Binolarning texnik ekspluatatsiyaga xos xususiyatlari

7.5. ToMqinsimon va asbestsement listlaridan. tekis 
plitalardan va cherepitsalardan iborat tomqoplamalar
Mineral materiallardan, xususan asbestsement listla­
ridan iborat tomqoplamalar o‘zining yuqori darajadagi 
umrboqiyligi bilan ajralib turadi.
Ular yengil, ishlatish jarayonida maxsus parvarish 
talab etmaydi. Tomqoplamalar ichida xizmat muddati eng 
yuqori bolgani — cherepitsa. U 
100 yil muddatdan 
ko'proq vaqt ichida deyarli sarflarsiz ishlaydi. Biroq 
cherepitsalar tomqopiamalarda atmosfera suvlari plitkalar 
oraddan o‘tib ketmasligi uchun stropil konstruksiyasini 
baquwat bo‘lLshi va nishabning katta bo‘lishini talab etadi.
Asbeslsement listli va cherepitsali tomqoplamalar qo‘l- 
lanilgan lomlarni tekshirishda, cherepitsa va listlaming bir- 
biriga o‘tib turishi kalta ahamiyatga ega. Ayniqsa, ulaming 
bir-birini yopishini, tepa va qirrali qatorlardagi holatlarini

---

diqqat biian tekshirish lozim. Bunda cherepitsalar tom- 
qoplamalaiga murakkab qori('hma bilan suvash kerak bo‘iadi. 
Ostki iistlami yuqori qatordagi listlar yetarli darajada 
ziehlikda yopmagan holda obrcshyotka ustiga bir qaiiam tol 
yoki ruberoid soiish lozim. Bunday chora chordoq ichiga 
qor kirishidan muhofaza etadi.
7.6. Rulonli tomqoplamalar
Chordoqsiz tomlaming tomqoplamasi ko‘pincha bi- 
tumli materiallardan (pergamin, ruberoid) va mumli 
materiallardan (tol, teri-tol, bronlangan tol), hamda so­
vuq asfalt mastikasidan iborat bo‘ladi. Shu bilan birga 
gudrokam tomqoplama materiallardan ham foydalaniladi.
Rulonli tomqoplamalar tekshiravdan awal xazonlar 
va changdan tozalanishi lozim.
Tekshirish vaqtida polotnolarning choklarini va 
ulaming ostki qatlam bilan yopishganligini, hamda tom ­
qoplamaning devorlarga, tutun va shamollatish quvur- 
lariga va boshqalarga yopishgan joyiarini sinchiklab 
tekshirish lozim.
Rulonli tomqoplamaning shikastlangan joyiarini te- 
gishli material bilan almashtirish va uni mastika bilan 
yopishtirish kerak. Har uch yilda rulonli tomqoplama 
yuzasida quyidagilami bajarish kerak:
— 177 nomerii bitumli lakka 15% (og'iriigi bo'yicha) 
alyuminiy upasi qo'shilgan aralashma bilan, ruberoidning 
yuzasini awaldan tozalab guruntlanganidan so‘ng ikki 
marta bo‘yash;
— bitum mastikasi suikalib qalinligi 
8 — 15 mm qat­
lam bilan yirik donali qum sepish.

---

So‘nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar rulon tom- 
qoplamali va adsorbsion ashyolar bilan bajarilgan tom- 
qoplamalaming issiq iqlim sharoitiga javob bermasligini 
ko'isatdi. Bu sohada olib borilgan ko‘p yillik ishlardan so‘ng 
o ‘zida yuk ko'tarish, issiqlik va gidroizolyatsiya vazifalarini 
bir vaqtning o‘zida namoyon etuvclii «Rulonsiz tomlar» 
deb ataluvchi tom konstrkusiyalarini qo‘llash maqsadga 
muvofiq ekanligi ma’lum bo'ldi. «Rulonsiz tomlar» ata- 
masi asosiy tomqoplama elementlaxi montaj qilinishi bilan 
darhol o‘zining himoyalash vazifasini bajara oluvchi va us­
tidan rulonli qoplama talab etmaydigan to la zavod tayyor- 
ligiga ega bolgan yig‘ma beton elementlardan monta.j qili- 
nuvchi, binoning industrial yig‘ma yopma konstruksiyala- 
riga nisbatan qo‘llaniladi.
Bunday konstruksiyalarni qo'llasn mehnat sarfini, 
tomni barpo etish muddatini keskin pasaytiradi, uning 
sifatini va ekspluatatsiyaviy ishoncWiligim oshiradi. Uning 
yana bir afzalligi sbundaki, seysmik rayonlar uchun 
juda muhim bolgan konstruksiya vaznini kamaytiradi va 
tomqoplama ishlarining mavsumiyligiga chek qo'yadi. 
Rulonsiz tomqoplamalarga shu bilan birga mastikali 
yopmalar ham kimdi.
Rulonsiz tom qoplamalarning juda k o ‘p turlari 
mavjud, biroq tajriba shuni ko‘rsatdiki, ulami qoilash, 
quyidagi talablar baiarilgandagina ishonchli bo‘lishi 
mumkin (
10-rasm).
-- tomqoplama panellarining nishabi kamida 5 % suv 
vig‘uvchi lotoklarning nishabi 3% dan karn bo‘lmagan 
holda;

---