Biofaol moddalar kimyosi fanidan laboratoriya mashg'ulotlari h. T. Avezov z. A. Sulaymonova

5 – ish. MAHSULOT TARKIBIDAGI VITAMIN K
1
 NI
XROMATOGRAFIK USUL YORDAMIDA ANIQLASH
 
Kerakli asbob va reaktivlar: o’simlikning guli va yashil qismi, benzol, 
petroley efiri, suv hammomi, termometr, (13x5 sm kattalikdagi) “Silufol” 
plastinkasi, mikropipetka, kolbalar, voronka, filtr qog’oz, stakanlar. 
K vitaminlar guruhi bir qancha birikmalardan (2-metil-1,4-naftoxinon 
unumlari) iborat bo’lib, gulli o’simliklarda shulardan faqat vitamin K
1
uchraydi. 
Vitamin 
K
1
, fitoxinon, filloxinon, α-filloxinon (2-metil-3-fitil-1,4-
naftoxinon) – sariq rangli, yopishqoq yog’simon modda bo’lib, suvda erimaydi va 
metil spirtida yomon, benzin, benzol, efir, atseton, yog’ va boshqa organik 
erituvchilarda yaxshi eriydi. 
Vitamin K
1
tabiatda keng tarqalgan, asosan o’simliklarning yashil qismida 
uchraydi. U qon oqishini to’xtatish (qonni ivitish) ta’siriga ega. Shuning uchun 
tarkibida shu vitamin bo’lgan o’simliklardan tayyorlangan dori turlari, asosan qon 
oqishini to’xtatuvchi vosita sifatida ishlatiladi. 
I SH N I N G B O R I SH I 

---

31 
1 g maydalangan mahsulotni 15 ml hajmli kolbaga solib, ustiga 10 ml 
geksan quyiladi va 3 soat davomida asta-sekin chayqatiladi. So’ngra ajratma 
filtrlanadi va 2-3 ml qolgunicha 45
0
C suv hammomida kam bosimda haydaladi. 
“Silufol” plastinkasi (13x5 sm kattaligida) ning start chizig’iga mikropipetka 
(mikrotomizgich) yordamida ajratmadan 0,1 ml tomizilib, plastinka havoda 3-5 
minut davomida quritiladi. Qurigan plastinkani benzol - petroley efir (1:1) 
nisbatida) aralashmasi quyilgan kameraga joylashtirilib, pastga yo’naluvchi usul 
bo’yicha xromatografiya analizi o’tkaziladi. Erituvchi suyuqliklar aralashmasi 10 
sm gacha shimilib tushgandan so’ng xromatografik plastinka kameradan olinadi, 
havoda 2-3 minut davomida quritiladi va 2 minut yorug’lik nurida ushlanadi. 
Natijada ajratmadagi vitamin K
1
sariq-yashil rangda tovlanuvchi dog’ holida 
ko’rinadi. 
YOG’LAR 
Tibbiyotda yog’lar, asosan, surtma dorilar (mazlar), linimentlar, malhamlar, 
tibbiyot sovunlari, shamchalar va boshqa dori turlari tayyorlashda, hamda ba’zi 
dorivor moddalarni eritish uchun ishlatiladi. Ba’zi yog’lar esa sof holda ta’sir 
etuvchi dorivor modda sifatida (kanakunjut moyi, baliq yog’i, makkajo’xori moyi 
va boshqalar) ishlatiladi. 
Tarkibida ikki va undan ortiq qo’shbog’ saqlagan to’yinmagan yog’ 
kislotalar (linol, linolen, araxidon) esa odam organizmida moddalar almashinuvi 
jarayonida katta ahamiyatga ega bo’lib, ular vitamin «F» nomini olgan. 
Organizm bu yog’ kislotalarini boshqa birikmalardan sintez qila olmaydi. 
Shu boisdan ular ovqat bilan organizmga kiritilishi kerak. Aks holda organizm har 
xil kasalliklarga duchor bo’ladi. O’simlik moylari bu kislotalarga boydir. 
Yog’lar o’simlikning mevasi va urug’laridan siqish – presslash yo’li bilan 
olinadi. Bu usul qizdirish yoki qizdirmasdan bajariladi. 
Bundan tashqari, meva yoki urug’lardan moyni yengil haydaluvchi, 
kimyoviy inert organik erituvchilar (petroley efiri, dietil efir) yordamida maxsus 
asboblarda ekstraksiya qilib olinadi.