Bazasi boshqarish

 
Ma’lumotlar bazasini va jadvallarda foydalanuvchilarni 
belgilash va cheklash 
Bugungi kunda keng foydalaniladigan ma’lumotlar bazasini 
boshqarish tizimi(MBBT)da jadvallarda foydalanuchilarni belgilash 
va cheklash uchun turlicha imkoniyatlar mavjud. SQL Server 
dasturlash tizimi ultra yuqori darajadagi buyruqlarni izohlash tizimlari 
sinfiga kiradi. Tizim harakatlarining birliklari bu serverga kelishi 
bilanoq talqin rejimida bajariladigan buyruqlar. Ushbu dasturlash 
tizimining asosini ANSI SQL - 92 standartining imkoniyatlarini 
kengaytiradigan va rivojlantiradigan muammoli yo‘naltirilgan 
Structured Query Language Transact - SQL tashkil etadi. 
Transact - SQL quyidagi imkoniyatlarni o‘z ichiga oladi: 
1. har xil turdagi ma’lumotlar bazalari va o‘zgaruvchilar 
ma’lumotlari; 
2. konstantalar, standart va cheklangan identifikatorlar; 
3. arifmetik va mantiqiy ifodalar, shu jumladan quyidagi 
operandlar: doimiylar, o‘zgaruvchilar, jadval ustunlari nomlari, 
funktsiyalar, subquery va shartli ifodalar, shuningdek qavs ichiga 
olingan iboralar; 
4. SQL - ma’lumotlar bazalarini va ularning obyektlarini yaratish, 
o‘zgartirish va yo‘q qilish, shuningdek ma’lumotlarni kiritish, qayta 
ishlash va olish uchun so‘rovlarni aniqlash uchun buyruqlar; 
5. berilgan 
ketma-ketlikdagi 
yoki 
buyruqlar 
to‘plamidagi 
buyruqlarni bajarish shartlari va tartibini belgilovchi dastur 
tuzilmalari; 
6. o‘rnatilgan (tizim) va foydalanuvchi tomonidan belgilangan 
funktsiyalar; 
7. o‘rnatilgan (tizim) va foydalanuvchi tomonidan belgilangan 
saqlangan proseduralar. 
Tizim funksiyalar va proseduralardan tashqari buyruqlar ketma-
ketligini (paketlarini) saqlashi mumkin, ular buyruq fayllari deb 
nomlanadi. Agar skript ma’lumotlar bazasini yaratish jarayonini yoki 
uning biron bir obyektini tavsiflasa, unda bunday skript ssenariy deb 
ataladi. Ssenariylar ma’lumotlar bazasi tuzilishini bir serverdan 

---

29 
ikkinchisiga, shuningdek jadvallar tuzilishini va boshqa obyektlarni 
turli ma’lumotlar bazalariga o‘tkazishga imkon beradi. Skriptlar 
matnli fayllarda saqlanadi. 
Ma’lumotlar bazasi funktsiyalari va saqlangan proseduralar 
mijozdan serverga yuboriladigan so‘rovlar hajmini kamaytirishi 
mumkin, bu esa tizimning umumiy ish faoliyatini yaxshilaydi. Ushbu 
obyektlar uchun manba kodining mavjudligi dasturiy ta’minot 
tizimlariga 
xizmat 
ko‘rsatishni 
soddalashtirishga 
va 
ularga 
o‘zgartirishlar kiritishga imkon beradi. 
DDL ma’lumotlar bazasidagi har qanday obyektlarni, shu 
jumladan jadvallarni aniqlash uchun bayonotlarni o‘z ichiga oladi. 
MS SQL Server-da jadvallar tuzilishini aniqlaydigan operatorlar 
SQL standartiga mos keladi va shu sababli ko‘plab boshqa DBMS-
larda o‘zgarishsiz ishlaydi. Jadvallar buyruqlar asosida mos ravishda 
tuziladi, o‘zgartiriladi va o‘chiriladi 
Transact-SQL: 

CREATE TABLE, 

ALTER TABLE

DROP TABLE. 
Yangi ma’lumotlar bazasini yaratishda server o‘z tuzilishi va 
tashkiloti to‘g‘risidagi ma’lumotlarni saqlash uchun avtomatik 
ravishda 18 ta tizim jadvallarini yaratadi, ularga kirish foydalanuvchi 
tomonidan taqiqlanadi. Ma’lumotlar bazasida odatda doimiy ravishda 
saqlanadigan asosiy va tizim jadvallaridan tashqari, ma’lumotni 
vaqtincha saqlash uchun ma’lumotlar bazasiga ulanish yopilganda 
avtomatik ravishda yo‘q qilinadigan vaqtinchalik jadvallardan ham 
foydalanishingiz mumkin.