Базалаш хатолигига мисол. Хомашёни ўлчаш базаси ва технологик база

8-мисол.
Иккита базавий D1 ва D2 туйнукларга эга хомашёни икки бармоқли мосламанинг ичига ўрнатиш зарур: биттаси - d1 цилиндрик бармоқ устига, иккинчиси - d2 қирқилган бармоқ устига.
Расм. Хомашёни икки бармоқ устига ўрнатиш схемаси.
Хомашё базавий туйнукларининг диаметрлари: D1 = 12H8(+0,027);
D2 = 12H8(+0,027);
Ўрнатиш цилиндрик бармоқнинг диаметри: d1 = 12g6(-0,06 -0,017 );
Хомашё туйнуклари орасидаги масофа: L = 90 + 0,05 мм.
Хомашё L ўлчамининг оғиши - ITLD /2 = 0,1/2 = 0,05мм
Мослама L ўлчамининг жоизлиги (қўйими) ITLмос ~ IT LО / 5 = 0,1/5 = 0,03мм.га тенг.
Талаб қилинмоқда:
1.Қирқилган бармоқнинг ижро этиш (тайёрлаш) ўлчами топилсин.
2. Хомашёни текислик бўйлаб ва икки бармоқ устига ўрнатишда L = 200мм узунликда унинг энг катта силжиши (бурилиш) қиймати аниқлансин.
ЕЧИШ.
Бармоқлар орасидаги масофанинг оғишини ITLмос = 0,015мм деб қабул қиламиз.

• Хомашёни икки туйнуги билан икки бармоқни устига ўрнатишда кафолатланган М тирқиш қийматини қуйидаги шартдан аниқлаймиз: M = ITLО /2 + ITLМос /2 – S1min /2;

Бу ерда: S1min = 0,006мм – цилиндрик бармоқ бирикмасидаги кафолатланган минимал тирқиш.
Қийматларни ўз ўрнига қўйиб, топамиз: M = 0,05 + 0,015 – 0,003 = 0,062мм.

• Қирқилган бармоқ ва туйнук бирикмасидаги минимал тирқиш: S = 2bM/ D;

 Бу ерда b = 3 (5-жадвалдан оламиз). S2min = 2х3х0,062/12 = 0,031 мм.
Қирқилган бармоқ b цилиндрик участкасинининг кенглигини 5-жадвалдан қабул қиламиз (мм.ларда):

1.Қирқилган бармоқ ўлчамининг устки оғишини, минимал тирқиш қийматидан келиб чиқиб, жоизликлар жадвалидан танлаймиз: 032мм (е8) Қирқилган бармоқни тайёрлаш ўлчамини тайинлаймиз: Ø12е8( -0,032 0-,059);
2. d1 = 12g6( -0,06 -0,017) ўлчамли бармоқ билан D1 = 12H8(+0,027) ўлчамли туйнук бирикмасидаги энг катта тирқишни аниқлаймиз: S1max = 12,027 – 11,983 = 0,044мм.
D2 = 12H8( +0,027) ўлчамли туйнук билан d2 = 12е8( -0,032 -0, 059 ) ўлчамли қирқилган бармоқ орасидаги энг катта тирқишни аниқлаймиз:
S2max = 12,027 – 11,941 = 0,086мм.
D2 = 12H8( +0,027) ўлчамли туйнук билан d2 = 12е8( -0,032 -0, 059 ) ўлчамли қирқилган бармоқ орасидаги энг катта тирқишни аниқлаймиз:
S2max = 12,027 – 11,941 = 0,086мм.
Энг катта бурчак силжишнинг қийматини аниқлаймиз:
tgα = (S1max + S2max)/ 2L = (0,044 + 0,086)2х90 = 0,000733
Хомашёнинг 200 мм узунлигидаги бўлиши мумкин бўлган қийшайишни ва энг катта бурчак хатоликни топамиз:
LD = 200мм узунликда бўлиши мумкин бўлган қийшайиш: i = 0,146мм га тенг; бурчак хатолиги α = 0,045° га тенг.
Базаларнинг турлари: А-шестерняинг асосий базалари (1,2,3);
б-валнинг ёрдамчи базалари (1,2,3); в-ўлчаш базаси (А); г-қўшалоқ (жуфт) йўналтирувчи база (1);
д-қўшалоқ (жуфт) таянч база (1);
е-ўрнатиш ошкор база (1), йўналтирувчи яширин база (2), таянч яширин база (3), 1...6- таянч нуқталар.
Реал деталларни базалашнинг элементли-структурали схемалари