Barqaror rivojlanishga ta’sir etuvchi omillar reja

tabiiy geografik omillar;

iqtisodiy geografik omillar.

Mintaqalarda xalqaro turizmni rivojlanishiga tabiiy sharoitning katta ta’siri bor. Hozirgi jamiyatimizning o‘ta sanoatlashib borishi tufayli, insonlarning yovvoyi tabiatga bo‘lgan qiziqishi ortib bormoqda. Tabiiy geografik omillar ko‘pgina jihatlar bilan baholanadi. Quyida asosiylariga to‘xtalib o‘tamiz.
Iqlim, turizmni davriyligiga ta’sir ko‘rsatib, ayrim sohil bo‘yi dam olish joylari yil bo‘yi issiq iqlimga ega ekanligi (misol tariqasida Mavrikiy orollarini ko‘rsatish mumkin) tufayli, uzluksiz turistlar bilan gavjum bo‘lishiga olib kelgan. Tabiiy iqlim sharoiti turizm harakatini mavsumiy harakterga aylantiruvchi asosiy omil bo‘lib hisoblanadi. Tabiatda ob-havoning o‘zgarishi, tabiiy ofatlarning tez-tez takrorlanish hodisalari, tabiat injiqliklari turistlar oqimining keskin kamayishiga sababchi bo‘ladi. Shu sababli turizmning eng rivojlangan mintaqalari yer sharining mutadil iqlim zonalariga to‘g‘ri keladi. Jumladan, O‘rtayer dengizi, Qora dengiz, Karib dengizi, Adriatika dengizi, Boltiq dengizi, Yapon dengizi, Janubiy Xitoy dengizi qirg‘oqlarida joylashgan mamlakatlarda turizm xalqaro ahamiyatga ega.
O‘simlik va hayvonot olami ham katta qiziqish uyg‘otuvchi omildir. O‘rmonlar dam oluvchi va tabiat qo‘yniga sayr qiluvchi sayyohlarni o‘ziga tortadi. O‘rmon o‘zining kislorodga boy zahirasi bilan, sog‘ligini tiklovchilar uchun muhim turistik obekt hisoblanadi. Shu bois, botanika bog‘lari, turli oromgohlar, milliy bog‘lar sayyohlarning gavjum joylari hisoblanadi. Xorijiy sayyohlarni o‘ziga ko‘proq jalb qiluvchi omillardan biri - bu ekzotik (g‘alati, ajoyib) hayvonlar yashaydigan joylar qo‘riqxonalar, davlat buyurtmalari, milliy bog‘lar, ov qilish uchun ajratilgan maxsus hududlardir. Bunday hayvonot va o‘simlik dunyosining markazlari yuzdan ortiq bo‘lib, Afrika, Osiyo, Yevropa, Avstraliya, Amerika (AQSH, Kanada) ning sayyohat qilish mintaqalari va hududlari hisoblanadi.
Suv resurslari hisoblangan okean va dengizlar, daryolar, ko‘llar ham katta turistik imkoniyatlarga ega. Keyingi paytlarda dunyo okeani bo‘ylab sayohatga chiquvchilar soni oshmoqda. Daryo va ko‘llar ham o‘ziga xos mikroiqlim xususiyatlariga ega bo‘lib, kishilarning asosan mavsumiy dam olishi, suv sporti, baliq tutishi uchun obekt vazifasini bajaradi. Shuning uchun hozirgi paytda ko‘plab dam olish uylari ushbu turistik obektlarga qurilmoqda. Okean va dengiz suvlarining cho‘milishi uchun qo‘lay bo‘lgan qirg‘oqlari tarkibiga quyidagi elementlar kiradi. Mikroiqlim, dengiz va okean suvlarining quruqlikka tutash bo‘lgan joylarida suvning harorati, chuqurligi, suv to‘lqinlari, ko‘tarilishi, qaytishi, oqimlar, suvning shifobaxshligi, tozaligi, tiniqligi, dengiz suvi tagining relefi, suvdagi yirtqich qonxo‘r baliqlar (akula) va hayvonlarning bor-yo‘qligi h.k., qirg‘oq chiziqlarining tuzilishi, plyajlardagi qumlar va yotqiziqlarning sifati, rangi, shakllari va qolaversa bir qator omillar ta’sir etadi.
Relef ikki xil ta’sir ko‘rsatuvchi harakterga ega bo‘lib, uning noqo‘layligi tufayli transport tarmoqlarini rivojlantirishga qiyinchilik to‘g‘diradi va turizm infratuzilmasini to‘liq shakllanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ikkinchi tomondan, tog‘li hududlar asosiy rekreatsiya resurslaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Tog‘li, xush manzarali, murakkab relef tuzilishiga ega bo‘lgan o‘lkalar turistlar oqimini o‘ziga ko‘proq jalb qilishadi. Murakkab tog‘ rel’efi landshafti estetik jihatdan tekislik, yassi hududlarga nisbatan turistlarni ko‘proq jalb etish imkoniyatiga ega. Tog‘li o‘lkalar o‘zining toza va sof havosi bilan ajralib, tog‘ sportini rivojlantirish imkonini tug‘diradi. Shveysariya, Fransiya, Avstriya, Germaniya, Italiya, Chexiya mamlakatlarida joylashgan dunyoga mashhur Alp sayyohlik kurortlari bunga tasdiq bo‘ladi.
Iqtisodiy geografik omillarga turizmning moddiy texnika bazasi, ya’ni mehmonxonalar fondi, umumiy ovqatlanish korxonalari (restoran tarmoqlari), sport inshootlari, tomosha va sayr qilish, dam olish, bir qator servis xizmati ko‘rsatish obektlari ichki va tashqi kommunikasiya tarmoqlari avtomobil, temiryo‘l, havo yo‘llari, dengiz va daryo transporti, aloqa vositalari, Internet tarmog‘i kiradi. Iqtisodiy geografik omillar mavjud resurslardan unumli foydalanishga ta’sir ko‘rsatib, o‘z navbatida quyidagilar orqali anilanadi:

• 
  turstlarni qabul qiluvchi mamlakatlar, mintaqalar, hududlarning iqtisodiy-geografik o‘rni, joylanishi;
  
• 
  sayyohlarni qabul qiluvchi mamlakat (mintaqa, rayon)ning umumiqtisodiy darajasi;
  
• 
  ichki turizmni rivojlanish darajasi;
  
• 
  urbanizasiya darajasi;
  
• 
  turistlarni qabul qiluvchi mamlakatlarning mehnat resurslari bilan ta’minlanish darajasi (malakali kadrlarning soni, ularning tayyorgarlik darajasi );
  
• 
  ma’lum bir hududda rekreatsion resurslarning qiymati, transport xizmatlari turi, oziq-ovqat mahsulotlarning narxi, mehmonxonalarda joylashish narxlari (xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini saviyasi);
  
• 
  transport, aloqa vositalarining hududda tutgan o‘rin va holati bilan harakterlanadi.
  

Yuqoridagilarning har biri o‘ziga xos ahamiyatga ega. Misol uchun, iqtisodiy geografik o‘rnini qulayligi, mintaqaning asosiy turistik bozorlar, dunyo transport tarmoqlariga nisbatan qulay joylashganligini bildirib, shu mintaqa turizmini rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Xalqaro turizmni rivojlantirishda mamlakat va hududning geografik o‘rni ya’ni uning dengiz va okeanga yaqinligi, qirg‘oq chiziqlarining xususiyati, turli xil suv, avtomobil va temir yo‘llar bilan kesishish joyi, tog‘li va o‘rmon manzarali joylarga yaqinligi, ular bilan ta’minlanganlik darajasiga ham bog‘liq bo‘ladi.
Xalqaro turizmning rivojlanishida madaniy-tarixiy shart-sharoitlar, etnik shart-sharoitlar bilan qushilib ketadi. Arxitektura obektlari, muzeylar, rasmlar galereyasi, mahalliy musavvirlar ishlari, tarixiy yodgorlik, obidalari ham xorijiy turistlarni o‘ziga jalb qiladilar. Tarixiy yodgorliklar va boshqa xalqlar madaniyatiga qiziqish xalqaro turizmning eng muhim stimullaridan biridir.