Baxtiyor mengliyev

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Dunyo tillari 
Dunyo bo‘yicha har xil asoslardagi hisob-kitoblarga ko‘ra, 3 
mingdan 7 mingtagacha til borligi e’tirof etiladi. BMT o‘tgan asrda 
rasman 2976 tilni qayd etgan. Tillarning ayrimida bir milliard, bir 
necha o‘n, hatto yuz millionlab kishi gaplashsa, ba’zisida bir necha 
ming, yuz, hatto, sanoqli kishi muloqot qiladi. Masalan, Kongoda 
aholi 500 tilda, Indoneziyada 250 tilda, Sudanda 117 tilda 
gaplashadi. Xitoy tilida hozirgi kunda bir milliarddan ortiq kishi 
gaplashsa, chukot va vele tilida bor-yo‘g‘i bir necha yuz ming kishi 
muloqot qiladi, xolos. Yangi Gvineyada deyarli har bir qishloq o‘z 
tiliga ega. 
144

---

Tillarning asosiy qismi tropik mamlakatlarda joylashgan. 
Yevropada bor-yo‘g‘i 240 til mavjud bo‘lsa, Afrikada 2000, 
Osiyoda 2300 til mavjud. Yangi Gvineya orolida 1200 til amal 
qiladi. 
Dog‘istonda 1 mln dan ortiq kishi bo‘lib, ular 40 ga yaqin tilda 
gaplashadi. 2002-yilda Rossiyada o‘tkazilgan aholini ro‘yxatga 
olish natijasiga ko‘ra, Dog‘istondagi bagulal tilida 40, chamala 
tilida 12, kaytags tilida 5 kishi muloqot qilishi aniqlangan. 
Dunyodagi eng katta tillar olinadigan bo‘lsa, hisob-kitobga ko‘ra, 
200 tilning har birida 1 mlndan ortiq, 70 tilning har birida 5 mln 
dan ortiq, faqat 13 tilning har birida 50 mln dan ortiq kishi 
gaplashadi. 
Tillarning 80%i o‘rta va kichik tillar hisoblanadi. Ularning har 
birida 100 mingdan kam kishi gaplashadi. Dunyo tillarining uchdan 
bir qismida 1 mingdan kam kishi muloqot qiladi. Dunyo 
aholisining 80%i 84 ta (ingliz, xitoy, rus, nemis, yapon, hind, 
ispan, portugal, yoruba (Nigeriya (26,5 mln), fors, o‘zbek tili kabi) 
yirik tillarda gaplashishadi. 
Til moddiy va ma’naviy merosni saqlash va boyitishning eng 
kuchli vositasi hisoblanadi. YUNESKO hisob-kitobiga ko‘ra, 
mavjud 7 mingga yaqin tilning yarmi yaqin vaqtda o‘zining oxirgi 
sohiblaridan ham ajralishi mumkin. O‘lik tilga aylanib ketayotgan 
bu 
tillarni 
saqlab 
qolish 
insoniyat 
oldidagi 
o‘tkir 
muammolardandir. 
Shuning 
uchun 
1999-yil 
17-noyabrda 
YUNESKOning Bosh anjumani tomonidan e’lon qilingan Xalqaro 
ona tili kuni 21-fevral (International Mother Language Day), 2000-
yilning fevralidan boshlab har yili lisoniy va madaniy taraqqiyot va 
ko‘p tillilikni ta’minlashga ko‘mak berish maqsadida nishonlab 
kelinadi. 
O‘z navbatida, BMT Bosh assambleyasi o‘z 
rezolyutsiyasida 2008 yilni Xalqaro tillar yili (International Year of 
Languages) deb e’lon qildi.