Банк иши 146 8-mavzu. Aylanma mablag’lar va mijozlarning kreditga layoqatligini baholash usullari reja

Банк иши 
155 
Hozirgi kunda mijozning moliyaviy ahvolini tahlil qilish uchun qo’llaniladigan 
ko’rsatkichlar ko’p sonli va xilma – xil bo’lib, ularning sezilarli ko’pi bir – birini takrorlash 
xarakteriga ega. Ayrim kompyuter dasturlari o’n va undan ortiq ko’rsatkichlarni hisoblaydi. 
Ko’rsatkichlarni bu qadar ko’pligi tahlilni qiyinlashtiradi. 
Respublikamizda hozirgi kunda asosan uchta ko’rsatkichdan mijozning kreditga layoqatliligi 
aniqlanadi. Bu qoplash koeffitsenti, likvidlilik koeffitsenti va muxtorlik koeffitsentidir. Bu 
ko’rsatkichlar ma’lum davrga hisoblanadi va ularga xos asosiy kamchilik shundan iboratki, bu 
ko’rsatkichlar korxonada pul oqimini (kesh - flou) holatini baholash imkonini bermaydi. Ko’pchilik 
hollarda, amaliyotda qoplash va likvidlilik koeffitsentlari teskari natijalarni beradi. Aksariyat 
hollarda, korxona omborxonasida sotilmay qolgan sifatsiz mahsulotlarni to’planib qolishi hisobiga 
qoplash koeffitsenti yuqori darajani tashkil qiladi. Likvidlik koeffitsenti esa past bo’ladi. Odatda, 
bunday korxonalarda pul oqimi zaif bo’ladi, lekin bu ko’rsatkichlar uning dinamikasini ko’zatish 
imkonini bermaydi. 
Bank amaliyoti shuni ko’rsatadiki, tarmoqlar o’rtasidagi jiddiy farqlar koeffitsentilarining 
barcha tarmoq korxonalari uchun yagona ahamiyati xususida gapirish imkonini bermaydi. Shuning 
uchun bo’lsa kerak, ayrim xorijiy davlatlarda kreditning sifatini tasniflashda tarmoq ma’lumotlariga 
asoslaniladi. Korxonaning moliyaviy ahvoli, ko’p jihatdan, tarmoqdagi ahvol bilan belgilanadi. Va 
bunda, tarmoq riski degan tushuncha kiritiladi. Bu tushunchaga muvofiq, moliyaviy holat 
faoliyatidagi o’zgarishlarning darajasiga bevosita bog’liqdir. 
Shuning uchun ham korxonaning moliyaviy ahvoli, baholanayoitganda, avvalo, korxona 
faoliyati bo’yicha hisoblangan koeffitsentlarni o’rtacha tarmoq koeffitsentlari bilan taqqoslash 
zarur. 
Korxonaning pul oqimini holatini baholash imkonini beradigan koeffitsentlar birlamchi 
ahamiyat kasb etishi kerak. Bu koeffitsentlarga majburiy tartibda quyidagilar kiritilishi kerak: 
A) debitor qarzdorlikning aylanish koeffitsenti; 
B) tovar zahiralarining aylanish koeffitsenti. 
Tahlil uchun asosiy manba bo’lib, asosan mijozning buxgalteriya balansi va moliyaviy 
natijalar to’g’risidagi hisobotdan foydaniladi.