Bilet№1 Hozirgi o‘zbek yozuvi

Undosh fonemalar tasnifi. Undosh tovushlar tizimi tilda konsonantizm deb yuritiladi.

Hozirgi o‘zbek adabiy tilida 24 ta undosh tovush mavjud: b, v, g, d, j (jurnal so‘zidagi birinchi tovush), j (joy, jiyda kabi so‘zlardagi birinchi tovush), z, y, k, l, m, n, ng (tong so‘zidagi oxirgi tovush), p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g‘ , h. Sirg‘aluvchi j, f tojik va boshqa tillardan o‘zlashgan so‘zlarda keladi: foyda, oftob, fabrika, tafakkur, jurnal, ajdar. Undoshlar ham uch tomondan tasnif qilinadi:
1. Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra
1) lab undoshlari : b, p, m, v, f
a) lab-lab undoshlari: b, m, p; b) lab-tish undoshi: v, f.
2) til undoshlari : g, d, j (gijda so‘zidagi kabi), j (jiyda so‘zidagi kabi), z, y, k, l, n, ng (ong), r, s, t, x, ch, sh, q, g‘ (jami 18 ta).
a) til oldi undoshlari: d, j (jurnal), j (jahon), z, l, n, r, s, t, ch, sh (jami 11 ta ); b) til o‘rta undoshi: y;
d) til orqa undoshlari: k, g, ng (jang); e) chuqur til orqa undoshlari: q, g‘ , x.
3) bo‘g‘iz undoshi. h
2. Hosil bo‘lish usuliga ko‘ra undosh tovushlar uch turga bo‘linadi:
1) portlovchi undoshlar (jami 9 ta): b, g, d, j (jo‘ja so‘zidagi), k, p, t, ch, q
2) sirg‘aluvchi undoshlar (jami 9 ta) v, j (jurnal, vijdon), z, y, s, f, x, sh, g‘, h
3) portlovchi-sirg‘aluvchi undoshlar (jami 5 ta) m, n, ng, l, r
3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra undosh tovushlar dastlab ikki turga bo‘linadi:
1) shovqinli undoshlar (jami 19 ta) b, v, g, d, j (ajdar), j (jiyan), z, y, k, p, s, t, f, x, ch, sh, q , g‘, h