdagi kamchiliklar; menejerlarning zaif malakasi; biznes sharoitidagi o'zgarishlarga sezgirlikni oshirish; qo'shimcha moliyaviy resurslarni jalb qilish va kreditlar olishda qiyinchiliklar; bitimlar (shartnomalar) tuzishda biznes sheriklarining noaniqligi va ehtiyotkorligi va hokazo. Albatta, kichik korxonalar faoliyatidagi kamchilik va nosozliklar ichki va tashqi omillar va kichik korxonalarning faoliyat yuritish qoidalari bilan belgilanadi.
Bugungi kunda davlat kichik biznesni har tomonlama qo‘llab-quvvatlamoqda, uning yordami bilan mamlakatimizda ko‘plab iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy jarayonlar amalga oshirilmoqda. Kichik biznes subyektlarining faol faoliyati tufayli aholi farovonligi yuksalib, o‘rta sinfning ko‘payishiga olib kelmoqda. Soliq to'lovlari davlat byudjetini to'ldirishga yordam beradi, bu esa mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Kichik biznesning rivojlanishi raqobatni kuchaytiradi, bu esa narxlarni pasaytiradi va tovarlar sifatini yaxshilaydi. Shuningdek, bu ishsizlik muammosini hal qilishga yordam beradi, rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining 50% dan ortig'i ushbu sohada ishlaydi. Kichik korxonalar milliy mahsulotlarning 30% dan 60% gacha ishlab chiqaradi. Jahon banki ma'lumotlariga ko'ra, yangi tashkil etilgan tashkilotni kichik biznes deb tasniflash mumkin bo'lgan 50 ga yaqin mezon mavjud. Eng keng tarqalgan mezonlar - bu xodimlar soni, foyda ko'rsatkichlari va faoliyat turlari bo'yicha aniqlash. Har bir davlat iqtisodining rivojlanishiga tayanib, kichik biznes yuritish qoidalarini belgilaydi.
Oʻzbekiston qonunchiligiga muvofiq mikrofirmalar va kichik korxonalar tarkibiga xodimlar soni boʻyicha tasdiqlangan Kichik tadbirkorlik subʼyektlariga tegishli tashkilotlar tasnifida belgilangan mezonga javob beradigan yuridik shaxslar kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 24 avgustdagi 275-son qarori.2020-yil 1-apreldan boshlab oʻrta biznesga mulkchilik shaklidan qatʼi nazar, xodimlar soniga ega yuridik shaxslar kiradi:
ishlab chiqarish sohasida – 100 dan 150 kishigacha, qurilishda – 70 dan 100 kishigacha, qishloq xoʻjaligida, ulgurji savdoda - 30 dan 40 kishigacha, chakana savdo va boshqa noishlab chiqarish tarmoqlarida - 20 dan 30 kishigacha. Kichik biznesni aniqlashning belgilangan mezonlari banklar uchun kredit berishda, shuningdek, soliq organlari uchun qulaydir. Davlat xizmatlari ham ularga rahbarlik qiladi, imtiyozli dasturlarni belgilaydi va rivojlanish uchun mablag' ajratadi. Kichik biznes toifasining afzalliklaridan biri bu soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimidan foydalanish imkoniyatidir.
Mamlakatimizda kichik business va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishinitis tahrlil asosida kursatkichlarini kuzatish hamda tarmoklarda mahsulot ishlab chiqarishdagi ulushining tahlilini qarab chikamiz (1-rasm).