Bankning ichki valyuta bozorida konversion operatsiyalarini tekshirish

Bankning ichki valyuta bozorida konversion operatsiyalarini tekshirish

3. Bankning ichki valyuta bozorida konversion operatsiyalarini tekshirish

Chet el valyutasini o‘z mablag‘lari evaziga sotib olish va sotish, ya’ni ochiq valyuta pozitsiyalarini naqd pulsiz yo‘l bilan ushlab turish yuridik va jismoniy shaxslardan, shu jumladan bank mijozlaridan valyuta birjasi orqali amalga oshirilishi mumkin. Ayirboshlash kursi bozorida amalga oshiriladigan operatsiyalarni tekshirish usuli birlamchi valyutadagi operatsiyalarni tekshirish usuli bilan farq qiladi, ayni paytda banklar va boshqa banklar bilan amalga oshirilgan o‘zaro hisob- kitoblarni tekshirish usullari bir-biridan farq qilmaydi, shuning uchun ular birgalikda ko‘rib chiqiladi.

Audit davomida quyidagi asosiy tekshiruvlar amalga oshirilishi mumkin:

1. chet el valyutasini almashinuvidan tashqari sotib olish va sotish operatsiyalari;

   
   

2. birjaga valyuta sotib olish va sotish operatsiyalari.

   
   

Chet el valyutasini fond birjasidan tashqari sotib olish operatsiyalarini tekshirishdan boshlang, masalan, mijozga, birinchi navbatda ushbu operatsiyalarni amalga oshirish va buxgalteriya hisobi uchun ichki bankning ko‘rsatmalarini bilishingiz kerak. Ular valyuta qonunchiligining barcha talablariga javob berishlari, amalga oshirilgan valyuta operatsiyalarining iqtisodiy mohiyatini metodologik jihatdan to‘g‘ri tarzda aks ettirishlari kerak, imkon qadar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining talablariga javob berishi kerak.

Chet el valyutasidagi mijozlar tomonidan majburiy va qaytarilgan sotish operatsiyalari faqatgina banklararo valyuta birjasining yagona savdo sessiyasida (OTC) amalga oshirilishi mumkin, chunki mijozdan valyuta sotib olish operatsiyalari faqatgina ixtiyoriy ravishda bankka sotilsa yoki majburiy bo‘lsa, uning miqdori birja bitimining miqdoridan kam bo‘ladi. Shu bilan birga, xaridor tomonidan sotuvga taqdim etilgan arizalarni tekshirish, shuningdek‚ tuzilgan bitimlarning stavkalarini operatsiya kuni bank tomonidan o‘rnatilgan naqd pulsiz valyutani sotib olish va sotish stavkalari bilan muvofiqligini tekshirish kerak. Bank va

mijoz o‘rtasida tegishli savdo-sotiq bitimi imzolanganligini tekshirish kerak. Chet el valyutasini sotib olish va sotish bo‘yicha tuzilgan shartnomalar shartlarida nazarda tutilgan bitimni amalga oshirish tartibi bilan tanishishingiz kerak. Xorijiy valyutada tushumlarni majburiy sotish bo‘yicha xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan amalga oshirish tartibi 29.06.00dan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga 1-ilova. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 10-iyuldagi 245-son qaroriga 2-ilova. 294- sonli “Birjadan tashqari valyuta bozorida chet el valyutasini sotib olish va sotish bo‘yicha operatsiyalarni o‘tkazish tartibi to‘g‘risidaˮgi nizomni tasdiqlash haqida jismoniy shaxslardan valyuta ayirboshlash shoxobchalari orqali valutani sotib olish valyuta xaridlari kursi bo‘yicha chet el valyutasi talabi va taklifiga asosan valyuta birjasida belgilangan valyuta ayriboshlash punkti (sotib olish stavkasi) orqali amalga oshiriladi.

Jismoniy shaxslarga valyuta ayirboshlash shoxobchalari orqali valyuta sotish valyuta sotib olish kursi bo‘yicha (valyuta kursini sotish stavkasi), valyuta kursining talab va taklifiga asosan valyuta bozorida aniqlanadi.
Xaridorlar valyuta hisobini ochish va yuritish qoidalariga rioya etilishini tekshirish. Valyuta amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq tijorat bank yuridik shaxslar uchun chet el valyutasida hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun uch turdagi valyuta hisobvaraqlarini (tranzit hisobvaraqlari), joriy hisob raqamlarini va maxsus hisob raqamlarini ochadi. Ushbu hisoblarning ishlash tartibi sezilarli darajada farqlanadi va har bir hisobning maqsadi bilan belgilanadi.
Audit davomida quyidagi muvofiqlik tekshiruvlari amalga oshiriladi:

1. Valyuta hisobvaraqlarini ochish;

   
   

2. Konversion operatsiyalar uchun talab qilinadigan hisob-kitoblar ro‘yxati;

   
   

3. Mijozlarning tranzit valyuta hisoblarini yuritish;

   
   

4. Mijozlarning joriy valyuta hisobini yuritish;

   
   

5. Maxsus valyuta tranzit hisobini yuritish.

   
   

Ruxsat etilgan yuridik shaxslar uchun valyuta hisobvaraqlarini ochishni tekshirishda ularning asosiy faoliyati O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2009-yil 16-mart, 7/2-sonli “O‘zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari to‘g‘risida”gi nizom tartibiga asosan amalga oshirilishi kerak.

Tekshiruv vaqtida xorijiy valyutadagi hisoblarni ro‘yxatga olish kitoblari banklarda xorijiy valyutadagi hisobni yuritish uchun saqlab qo‘yilgan-qo‘yilmaganligiga e’tibor berish kerak. Kitobni bank muassasasi boshlig‘i va bosh hisobchining imzosi bilan birgalikda, raqamlangan, muhrlangan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.
Mijozlar tomonidan chet el valyutalarida hisobvaraqlar ochish uchun bankka quyidagi hujjatlar taqdim qilinadi:

1.