Bazasi boshqarish

MBBTning alohida modullari 

MBni 
boshqarish 
bloki-disklardagi 
ma’lumotlar 
bilan 
foydalanuvchi dastur va tizimning sо’rovi (guery) orasidagi 
interfeysni aniqlaydi; 

Fayl menedjeri-ma’lumotlar tuzilmasi bilan disklar о’rtasidagi 
bog‘lanishni boshqaradi; 

Guery protsessor-ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni
boshqarish bloki tushunadigan tilga о’tkazadi; 

Prekompilyator 
DML(Data 
Manipulation 
Language)- 
ma’lumotlar bilan manipulyatsiya qiladigan til bо’lib, u quyidagi 
operatsiyalarga javob beradi: 

MBdan ma’lumotlarni ajratib olish; 

MBga ma’lumotlarni kiritish; 

MBdan ma’lumotlarni olib tashlash; 

MBni modifikatsiya (о’zgartirishlar) qilish; 
Kompilyator DDL(Data Definition Language)-MB tilini, uning 
tuzilmasini va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi. MBning
tuzilmasi kо’pincha jadval shaklida bо’ladi. 
Shuni ta’kidlash lozimki, hozirgi vaqtda deyarli barcha 
MBBTlar asosan relyatsion modellar asosida tashkil qilinmoqda. 
Shuni nazarda tutgan Microsoft Office korporatsiyasi ham eng 
ommalashgan dastur vositalarini yaratmoqda. Bu dastur vositalari 
ixtiyoriy sohada yuqori darajadagi professional hujjatlar tayyorlash 
imkonini beradi. Shulardan biri MBlar bilan ishlashga mо’ljallangan 
Microsoft Access dastur bо’lib, bu dastur Visual Basic for 
Application dasturlash muhitida makroslar yaratish va boshqa bir 

---

126 
qancha imkoniyatlarga egaki, bu foydalanuvchiga har tomonlama 
mukammal bо’lgan hujjatlar tayyorlashga yordam beradi. 
Demak, maydon MBning asosiy tuzilmali elementi bо’lib 
quyidagi parametrlar bilan ifodalanadi: 

uzunligi (belgi va simvollarda ifodalanib baytlarda о’lchanadi); 

nomi (maydonning о’ziga xos alohida xususiyati); 

podpis- imzo (ustun sarlavhasi haqida ma’lumot). 
Endi keng foydalanuvchilar ommasi uchun mо’ljallangan va eng 
qulay bо’lgan relyatsion MBni tashkil qilish haqida biroz tо’xtalib 
о’tamiz.
Agarda MBda ishtirok etadigan jadvallar о’zaro bog‘langan 
bо’lsa, bunday MBni relyatsion turdagi MB deb atash qabul qilingan. 
Bunda jadvallarni о’zaro bog‘lash uchun umumiy xususiyatga ega 
bо’lgan unikal maydon tushunchasi kiritilgan. Ushbu tushuncha 
ba’zan MBning kalitli maydoni deb ham ataladi. Jadvalning bunday 
bog‘lanishi bog‘lanish sxemasi deyiladi. MB doimo о’zgarib turadi: 
unga yangi yozuvlar, borlariga esa yangi elementlar qо’shiladi. 
Relyatsion ma’lumotlar bazasi quyidagi parametrlar bilan baholanadi: 
1. Soddalik - Prostota; 
2. Moslanuvchanlik - Gibkost;
3. Aniqlilik, matematik aniq usullar bilan MB manipulyatsiya 
qilinadi -Tochnost; 
4. Maxfiylik - Sekretnost;
5. Bog‘liqlik - Svyazannost; 
6. Bog‘liqsizlik - Nezavisimost; 
7. Ma’lumotlar bilan murakkab amallarni bajarish tili.