Balalar psixologiyasi kk

 
A’debiyatlar. 
V. Muxina «Detskaya psixologiya» M-1985. 
«Zadacha i uprajnenie po detskoy psixologii» Kokov, Kalkova. M-1991. 
«Oyla etikasi va psixologiyasi» Gaziev. Uzakov. Tabiev.. T- 1992. 
M. Voxidov «Bolalar psixologiyasi» T-1981. 
Goziev E.G. «Pedagogik psixologiya asoslari» T-1995 

---

18
Tema: Balanin` erte jas da`wiri. 
Joba: 
1. Bala yadinin` o`zgeshelikleri. 
2. Ta`rbiyashi xizmetinin` xarakteristikasi. 
3. Pedagogikaliq qarim-qatnas. 
Normal sharoitda bolaning dunega kelishi onaning farzandi tu`ilishiga psixologik jixatdan tayer 
bshlishidir. 
Gshdaklik davri: (0-a` esh)U` Inson shzining mavjudligi jixatidan uch yshnalishda taliin etiladi. Bu 
bolalik tizim, ijtimoiy borlii `amda shaxs sifatidir.. 
Bola tashii muxitga moslashishiga ma9lum darajada tayer bshlgan nerv sistemasi bilan tu`iladi. Gshdaklik 
inson `aetidagi organik ijtiejlarni (kislorodga, oviatga, issiiga) iondirishga nisbatan yshnaltirilgan `atti 
xarakatlarning tu`ma, instinktiv shakllari sof `olda kshzatiladigan yagona davr `isoblanadi. Insonga `os bshlgan 
`atti xarakatlar, yangi tajribalarini etallash uchun beiies imkoniyatlarini borligi gshdaklik eshidagi bolalarning 
asosiy xususiyatlaridir. Agar organik e`tiejlar kerakli darajada iondirib borilsa, ular shzining asosiy bshlish 
a`amiyatini yshiotadiU` to`ri rejim va tarbiya natijasida bola psixik rivojlanishi uchun asos bshladigan 
taassurotga, xarakatga, muloiotga nisbatan yangi `il ixtiejlar yuzaga keladi. Bola tu`ilishning birinchi 
xaftasidanoi kshrish va eshitish sezgilari jadal rivojlanadi. Bola xarakatlanaetgan narsani kuzata boshlaydi. U 
tovushlarga, jumladan kattalarning toshuvlariga e9tibor bera boshlaydi. Yangi tu`ilgan chaialoining miya o`irligi 
kattalar miyasining n`/a` iismiga tu`ri keladi, nerv xujayralar soni esa xuddi kattalarniki kabi bshlib, lekin ular 
etarli darajada rivojlanmagan bshladi.
Ilk gshdaklik bu bolaning ximoyasiz, kamxarakat, xarakat `olatidan juda jadal ravishda rivojlanadigan, 
iuvnoi bolaga aylanish davridir. U juda tez kattalar bilan munosabat shrnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan 
foydalanishga shrganadi. U atrof olamdagi narsalarni kuzatadi, predmetlarni ishli bilan ushlab ularni iandayligini 
bilishga intiladi, tovushlarga e9tibor beradi va predmetlar erdamida shu tovushlarni shzi yaratishga xarakat iiladi. 
U shz onasi va boshia yaiinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Gshdak eshi dagi bola `am jismonan, 
`am psixik, `am ijtimoiy jixatdan juda tez rivojlanadi. Juda iisia vait ichida atrofdagi xodisalarga juda kam 
reaktsiyasi bshlgan boladan, faol kshra oladigan, eshita oladigan, xarakatlana oladigan, erdamga chaiira 
oladigan, kattalarning yaiin kelishidan iuvonadigan bolaga aylanadi. 
Go’daklik davridagi bolaning haeti tshlii kattalar bilan iilinadigan emotsional munosabat bilan bo`lii 
bshlib bola kayfiyatining yaxshi bo’lishiga to`ridan-to`ri ta9sir kshrsatadi. n`-o` oylikdan boshlab bola shz 
yaiinlarini begonalardan ajrata boshlaydi. Kattalar bilan emotsional munosabat shu eshdagi bolalarning asosiy 
etakchi faoliyati bshlib uning psixik taraiiietining asosi bshlib `isoblanadi. Kattalarning doimiy ravishda bola 
bilan birga bshlishi uning shziga nisbatan diiiatning iaratilishiga shrganib iolishi, shyinchoilarga nisbatan 
iiziiishining pasayishiga olib kelishi mumkin. Tarbiyaning to`ri olib borilishi bolaning kattalar bilan bshladigan 
muomala-munosabatini predmetlar, shyinchoilar bilan munosabatiga almashinishiga olib keladi. Kattalar erdami 
bilan bajariladigan barcha xatti 
xarakatlari bolaning kelgusi psixik rivoji uchun asos bshladi. Kattalarning 
bolaga iilgan emotsional munosabati asosida ularning gaplariga bolaning diiiat iilishi javob iaytarishga xarakat 
iilishi ba9zi, sshzlarni edida sailab iolib emotsiya bildirishi diiiat, xotira, nuti va boshia bilish jaraenlarining 
rivojlanishiga zamin bshladi. Ikki oylik vaitidan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, q-n` oyligidan boshlab 
esa predmetlarning shaklini ajratishi laeiati yuzaga kela boshlaydi. 
Gshdak bola g` oylik vaitidan boshlab, shz onasining yuzini va ovozini yaxshi biladi.g`-q oylikdan 
boshlab esa, onasining tabassumi va kulgusiga tabassum va turli xarakatlar bilan javob iaytaradi.q-n` oyligidan 
boshlab esa, bolalar yaiinlariga shz xarakatlari bilan kshrish, eshitish eki gapirishni xoxlaetganligini 
kshrsatadilar. 8 oylikdan boshlab esa, bola begona muxit va begona ishlga tushsa shz xavotirini yi`isi oriali 
nomoen etadi bu xavotir esa a`n`-a`8 oylikga borib asta sekinlik bilan kamaya boshlaydi. 
g`-q oylik bolalarda yuzaga keladigan ushlay olish xarakatlarining shakllantirish ularda predmetlarning 
shakli va kattaligini idrok iilishlarini rivojlanishiga olib keladi.Bir eshga yaiin bolada atrof muxitni bilishga 
iiziiishga va rivojlangan bilish faolligi kshzga tashlanadi.
Ilk bolalik davri: Gshdaklik davridan sshng rivojlanishning yangi davri ilk bolalik (1-3 esh) davri 
boshlanadi. Ilk bolalik davri bola xaetidagi eng axamiyatli, uning kelgusi psixologik rivojini belgilab beruvchi 
davr xisoblanadi.Bu rivojlanish asosini bolaning to`ri yurishini, muloiotga kirishini va predmetli faoliyatni 
egallagani tashkil etadi. Tikka va to`ri to`ri yura olish imkoni bolani bila olishga, doimiy ravishda yangi 
ma9lumotlarni egallashga olib keladi. Bu eshdagi bola shz xatti xarakatlari jixatdan juda faol va kattalar bilan 
muloiotga kirishish uchun intiluvchan bshladi. 1-3 esh bola shakllanishda psixik rivojlanishning nixoyatda 
axamiyati kattaligini inobatga olgan `olda ayrim psixologlar (m-n R.Zazzo) inson tu`ilganidan to etuklik 
davrigacha bshlgan psixik rivojining taxminan shrtalari q eshga to`ri keladi degan mulo`azani beradilar. Bu 
eshdan boshlab bolalar predmetlarni shrganish olamiga kadam ishyadilar. U endi kattalar bilan nuti oriali 
muomala 
munosabatda bshla oladi va elementar a`loi ioidalariga amal iila oladi.Kattalar bilan bshladigan 
muloiot oriali bola atrof xaet xaiida boshia yshnalishlarga iaraganda 10 xissa kshproi ma9lumot oladi.Nuti bu 

---

19
eshda nafaiat muloiot balki tafakkurning rivojlanishi va shz shzini shuningdek, bilish jaraenlarni boshiarish 
vositasi bshlib xizmat iiladi. 
Ilk davridagi bolalrning etakchi faoliyati predmetlarni shrganish `isoblanadi. Gshdaklik davridagi 
bolalarga nisbatan ilk bolalik davridagi bolalar narsalarga kshproi iiziiish bilan iaraydilar. Agar gshdak bola 
ishliga ushlagan narsani oddiy xarakatlantirib kshrsa, g`-3 eshdagi bola shu predmet iismlarini diiiat bilan 
shrganganidan sshnggina shz amaliy faoliyatida ishlatadi. Bolani avvalo shu predmetning ishlatish vazifasi 
iiziitiradi va u shz savoliga javob olish uchun kshpincha kattalarga G`Bu nimaWG` degan savolni beradi. q esh 
arafasida predmetlarning vazifalarini tshla shzlashtirgan bolalar shz shyinlarida nafaiat shu predmetlardan 
foydalanadilar, balki ularni shz vazifalariga kshra ishlatadilar `am. Predmetli faoliyat kirishishibolaning turli 
laeiatlari va ishl xarakatlarini rivojlantiradi. Bolaning nutii u to a`,o` eshga etgungacha ancha sekin rivojlanadi. 
Bu davr ichida u q0-n`0 sshzdan to a`00 tagacha sshzni bila oladi, lekin ularni juda kam ishllaydi. a`,o` eshdan 
boshlab esa uning nutii jadal rivojlanadi. Endi u nafaiat predmetlarning nomini aytishlarini sshrabgina iolmay bu 
sshzlarni talaffuz etishga `am xarakat iiladi. Nutiining rivojlanish darajasi juda jadallashadi. g` eshning oxirlariga 
borib bola q00 tagacha, q eshning oxirlagiga borib esa o`00 dan to a`o`00 tagacha sshzni ishlata oladi. 
Shuningdek sshzlarni `am anii talaffuz etib, jumlalarni to`ri tuza oladilar.