Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

5–MA‘RUZA 
Mavzu: Mashinalar va uskunalarni remont qilish ishlab chiqarish 
jarayonlari. Remont ob‘yektlarini yuvish, tozalash va bo’yoqlash asoslari 
 
R e j a: 
1.Mashinalarning remont qilish ishlab chiqarish jarayoniga oid
asosiy tushunchalar. 
2.Mashinlar remontga tayyorlash va qabul qilish talablari. 
3.Detal va birikmalarni tozalashning ahamiyati 
4.Mashina va detallaridagi iflosliklarning turlari 
5.Yuvish usullari, vositalari, mashina va moslamalari
6.Mashina va agregatlarni bo’laklash asoslari
Adabiyotlar: [4], [7], [8]. 
Tayanch iboralar: Remont ishlab chiqarish jarayoni, texnologik jarayon, 
namunaviy texnologik jarayon, Marshrut li texnologik jarayon, operatsion texnologik 
jarayon, texnologik operatsiya, vaziyat, texnologik o’tish, ish yo’li. Tozalash 
ob‘yekti, ekspluatatsion va texnologik iflosliklar, tozalash usullari, yuvish vositalari, 
yuvish mashina va qurilmalari. 
5.1. Mashinalarning remont qilish ishlab chiqarish jarayoniga 
oid asosiy tushuncha va ta‘riflar. 
Mashina (uskuna)larni remont qilishda ishlab chiqarish jarayoni – ishlarning 
shunday majmuasiki, bu ishlar bajarilgandan keyin mashinalarning foydalanish 
davrida yo’qotgan ish qobiliyati, qo’shimcha materiallar va ehtiyoj qismlarning 
ishlatib tiklanadi. Bunda kishilar o’z (qo’l kuchi) mehnati va ishlab chiqarish 
qurollari yordamida ma‘lum kyoma-kyolikdagi ishlarni amalga oshiradilar. 
Remont korxonasida ishlab chiqarish jarayoni quyidagilardan iborat: mashinani 
remontga qabul qilish; sirtni tozalash va yuvish; mashinalarni yig’ish birliklari 
(agregat, uzel) va detallarga bo’laklash; detallarni yuvish va ularni yaroqli-
yaroqsizga ajratish; detallarni tiklash; komplektlash; uzel, agregat va mashinani 
yig’ish, rostlash, chiniqtirish va sinash; bo’yash; mashinani iste‘molchiga topshirish. 
Umumiy holda mashinalarni remont qilish ishlab chiqarish jarayoni bir qancha 
texnologik jarayonlardan iborat bo’lib, ular ma‘lum tartibda bajariladi. 
Texnologik jarayon – ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo’lib, unga 
mashinalarning ishlash imkoniyatini tiklashda remont ob‘yekti va uning tashkiliy 
qismlarining ahvolini o’zgartirishga oid ishlar kiradi. 
Masalan, yig’ish texnologik jarayoni-ishlab chiqarish jarayonining detallarni 
gruppalarga, uzel va agregatlarga kyoma-kyo biriktirish bilan bevosita bog’’’lik 
bo’lgan bir qismidan iborat. Detalni remont qilish texnologik jarayoni detal holatini
(geomyorik shaklini, o’lchamlarini, yuzalarining sifatini va boshqalarni) o’zgartirish 

---

28 
bilan bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish jarayonining bir qismidirq (qismlarga ajratish 
va yig’ish ishlari, detallarga Mexanik ishlov berish bilan va boshqa usullar bilan 
tiklash misol bo’la oladi). Texnologik jarayon detal, agregat yoki mashinaga talluqli 
bo’ladi. U bir necha texnologik operatsiyalardan tashkil topgan. Remont 
korxonalarida texnologik jarayon tipaviy, marshrut va operatsion jarayonlar tarzida 
bajarilib, ular quyidagi belgilari bo’yicha bir-biridan farq qiladi.
Namunaviy texnologik jarayon umumiy konstruktiv belgili bir gruppa 
detallarning bir xil nuqsonlarini bartaraf etish uchun ishlab chiqiladi. U muayyan 
gruppadagi har qanday detal uchun bir xildagi texnologik operatsiyalarning va 
o’tishlarning kyoma-kyoligi hamda yagona mazmuni bilan harakterlanadi. Masalan, 
val va o’qlarni to’g’rilash, xromlash, yoki po’latlash va … 
Marshrut texnologik jarayon xujjatlarga binoan bajarilib, unda faqat 
texnologik operatsiyalar kyoma-kyoligi o’tishlarsiz va ishlov berish rejimlarisiz 
ko’rsatilgan bo’ladi. 
Operatsion texnologik jarayon xujjatlarga asosan bajarilib unda operatsiyalar 
o’tishlar va ishlov berish rejimlari bilan birga ko’rsatilgan bo’ladi. 
Texnologik operatsiya – bir ish o’rnida bajariladigan texnologik jarayonning bir 
qismi. 
Operatsiya remont korxonasida asosiy planlashtiriladigan va xisobiy birlikdir. 
Operatsiya – ustanov, pozitsiya (vaziyat), texnologik va yordamchi o’tishlar, ish va 
yordamchi yo’rishlardan iborat. 
Ustanov – ishlov beriladigan detalni (yoki detallarni) stanokda (yoki 
moslamada) bir marta mahkamlash (o’rnatish) bilan bajariladigan texnologik 
operatsiyaning bir qismi. Ustanov (o’rnatish) lar A, B, V,… harflar bilan 
belgilanadi. 
Vaziyat – ishlov beriladigan detalning moslama birga asbobning (jihozning) 
qo’zgalmas qismiga nisbatan eg’allagan o’zgarmas holati. 
Texnologik o’tish – texnologik operatsiyaning tug’allagan qismi bo’lib, bunda 
foydalaniladigan asboblar ham, ishlov berib hosil qilinadigan sirtlar ham bir xil 
bo’ladi. 
Masalan, qismlarga ajratish-yig’ish ishlarida bir muayyan to’tashma ustida 
bajariladigan operatsiyaning bir qismi asbob o’zgarmaganda bir (bitta) o’tish bilan 
bajariladi. 
Yordamchi o’tish – kishi va jihozolarning birgalikda bajargan ishidan iborat 
texnologik operatsiyaning tug’allangan qismi bo’lib, bunda detalning shakli, 
o’lchami va ahvoli o’zgarmaydi, biroq bu texnologik o’tish uchun zarur. Masalan, 
ustanovning o’zgarishi, keskich, asbobni almashtirish yoki ularni holatini 
o’zgartirish. 
Ish yo’li asbobni ishlov beriladigan buyumga nisbatan bir marta siljitishdan 
iborat texnologik o’tishning tug’allangan qismi. Bunda buyumning ahvoli, shakli, 
o’lchamlari va sirtining g’adir-budurligi o’zgaradi. 
Remont ishlarida texnologik xujjatlarning yagona tizimi (YeSTD) tomonidan 
qartalarning ma‘lum shakllari belgilangan. Qishloq xo’jaligida mashinalarni remont 
qilish texnologik jarayonlarini bajarish uchun namunaviy texnologiya asosiy xujjat 
hisoblanadi.