Bibliografiya shakllantirish mezonlari bilan tanishish

O`zlashgan qatlam
Hozirgi o`zbek tilining lug`at tarkibiga tarixiy sabablarga ko`ra boshqa tillardan ko`plab 
so`zlar kirib kelgan. O`zbek tiliga boshqa tillardan kirib kelgan so`zlar o`zlashgan so`zlar 
(olinma so`zlar) deb yuritiladi. O`zlashgan so`zlar uyg`ur, tojik, arab, rus, nemis, 
frantsuz, ispan, ingliz va boshqa tillarga oid.O`zbek tiliga boshqa tillardan kirib kelgan 
so`zlarni quyidagi qatlamlarga bo`lish mumkin: 
FRAZEOLOGIYA 
Frazeologiya Nutqda ikki yoki undan ortiq so`zlarning o`zaro ma’no va grammatik 
jihatdan bog`lanishidan tuzilgan birikmalar qo`llaniladi.Bunday birikmalarning ayrimlari 
nutq jarayonida tuziladi, ayrimlari esa tilda tayyor birikma shaklida mavjud bo`ladi. Ular 
bir-biridan o`ziga xos belgilari bilan farq qiladi. 
Frazeologiya turlari 
Tilda ikki yoki undan ortiq so`zdan 
tarkib topib
, ko`chma ma’no ifodalaydigan, ma’nosi 
bir so`zga teng keladigan turg`un birikmalar ibora (frazeologik birlik) deyiladi. 
Birikmalargina emas, ayrim gaplar ham ibora holiga kelib qolishi mumkin: Ishtahasi 
ochildi. Dili siyoh bo`ldi. 
Iboralarning barchasi ko`chma ma’no ifodalaydi va ularda emotsionallik so`zga nisbatan 
kuchli bo`ladi. SHuning uchun iboralar nutqning ifodalaligini va ta’sirchanligini oshiradi. 
LEKSIKORAFIYA 
Leksikografiya Tilshunoslikning lug`at tuzish ishi bilan shug`ullanadigan bo`limi 
leksikografiya deyiladi. Lug`atlar tilning lug`aviy boyligini to`plovchi kitobdir. Lug`atlar 
muayyan mavzularda tuzilib, unda so`zlar alfavit tartibida joylashtiriladi. Lug`at tuzish 
ishi bilan lug`atshunoslar qadimdan shug`ullanib kelishgan. Masalan, XVI asarda 
usmonli turk tilida «Abushqa» lug`ati yaratilgan. 
 
Terminlarning 
yasalish usullari
 
Termin yasalishida morfologik, sintaktik hamda semantik usullar o‘ta mahsuldor va faol 
bo‘lib, bularning ko‘magida terminologik tarkib muttasil boyib, taraqqiy etmoqda. 
O‘zbek tili terminlarining aksariyatini motivlangan, ya’ni so‘zterminlar (qo‘shimchalar 
bilan yasalgan), termin-qo‘shma so‘zlar,termin-birikmalar hamda semantik (asosan 
metaforik) ko‘chim asosida hosil qilingan terminlar tashkil qiladi. Shu bilan bir qatorda 
terminlarning 
salmoqli qismi motivlanmagan
, ya’ni o‘zbek tilining o‘z sodda so‘zlari, 
o‘zlashmalar, termin-kalkalar va antrponimlardan metonimik ko‘chim vositasida 
voqelangan. So‘z turkumlari nuqtayi nazaridan o‘zbek tili terminologiyasi asosan ot, 
sifat, ravish va fe’l so‘z turkumlariga oid so‘zlardan iborat. Shakshubhasiz, ot-terminlar 
o‘zbek terminlogiyasining poydevorini tashkil etadi. Ayni paytda, sifat turkumiga 

---

dahldor so‘zlarning terminologik leksika tarkibi taraqqiyotidagi o‘rni salmoqli ekanligini 
ham yoddan chiqarmaslik lozim. Fe’l-terminlar ham o‘zbek 
terminologiyasining
 
sezilarli ulushi sanaladi. O‘zbek tilida morfologik usul bilan termin yasalishi 
umumadabiy 
til 
leksik birliklarini hosil qiluvchi ayni so‘z yasovchi qo‘shimchalar hamda so‘z yasovchi 
qolip (model)lar yordamida amalga oshiriladi. Affiksal termin yasalishi umumadabiy 
so‘zlarning hosil qilinishi singari juda qadimdan yetakchi va sermahsul usul hisoblanadi. 
O‘z vaqtida Mahmud Koshg‘ariy, Mahmud Zamaxshariy, Ibn Muhanna lug‘atlarida, 
XIII-XIV asrlarda turkiy til grammatikasiga doir arab tilida yaratilgan risolalarda, Alisher 
Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida o‘zbek (turkiy) tili so‘z yasalishi 
vositalari 
va 
yo‘llari 
haqida
 
qimmatli ma’lumotlar keltirilgan edi. Hozirgi paytda o‘zbek tili so‘z yasalishi masalasiga 
tegishli ilmiy adabiyotlarda so‘z yasovchi affikslarining to‘la tarkibi ma’lum darajada 
tartibga 
solingan. 
11. Eski o‘zbek tili terminologiyasining ichki imkoniyatlar va o‘zlashmalar