Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

5.4. Mashina va detallaridagi iflosliklarni turlari. 
Ishlatilish jarayonida qishloq xo’jalik texnikalari detallari sirtida turli xil ifloslik 
(kir)lar o’tirib qolishi mumkin. Sirtlarning turiga qarab ifloslanishlar tashqi va ichki 
iflosliklarga ajratiladi. 
Iflosliklar fizik-Mexanik xossalari va paydo bo’lish sharoitlariga qarab ish 
vaqtida paydo bo’ladigan (eksplutatsion) va texnologik iflosliklarga bo’linadi. 
Eksplutatsion iflosliklarga: tashiladigan materiallar (ug’it, zaharli dorilar, byoon 
bitum, o’simlik va x.k) qoldig’i, yo’l-tuproqdan o’tgan kirlar; yonilg’i-moylar 
qoldig’i smolali cho’kindilar; kapital-smolali cho’kindilar, qurum, to’zli cho’kindilar, 
zang maxsullari, eski buyoqlar, zichlovchi mastika. Pasta va qistirmalar qoldig’i 
kabilar kiradi. Eksplutatsion iflosliklarning ayrim xossalari 5.1-jadvalda keltirilgan. 

---

30 
1 – jadval.
 
Eksplutatsion iflosliklarning xossalari. 
 
Nomi 
Qalinligi 
Mm 
Siqilishdagi 
Mustahkamlik 
chegarasi, Mpa 
Adgezion 
mustaxkam- 
shartli 
koeffitsiyyonti 
1. Yo’l- tuproq kirlari 
2. Yonilg’i-moy qoldiqlari. 
3. Lak cho’kindilar. 
4. Smolali cho’kindilar 
5. Asfalt-smolali 
6. cho’kindilar 
7. Qurum 
8. To’zli cho’kindi 
9. Zanglash mahsullari 
10.Eski lak-buyoqlar 
11.Germyoikli ashe 
12. Qoldiqlari 
30 
5…10 
3 
5 
12 
10 
5 
1…3 
1 
4 
3…20 
1…5 
15 
3…8 
10 
30 
30 
40 
30 
- 
0,5 
0,15…0,3 
1 
0,9 
1 
3 
3 
4 
3 
3,5 
 
Ifloslik (kir) larning ushbu xosslari, ularni tozalash usulini tanlashda qo’l keladi.
Texnologik iflosliklarga detallarni tiklashda, agregatlarni remont qilish, yig’ish 
va chiniqtirishda vujudga keladigan detal qirindisi, ishqalash pastalari, jilvirtosh 
qoldiqlari kabilar kiradi. Bunday kirlardan detallar chala tozalansa, ular ishqalab 
moslashish davrida tez yoyiladi, shuningdek sirtlarda tirnalgan joylar vujudga keladi. 
Yonilg’i va moylash materiallariga qo’shilmalar qo’shish; antiadgezion va 
korroziyaga qarshi qoplamalar surkash; mashinalarni ishlatish darajasini oshirish 
usullari bilan iflosliklar paydo bo’lishini oldini olish mumkin. Ammo, bu tadbirlar 
kirlarning bo’tunlay paydo bo’lmasligiga kafolat bermaydi. Shu bois, remont paytida 
mashinalarni (detallarni) tozalashning samarali vositalaridan foydalanish hal qiluvchi 
ahamiyatga ega.