Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1-rasm. Sinash turlari va usullari 
 
Mashinalarni ishonchlikka sinash, rejalari, amaldagi davlat standarti bo’yicha 
beshga bo’linadi va ular shartli ravishda quyidagicha belgilanadi:
[NIN]; [NIr]; [NIT]; [NRr]; [NRT].
Bu rejalarni xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
[NIN] - kuzatish N ta obyekt ustida olib borilib, buzilishlar soni N ga yetganda 
kuzatishlar to'xtatiladi. Bunda buzilgan obyektlar almashtirilmaydi va qayta 
tiklanmaydi. 
[NIr] - kuzatish N ta obyekt ustida olib borilib, buzilgan obyektlar 
almashtirilmaydi, buzilishlar soni qachon r ga yetganda kuzatishlar to'xtatiladi. 
[NIT] - kuzatish N ta obyekt ustida olib borilib, buzilgan obyektlar yangisi 
bilan almashtirilmaydi va qayta tiklanmaydi. Tvaqt tugashi bilan kuzatish 
to'xtatiladi. 
[NRr] - kuzatish N ta obyekt ustida olib borilib, buzilgan obyektlar yangisi 
bilan almashtiriladi yoki qayta tiklanadi, qachon buzilgan obyektlarning soni r ga 
yetganda kuzatishlar to'xtatiladi. 
[NRT] - kuzatish N ta obyekt ustida olib borilib, buzilgan obyektlar yangisi 
bilan almashtiriladi yoki qayta tiklanadi, T vaqti tugashi bilan kuzatishlar 
to'xtatiladi. 
 
Sinash usullari 
Mashinalarni ishonchlilik ko’rsatkichlarini aniqlash maqsadida o’tkaziladigan 
sinashlar quyidagi usullari mavjud: dala (xo’jalik) sharoitidagi sinashlar va tezkorlik 
bilan sinashlar. 
Xo’jalik sharoitida sinashlar mashinalarning sinash usullarini asosiysi 
hisoblanadi. Ammo agrotexnik muddatlar chegaralanganligi sababli, mashinalar 
mustahkamligini qisqa muddatda baholash mumkin emas, bu bois tezkorlik bilan 
o’tkaziladigan sinash usullaridan foydalaniladi. 
Mashinalarni sinash 
Tadqiqot ishlarida 
sinash 
Texnik diagnostika 
qilish 
Nazorat uchun 
sinash 
Stendda 
Amaliy sharoitda 
Ekspert 

---

22 
Tezkorlik bilan sinashlar quyidagilarga bo’linadi: stendda (dastgoh yoki 
qurilmalarda), poligon va tahlil qilish bilan. 
Tezkorlik bilan sinashlarning qaysi birini tanlashda texnik vositalarning 
mavjudligi, olinadigan natujalarning muddati va aniqligiga hamda matematik 
ta’minlanishiga e’tibor beriladi. 
Stendlarda sinashlar statsionar uskunalarda maxsus yuklagich yordamida 
o’tkaziladi.Yuklagich qurilmalari dala, ishlatish va asosiy ish jarayonlarini 
takrorlaydi. 
Poligonda sinash harakatdagi mashinalar uchun maxsus dalada yoki yo’lda 
o’tkaziladi. 
Bunda dala yoki yo’lda sinaladigan mashinalarga ta’sir qiluvchi barcha 
yuklanishlarni o’xshatib qo’yiladi. Bunda tuproq, yo’l va tortish qarshiligi 
ta’minlanadi. 
Haqiqiy vaqt masshtabida, ish sharoiti va texnologik materiallarni fizik 
o’xshatilib sinashni taqlid qilib sinash deyiladi. 
Taqlid qilib sinashda sinaluvchi obyekt ma’lum masshtabda kichaytirib olinishi 
mumkin, shunga ko’ra kuch va qarshiliklar tanlab olinadi. 
Tezkorlik bilan sinash ikkita usul bilan o’tkaziladi: vaqtni zichlashtirish va 
yuklanishni jadallashtirish (intensivlash). 
Vaqtni zichlashtirib sinash deb ma’lumotlarni har xil yuklanishlarni 
ko’paytirmay vaqtni tejash yo’li bilan o’tkazilishiga aytiladi. Masalan, salt yurishlar 
kamaytiriladi, sinashlar kechayu-kunduz uzluksiz o’tkaziladi. Vaqtni zichlashtirib 
sinashda obyekt vaqt birligida intensiv ishlaydi, tanaffus va salt yurish bo’lmaydi. 
Bunda tezkorlik koeffisienti quyidagicha topiladi: 
K
tez 
=
t
yu
S
е
T
Т
Т
/
+
Bu yerda, T
e
– kunlik yoki mavsumda sof ishlagan vaqt, soat
T
yu
s /
- 
shu muddatdagi salt yurish vaqti, soat 
Obyektlarni yuklanishini fizikaviy –kimyoviy jarayon (kuch, issiqlik yoki 
boshqa ta’sirlarni kuchaytirish) yordamida jadal ravishda kuchaytirilib ma’lumotlar 
olinishiga tezlashtirilish deb ataladi. 
Yuklanish kuchaytirib sinash vaqtini birdan kamaytirish mumkin, lekin bunga 
ehtiyotkorlik bilan yondashish kerak, chunki olingan natija, ishlatganda olingan 
ma’lumotga to’g’ri kelmasligi mumkin, unda tezkorlik bilan sinashning ahamiyati 
bo’lmay qoladi. 
Yuklanishni kuchaytirib sinashni samarali bo’lishini ta’minlash uchun, uni 
ishlatish sharoitidagi sinashga o’xshashligini ta’minlash zarur. 
Sinashlardagi o’xshashlik ikki usulda amalga oshiriladi: fizikaviy va matematik 
usullar. Fizikaviy o’xshashlikni ta’minlashda ikki tur sinashni, ya’ni yuklanishni 

---

23 
kuchaytirish va ishlatish sharoitidagi sinash natijalari bir-biriga teng bo’lishni 
ta’minlash zarur. Buzilishlarni soni ko’rinishi yelishinin bir xilligi va boshqa 
xususiyatlari ta’minlanishi kerak. 
Yuklanishni kuchaytirish va daladagi (amaliy) sharoitidagi sinashlarni 
matematik o’xshashligini ta’minlash uchun ularni buzilmasdan ishlash 
ehtimolliklarni bir-biriga teng bo’lishi kerak (rasm) ya’ni : 
P (t 
tez
) = P(t
e
).